Katarzyna Biernacka-LicznarUniversit di Breslavia

Italia pisarzypodrnikw

Joanna Ugniewska, Podrowa, pisa. O literaturze podrniczej i wspczesnych pisarzach woskich, Zeszyty Literackie, Warszawa 2011, s. 152.

Ksika Joanny Ugniewskiej wzbogacia seri Podre Zeszytw Lite-rackich, w ktrej w poprzednich latach ukazay si utwory Karpiskie-go, Magrisa, Muratowa, Szczuciskiego, Biekowskiej. Zbir esejw Podrowa, pisa. O literaturze podrniczej i wspczesnych pisa-rzach woskich to nie tylko wdrwka po woskich miastach; autorka prowadzi czytelnika w zakamarki przeszoci, prbuje ukaza postaci homo viator na przestrzeni wiekw. Prezentowane szkice zostay po-dzielone na dwie czci: pierwsza jest powicona podrom do Woch jako gatunkowi literackiemu, druga pisarzom zakochanym w Italii i sze-rzej w rdziemnomorzu.

Ksik otwiera esej powicony historii mitu Woch. Do Italii jako ziemskiego raju: penego soca, kwiatw, zachwycajcej przyrody, za-dowolonych z ycia ludzi, krainy antyku zapraszali Goethe w Podry woskiej czy Laurence Sterne w Podry sentymentalnej przez Francj i Wochy. Wraenia tych dwch pisarzy zostay zatrzymane w literatu-rze podrniczej i stanowi wzorzec, ktry wyznaczy drog pniej-szym pisarzompodrnikom: Iwaszkiewiczowi, Muratowi. Take pani de Stal w utworze Korynna, George Byron w Wdrwkach Childe Ha-rolda, Listach i Dziennikach, Ren de Chateaubriand w Pamitnikach

Katarzyna Biernacka-Licznar174

i Stendhal w Rzymie, Neapolu i Florencji rozpowszechnili wrd sobie wspczesnych mod na Wochy. Obszerny szkic Ugniewskiej wprowa-dza czytelnika do krainy szczliwoci, a jednoczenie autorka otwiera przed czytelnikami bogat histori Grand Tour, przypominajc, e lite-ratura romantyczna wyznaczya drog nastpnym pokoleniom podr-nikw, a take zwracajc uwag na wspczesne wyobraenie turysty, ktry udajc si w podr do Woch, marzy o kontakcie z przyrod, po-szukiwaniu ladw historii zastygej w zabytkach i szeroko rozumianym folklorze. Nie krytykuje wspczesnych turystw, wrcz przeciwnie, na kolejnych stronach wskazuje na mody turystyczne obecne w minio-nych dziesicioleciach i wspczenie.

W drugim w kolejnoci eseju czytelnik ma moliwo spojrze-nia na Itali oczami krakowskiego profesora estetyki Jzefa Kremera. Ugniewska wskazuje na rnice w postrzeganiu mitu Italii pomidzy poczciwym Kremerem a Jarosawem Iwaszkiewiczem: ten drugi w zdecydowany sposb poddawa krytyce gust i styl Kremera, autora szeciotomowej Podry do Woch. Warto wspomnie, i Kremerowi Ugniewska powicia artyku naukowy Il modello ottocentesco dei li-bri di viaggio (Il viaggio come realt e come metafora, ask 2004), w ktrym dokonaa analizy trasy jego podry z Triestu do Neapolu.

Temat podry w dorobku naukowym warszawskiej italianistki jest obecny od wielu lat. Jak sama wspomina, niektre teksty ze zbioru Po-drowa, pisa zamiecia w Nowych Ksikach, Zeszytach Lite-rackich, Przegldzie Politycznym. ledzc razem z Ugniewsk szlaki poszczeglnych pisarzy, odnosimy wraenie, e autorka sama niejedno-krotnie na nich bywaa. W interesujcy sposb prezentuje nam infor-macje na temat prozy podrniczej, ukazuje duchowe dowiadczenia podrnikw, doznania emocjonalne pisarzy przemierzajcych Itali. Zapada w pami troch ironiczny obraz sonecznej Italii Gombrowi-cza, kompleks prowincjusza zza elaznej kurtyny obecny u Brandysa. Mona zgodzi si w tym miejscu ze zdaniem Juliusza Kurkiewicza (Gazeta Wyborcza, 17.11.2011), ktry o ksice Ugniewskiej napisa Wochy bez ochw i achw.

Co odrnia t ksik od wczeniej opublikowanych w serii? Au-torka profesor w Katedrze Italianistyki Uniwersytetu Warszawskie-

Italia pisarzypodrnikw 175

go i jednoczenie znana tumaczka literatury woskiej z wyczuciem wprowadza czytelnika w temat podry po Woszech. Nie ma w ksice przypisw, dziki czemu w trakcie lektury nasz wzrok nie bdzi w po-szukiwaniu dodatkowych informacji. Podzia na krtkie szkice powo-duje, e nie jestemy zmuszeni trzyma si sztywno zaproponowanej przez autork kolejnoci.

Na kolejnych stronnicach poznajemy wraenia Biekowskiej, Mu-ratowa, Iwaszkiewicza, Karpiskiego, ledzimy nie tylko ich dowiad-czenia woskie, ale take moemy je odnie do naszych osobistych przey, zastanowi si, czy my take odczulimy magi Wenecji, urok Toskanii, czy moe zachwyciy nas tramwaje, o ktrych wspomina Gombrowicz.

Ugniewska zapoznaje nas take z autorami mao znanymi czy-telnikowi polskiemu. Midzy innymi odkrywa przed nami Predraga Matvejevicia, jego Brewiarz rdziemnomorski i Inn Wenecj. Towa-rzyszy nam w drodze do Sieny, wskazujc czytelnikowi na publikacj Marka Zagaczyka, ktr susznie klasyfikuje jako esej-autobiografi. Esej zatytuowany Pisarz i jego miasto to jedyny tekst w zbiorze po-wicony nie Italii, lecz Portugalii. Ugniewska przywouje w nim osob Fernanda Pessoi i prowadzi nas uliczkami Lizbony. Portugalczyk nie wspomina o Woszech, jednake jego twrczo znalaza swoje miejsce w powieciach Wocha Antonia Tabucchiego.

Nie zabrako w ksice Ugniewskiej miejsca dla Pietra Citatiego i Claudio Magrisa. Pierwszy z nich to przykad wdrowca, ktry w lite-raturze zostawi lady kontaktw cywilizacji chrzecijaskiej, chiskiej, muzumaskiej i ydowskiej. Wdrwk Citatiego nazywa Ugniewska wdrwk przez kultury, natomiast podropisarstwo Magrisa wdrw-k po miastach, ze szczeglnym uwzgldnieniem Triestu.

Kolejne miejsca w Podrowa i pisa powica Ugniewska kulturze masowej, przywoujc Rok w Prowansji Petera Maylea czy Pod socem Toskanii Frances Mayes. Obie pozycje okrela jako nowe raje kultury masowej. Trudno si nie zgodzi ze zdaniem autorki, tym bardziej, e w cigu ostatnich kilku lat na ekrany kin weszo co najmniej kilka filmw powiconych tematyce Woch i urokowi woskiego ycia (Ukryte pra-gnienia w 1996, Pod soce w 2005 czy Zapiski z Toskanii w 2010 roku).

Katarzyna Biernacka-Licznar176

Druga cz ksiki zostaa powicona pisarzom odkrywajcym przed nami osobliwoci woskich miast. Tym razem podr rozpoczy-na si od Triestu, w ktrym jest literatura: spacerujemy ze Svevem, Sab, wiemy, e przed nami na triesteskich uliczkach bywali Stendhal, Joyce, Tomizza, a obecnie Magris. Czy czytelnik niebdcy nigdy wcze-niej w Triecie po lekturze tekstu Ugniewskiej moe nabra ochoty na wypraw do tego kosmopolitycznego miasta, w ktrym na prno szu-ka malowniczych pagrkw i gajw oliwnych? Z pewnoci do Triestu wyrusz ci, ktrzy chc pozna klimat miasta otwartego, poczu sece-syjn atmosfer, wiedesk elegancj, zobaczy na wasne oczy Piazza Unit dItalia, wsucha si w szum wiatru od morza i by moe zasta-nowi si przez chwil, dlaczego tak wielu znanych pisarzy wybrao wanie Triest jako miejsce swojej twrczoci.

W dalszej wdrwce po Woszech Ugniewska odkrywa przed nami Itala Calvina i Umberta Eco. Kto ma ochot, moe uda si na w-drwk po labiryncie, bowiem twrczo Calvina cechuje uderzajca zmienno form i poetyk, bogactwo zainteresowa odlegych czsto od tradycyjnej humanistyki, eksperymentowanie z granicami literatury. W Pamici literatury, pamici ycia mamy moliwo zapoznania si pokrtce z treci powieci autobiograficznej Umberta Eco Tajemni-czy pomie krlowej Loany. Bohaterem kolejnych dwch esejw jest Antonio Tabucchi, zmary w marcu 2012 (ju po wydaniu ksiki). Ugniewska przedstawia nam utwory zakochanego w prozie portugal-skiej Wocha. Jak sama zaznacza, trudno wyrzdzi wiksz krzywd powieci Tabucchiego, ni sprbowa j streci, oznacza to bowiem wprowadzenie porzdku tam, gdzie autor zdecydowa si pozostawi chaos. Stawia przed oczami czytelnika ukazany na kartach powieci Tabucchiego obraz stulecia, ktre odeszo, a zarazem wskazuje, e lek-tura powieci Wocha skania do postawienia pyta, skierowanych do wspczesnych: dokd dymy, dlaczego dalimy si zniewoli telewi-zji, kultowi konsumpcji?

Sze krtkich esejw zostao powiconych Magrisowi, Sciascii, Lampartowi Lampedusy (a waciwie Davidowi Gilmourowi i jego ksice Ostatni Lampart), argentyskiemu przekadowi Ferdydurke Gombrowicza, Robertowi Salvadoriemu i jego ksice Woskie dzieci-

Italia pisarzypodrnikw 177

stwo i Alessandrowi Baricco. Ostatni esej zatytuowany Woskie ogrody to swoistego rodzaju poegnanie z czytelnikiem: autorka przeprowadza nas przez ogrd DAnnunzia ukazany w Ogniu, ogrd opisany przez Lampedus w powieci Lampart i tytuowy Ogrd Finzi-Continich z powieci Bassaniego. Zamykajc ksik, mamy w pamici ogrody ukazujce zmierzch, koniec, pustk.

Ucieczka, emigracja, powroty, wyprawy w przeszo ladami pa-mici, w poszukiwaniu utraconej czci samego siebie1 to tematy obec-ne w ksice Podrowa, pisa. Czytelnik zainteresowany tematyk wosk z pewnoci wemie do rki ksik Ugniewskiej, cho w tytule brak sowa Italia, ktre gwarantuje sukces wydawniczy. Zaintereso-wanie odbiorcy moe zwrci tytu i sama okadka, na ktrej znajduje si zdjcie z Wenecji, z gondolami na pierwszym planie. Czytelnikpo-drnik nie znajdzie w ksice informacji praktycznych, gdy nie jest to kolejny przewodnik; czytelnikowituryciemionikowi ksiek, czy te osobie poszukujcej informacji na temat historii podry do Woch ukae si oblicze wielkich europejskich pisarzypodrnikw wsp-czesnych i nie tylko. Lektura esejw bdzie by moe doskona zach-t i okazj do tego, aby sign do utworw poszczeglnych autorw, gdy praca Ugniewskiej to niejako przegld najwaniejszych pozycji literatury podrniczej, a jest ich niemao (autorka ukazuje obraz Woch widziany oczami 39 pisarzy i pisarek)!

1 J. Ugniewska, Podrowa, pisa. O literaturze podrniczej i wspczesnych pisarzach woskich, Zeszyty Literackie, Warszawa 2011, s. 7.