13 Wiesław Wernic Barry Bede

Indeks: 00155/2014/11/W_13

Opracowanie edytorskie: Jawa48

na podstawie egzemplarza ze zbiorw prywatnych

Tylko do uytku wewntrznego i osobistego bez prawa przedruku i publikacji tak w czci jak i w caoci.

Listopad 2014

Prawa autorskie

nale do autora, autorw ilustracji,

Wydawnictwa CZYTELNIK,

ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i

prawnych majcych lub roszczcych sobie takie prawa. Materiay wykorzystane w opracowaniu, stanowi rdo danych o

naszej kulturze, literaturze i historii, stanowi wasno publiczn, a ich

rozpowszechnianie suy dobru oglnemu.

Wykorzystywanie tylko do uytku osobistego, tak jak czyta si ksik wypoyczon

z biblioteki, od ssiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie suy wycznie popularyzacji tej ksiki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.

Przez Gry i Prerie Tom 13 Wiesaw Wernic BARRY BEDE


7

Spis rozdziaw

Spojrzenie w przeszo str. 8 Stary znajomy str. 37 Wyprawa str. 67 Wielki plan str. 93 Izabela Bird str. 129 Wymary dom str. 146 Umiech losu str. 175 Clark na widowni str. 202 Nieznajomi str. 231 La Junta str. 265 Nota edytorska str. 294



8

I

S p o j r z e n i e w p r z e s z o

Trawa. Jak daleko sign wzrokiem trawa. Gdzieniegdzie gsta

i wysoka a po koskie brzuchy, gdzieniegdzie rzadka, zwida jaka, jak

gdyby zwiastujca koniec jesieni, a nie pocztek wiosny.

Rwnina cigna si bezkrenie. Tu i tam wystrzelay ponad ni

kpy drzew przerywniki w monotonii krajobrazu a na dalekim

zachodzie dwigay si nagle ku niebu postrzpione szczyty Medicine Bow i

Front Rang, dwu pasm grskich, ktre musi zauway kady przybywajcy

w te strony z. Kansasu.

Jechalimy powoli, chocia dzie szarza. Nic nas nie zmuszao do

popiechu, a nocleg w jakimkolwiek miejscu tej paszczyzny posiadaby

takie same zalety co wady. Drewna na opa nie brakowao, chodzio jedynie

o wod, lecz Karol zapewni mnie, i najdalej za p godziny przetnie drog

rzeczka pynca szerokim korytem.

Nie mog si myli twierdzi bawiem tu przed rokiem.

Przejazdem.

Przejazdem powtrzyem ironicznie. No, to rzeczywicie

musisz wietnie orientowa si w terenie.

Zerkn na mnie podejrzliwie.

Ta rzeczka, Janie, dobrze utkwia mi w pamici. Zarczam.

Spdziem nad ni kilka godzin, chocia cakiem zbytecznie.

Oczarowa ci widok?



9

Wzruszy ramionami.

Grzebaem w kamykach. Ley tam mnstwo kamykw

wyrzuconych na piaszczyst pla.

Szukae nuggetw?1 sprbowaem zgadn.

Nie mylisz si. Rzeczka wypywa z gr, bystry prd mg a tu

zanie drobiny zota.

Eksplorerska wyprawa? zdziwiem si. Nic mi o niej nie

wspominae.

Nie warto byo wspomina, zreszt... po prostu zapomniaem.

Lecz z t eksplorersk wypraw mocno si mylisz. Dawno z tym zerwaem.

To by po prostu przypadek. I to przypadek bardzo dziwny.

Tajemnicza historia? zaartowaem.

Istotnie. Po dzi dzie nie potrafi jej wytumaczy. Powiedz, co

uczyniby na widok obcego czowieka klczcego na rzecznej wydmie i

zbierajcego garciami kamienie?

Hm... chyba przygldabym si, prbujc odgadn cel tej pracy,

a pniej zapyta dziwnego zbieracza, czego szuka.

Tamten czowiek nie zauway mnie. Odjecha, zanim zdoaem

zawoa. Po prostu ze zdziwienia zapomniaem jzyka w gbie. Rzeczka

pyna wrd wysokich brzegw i eby dosta si do wody, naleao

najpierw zej z wysokiej skarpy na piaszczyst ach. Jechaem wwczas

tak wolno, jak my teraz, a trawa guszya ttent kopyt. Rozluniy mi si

poprgi, zatrzymaem konia, nacignem paski i ujrzaem zielon! lini

krzeww. atwo odgadn, e za nimi pyn strumie. Prowadzc

wierzchowca za uzd, przystanem jak nakazywaa ostrono. W dole,

poniej trawiastej skarpy, na piasku, dostrzegem czowieka. Klcza,

odwrcony do mnie plecami. W lewej doni dziery spory, na p ju

wypeniony woreczek. Praw zbiera porozrzucane tu i wdzie kamyki i

wpycha je do worka, bardzo pospiesznie. C wic dziwnego, i wziem go 1 Samorodna bryka czystego zota.



10

za eksplorera gromadzcego wyniesione wod nuggety. Nie pomylaby

podobnie?

Przytaknem.

No, widzisz. Patrzaem i patrzaem, ale na prno usiowaem

dostrzec tawozielony poblask tak charakterystyczny dla grudek zota.

Doszedem do wniosku, e to zapewne nie zoto, lecz jaka odmiana

szlachetnych kamieni. Nie brak ich w rnych partiach Gr Skalistych.

Postanowiem czeka i sprawdzi. Nie trwao to dugo.

Ej, co krcisz, Karolu przerwaem. To wcale nie

zdziwienie pozbawio ci mowy.

Najpierw zdziwienie, a pniej i zdziwienie, i obawa. Ostrony

zawsze wygrywa, Janie. Nie jest rzecz bezpieczn zaskakiwa na

pustkowiu czowieka, ktry znalaz skarb.

Susznie. I co dalej?

Dalej? Tamten jegomo wypeni woreczek, zawiza go, wsta,

otrzepa donie i ruszy ku krzakom, na prawo ode mnie. Stamtd

wyprowadzi konia, wskoczy na siodo, przeby rzeczk i znikn mi z oczu

na przeciwlegym brzegu. Postaem jeszcze chwil, a pniej zbiegem na

ach. Moesz si mia ze mnie. Przez dwie albo i trzy godziny krciem si

po play tu i tam. Od ustawicznego schylania grzbiet mnie rozbola.

I co?

I nic! Cokolwiek podniosem, byo tylko bezwartociowym,

wygadzonym wod kamykiem, jakich peno w grach i w korytach

podgrskich rzek. Powiedz mi, Janie: po co on to zbiera?

Przyjrzae si uwanie kamykom?

Nie artuj. Potrafi odrni grudk zota od odprysku skay.

Pokrciem gow.

Moe to geolog? Zbiera prbki.



11

Nie wyglda na geologa.

Rozemiaem si.

Z czego to wnioskujesz?

Z jego stroju. Zupeny obszarpaniec.

Kto wie, moe

powraca z dalekiej wyprawy w

gb gr? Geologowie prowadz

tam badania.

Pewno masz racj

zgodzi si Karol i na tym

wyczerpalimy temat.

Jednak, eby rzec prawd,

opowiadanie Karola mocno

utkwio mi w pamici. Nie bardzo

pasowa do wizerunku badacza

ziemi samotny jedziec,

pospiesznie uzupeniajcy swj

baga rzecznym wirem.

W dwie godziny pniej

zapowiedziana przez Karola

rzeczka pojawia si na horyzoncie. Zasygnalizowa j z daleka widoczny,

ciemniejszy od zieleni traw, pas zaroli. Ruszylimy galopem i zatrzymali

si dopiero wrd gszczu szeleszczcych lici. Wszystko si zgadzao:

porosa muraw skarpa, a niej piaszczysta acha, pokryta miejscami

drobnym wirem.

To tu stwierdzi mj towarzysz. Gdyby wiatr nie rozwia i

deszcz nie spuka, znalazby na tej play odciski stp czowieka, o ktrym

ci opowiadaem, a obok... moich butw.

Lecz chyba nie twierdzisz, i celowo doprowadzie mnie do

tego miejsca?



12

Nie twierdz umiechn si. Po prostu przypadek.

Zmierzchao ju na dobre, wic szybko napoilimy konie.

Obozowisko zostao rozbite poniej skarpy, bo chocia cigno wilgoci od

wody, a piasek niezupenie by suchy wysoki brzeg chroni nas przed

wiatrem i przed niepodan obserwacj. Bo i z tym naleao si liczy.

Wysoki brzeg skrywa rwnie blask ogniska, ktre mogo cign nam na

karki nieproszonego gocia. Przebywalimy bezludne co prawda okolice

Kolorado (bo znajdowalimy si wanie na terenach nalecych do stanu

Kolorado), lecz wcale nie tak bezpieczne. Bezludna, bo jaowa, na p

pustynna ziemia nie nadawaa si ani pod upraw, ani na pastwiska dla

byda. Natomiast dlatego wanie moga suy za kryjwk lub dogodn

drog ucieczki na za chd dla rnych ludzi, co to ani siej, ani orz, lecz

yj z oszustw, szwindli lub po prostu z rabunkw dokonywanych na

samotnych wdrowcach. Z lecego miedz, ludnego i bogatego Kansasu na

pewno cignli tu amatorzy atwych zarobkw, kierujc si ku grom, za

ktrymi leao terytorium Utahu2, po ktrym kryli jak syszaem

eksplorerzy szukajcy y zota i srebra. Napady na nich, a raczej na

transporty drogocennych metali, trafiay si zawsze tam, gdzie rozlege,

niezamieszkane obszary sprzyjay buszowaniu rabusiw.

Oto dlaczego obozowalimy nie na wysokim, trawiastym brzegu,

lecz w dole. Licho nie pi!

Losowalimy jak zwykle kolejno nocnych wart. Mnie przypad

dyur do pnocy, Karolowi od pnocy do witu.

Tak wic mj towarzysz, gdy pierwsze gwiazdy poznaczyy niebo,

otuli si pledem, siodo podsun pod gow, a nogi wycign w stron

arzcych si wgli ogniska. Moim obowizkiem byo nie dopuci do

cakowitego wyganicia drewien, ale i rwnoczenie nie da buchn

pomieniowi una sygnalizowaaby obecno czowieka. Wiedziaem, jak

mam postpowa, a stos zebranych gazi i wiklin powinien by wystarczy

na ca noc.

2 Utah uzyska prawa stanowe dopiero w 1896 roku czyli w 6 lat po opisywanych tutaj wydarzeniach.



13

Wziem winczester, sprawdziem naboje w magazynku i

ruszyem na obchd. Najpierw pobrzeem agodnie pluskajcej wody

powstrzymywaem si przy tym, by nie podnie cho paru kamykw, tak

mnie korcio! pniej wdrapaem si na skarp i przemierzyem

pokrg, ktrego centrum stanowio ognisko, wreszcie zajrzaem do koni

przywizanych u samotnego drzewa, niedaleko krawdzi skarpy. Spay. W

czasie swego straowania parokrotnie powtrzyem wdrwk. Z dwu

powodw. Pierwszy: bezpieczestwo, drugi: senno. Baem si, e siedzc

w cieple bijcym od arzcych si gazi i patykw, mgbym zasn. Co

prawda, taki habicy westmana przypadek wydarzy mi si tylko raz,

podczas pierwszej z Karolem wdrwki, nigdy pniej. Wolaem jednak nie

kusi losu.

Skracaem czas czuwania wyobraajc sobie niespodziewan

napa, chyba tylko biaych, bo ziemie jedynych w Kolorado Indian leay

daleko std, na poudniowozachodnim kracu stanu. Wytaem wzrok i

such. Lecz aden gos nie dobiega! z gbi nocnych ciemnoci, adna

sylwetka nie poruszya si w mroku. Nawet kujoty (gdzie ich nie ma?) nie

daway zna o swej obecnoci. Preria spaa pod czarnym namiotem nieba

usianego srebrnymi gwiazdami.

Tak dotrwaem do pnocy, a gdy wskazwki mego zegarka

utworzyy jedn prost lini, obudziem Karola. Zerwa si natychmiast. A ja

uoyem si na wygrzanym przez niego miejscu i wkrtce zapomniaem o

caym wiecie. Pod czujnym okiem Karola mogem spa tali bezpiecznie, jak

gdybym znajdowa si we wasnym mieszkaniu, w odlegym Milwaukee nad

jeziorem Michigan.

C wic skonio mnie do tuczenia si po wertepach Kolorado i

do zamienienia wygodnego ka na twarde legowisko w piachu? Co?

Ot, po prostu nawyk, przyzwyczajenie. Od kilku ju lat kadej

wiosny lub wczesnym latem ruszaem poza mury rodzinnego Milwaukee,

na zachd lub na pnoc, poza granic Missisipi, tam gdzie jeszcze mona

byo spotka w pierwotnej prerii dzikie zwierzta, a z rzadka tylko ludzi.

Jake jednak rnych od tych, ktrzy zamieszkiwali wschodnie stany

Ameryki!



14

Zaczo si to od przypadku.

Myl jednak, e ten przypadek narodzi si wiele, wiele lat

wczeniej, nim staem si szanownym i wzitym lekarzem, zastpc

naczelnego chirurga szpitala w Milwaukee.

Gdy pamici sign wstecz co nie jest takie trudne

dostrzegam siebie jako maego brzdca, krccego si po wielkim

mieszkaniu rodzicw, po pachncym ywic parterowym domu na

przedmieciu Milwaukee, niedaleko jeziora Michigan, ktrego poyskliwe

wody wida byo poprzez sztachety parkanu ogradzajcego nasz spory

ogrd.

Tam, zdawao si, i w zasigu wycignitej rki, w podmuchach

ciepego wiatru pyny wydte agle odzi, niczym dzikie abdzie, ktrych

rwnie nie brakowao.

Zim kry poczynay pitrzy si na pokrytym szronem brzegu, a

gdy temperatura spadaa gwatownie, w cigu jednej zaledwie nocy giny

rozbryzgi sztormowych fal pod lodow tafl, tak grub, e mogy po niej

jedzi parokonne wozy. Ale mnie w tamtych czasach nigdy, ani latem, ani

zim, nie wolno byo opuszcza ogrodu, chyba e w towarzystwie dorosego

opiekuna. Kiedy nastaway ciepe dni, buszowaem po ogrodowych

krzakach razem z dwoma lub trzema przyjacimi-rwnolatkami z

ssiedztwa. Stawiaem swoje pierwsze tipi i wigwamy, nie przeczuwajc w

najmielszych marzeniach, e kiedy spa bd pod skrami prawdziwego

tipi, o krok od czerwonoskrego wojownika i pod jego opiek.

Nie przeczuwajc, bowiem w naszych zabawach bieganinach po

ogrodzie, ktry by rwnoczenie preri i dziewicz puszcz, walczylimy z

Indianami, po rywali jecw i wyzwalali blade twarze" od mczestwa

przy palach mierci. Niestety, ani ja, ani moi koledzy nie chcieli odgrywa

roli miedzianotwarzych wojownikw. Nie mogy nas do tego zachci

nawet pira kaczek i gsi, majce imitowa pira orle. Zawsze wic bylimy

traperami lub oddziaem federalnej kawalerii, kusujcym na odsiecz

oblonym fortom lub otoczonemu przez wyjc hord blokhauzowi

ktrego z pogranicznikw.



15

Z koniecznoci wic rola Indian przypadaa zarolom, modym

drzewkom, wreszcie zielsku pod potem, ktre moglimy niszczy

drewnianymi szablami bez protestu ze strony moich rodzicw. Dopiero

poamane w szale walki krzewy r, a nawet (o zgrozo!) modziutka

jabonka wywoay protest, i to do gwatowny. Pniej, zraeni takim

stanowiskiem dorosych, przenielimy swe prerie i lasy do ogrdka

ssiadw, lecz i tam spotkao nas cakowite niezrozumienie. Zamana ga

owocujcej gruszy staa si powodem scysji, w ktrej przegralimy

oczywicie my. Odtd tylko chwasty mogy stanowi cel naszych atakw.

Takie pomniejszenie szeregw wroga, chocia przykre, nie psuo

zabawy. Lecz deszczowa jesie, zlewajc strugami wody cae Milwaukee i

okolice, lub trzaskajca mrozem zima bezlitonie zapdzay zmarluchw w

gb domu, przed kominki, na ktrych buzoway grube i pachnce

bierwiona. Owszem, pomie kominka ma swe uroki, zwaszcza dla

starszych, lecz jak dugo tsknicy za ruchem malec moe tkwi

nieruchomo wpatrujc si w skaczce pomyki?

Wprawdzie dom moich rodzicw by obszerny, przestronny, lecz

nawet najwiksze sale s niczym w po rwnaniu z najmniejszym

ogrdkiem. Walki z Indianami prowadzilimy i zim, jednak daleko im byo

dc uroku buszowania wrd zaroli, w socu i cieple pogodnego dnia. Z

kime zreszt mielimy walczy, skoro krzesa, otomany czy fotele z

uwagi na przewidywane konsekwencje nie nadaway si do odgrywania

roli czerwonoskrych? Tak wic, gdy mj ojciec wychodzi z domu,

wlizgiwalimy si do jego gabinetu i skradajc si w cieniu wielkich,

krytych skr foteli wdychalimy dym cygar oraz dziwn atmosfer tego

pokoju, penego tajemniczych spraw, ktre si w obrbie jego cian

rozgryway. Bo ojciec by prawnikiem, do wzitym, co imponowao nie

tylko mnie, lecz i moim maym przyjacioom. Niestety, z gabinetem ojca

graniczya kancelaria pomieszczenie rwnie tajemnicze, lecz przez cay

dzie pozostajce pod piecz chudego modzieca o dugim nosie,

odbywajcego sw pierwsz praktyk. By to zreszt sympatyczny

czowiek, niekiedy zawalony robot, niekiedy a ziewajcy z nudw. W

takich chwilach przywoywa nas i opowiada historie (wtpi, czy

prawdziwe) o podboju Ameryki przez biaych kolonizatorw. Suchalimy z



16

zapartym oddechem, pki trzask frontowych drzwi nie oznajmia powrotu

ojca. W bardzo smtnym nastroju wracalimy wwczas do pokoju

gocinnego. Chudy modzieniec nigdy jednak nie pozwala nam bawi si w

gabinecie, a e such mia nad podziw wyostrzony, najcichsze podchody i

skradania si midzy meblami szybko byway wykrywane.

Nigdy tego nie zapomn, mimo e upyny lata, a pachncy

drzewem dom znikn w przestrzeni dawno minionego czasu, razem z

tajemniczym gabinetem, kancelari, mnstwem innych pokojw i ogrodem,

ktry by dla nas, rozbieganych i rozwrzeszczanych chopakw, to lasem

nieprzebytym, to skalistym acuchem gr, to bezkresn preri Dzikiego

Zachodu.

Lecz wracam do sprawy drobnej na pozr, lecz w istocie swej

bardzo wanej. Oddajcej bowiem atmosfer tamtych czasw i pogldy

olbrzymiej wikszoci ludzi, zwaszcza tych, ktrzy osiedlili si lub urodzili

w miastach na wschodzie.

Pytanie wyda si naiwne: czemu to adne z dzieci nie chciao bra

udziau w zabawie jako czerwonoskry?

Odpowied okae si wcale nie naiwna: dlatego, e dzieci znay

Indian wycznie z opowiada dorosych, od ktrych syszay mroce krew

w yach historie Wiadomo Indianie to podstpni mordercy, ktrzy

napadaj na biaych i podpalaj chaty spokojnych farmerw, to leniwi,

brudni zodzieje, ktrzy kradn i rabuj, nie chcc si zabra do adnej

uczciwej pracy. Sowem, to okrutne, mciwe, dzikie bestie, gorsze od kujota,

budzce wstrt, pogard i strach. Kt by wic chcia, choby w zabawie,

choby na niby, podj si takiej roli?

Tak oto budzia si we mnie ju od najmodszych lat wrogo w

stosunku do czerwonoskrych, a wydarzenia, ktre nastpiy pniej,

jeszcze t wrogo umocniy.

Tu musz wspomnie, e prawie kadego lata wyjedaem na

pewien czas do ciotki i wuja (brata matki), ktrzy trudnili si rolnictwem,

gospodarujc na farmie pooonej nad rzek Minnesota, na terenie

dzisiejszego stanu Minnesota. Ile to radoci dawaa ml kada taka



17

wyprawa! Wyruszalimy we trjk: matka ojciec i ja, pozostawiajc na

miesic dom pod opieka gospodyni i chudego praktykanta.

A pniej? To dopiero bya uciecha! Farmerski dom, farmerskie

corrale i stodoy, wszystko tak rne od miejskich zabudowa, ile daway

nowych wrae! Wujostwo mieli syna, starszego ode mnie o rok, i crk, o

rok modsz. Ju pierwszego dnia gnalimy na prawdziw preri, gdzie

koczyy si grunta farmy, i tam budowalimy szaasy z trzciny i

nadrzecznych sitowi Kilka krokw w bok pyna cicha woda Minnesoty, a

daleko ku zachodowi cigny si dzikie ki, nigdy] nietknite pugiem.

Niezwyko otoczenia podkrela jeszcze fakt, i w grze rzeki znajdowa

si rezerwat Indian. Zakazano nam udawa si w tamtym kierunkuj lecz

sama wiadomo niemal ssiedztwa dzikich dziaaa na mnie

podniecajco.

Ile wic dodatkowego uroku miay dla mnie zabawy na takim

terenie! Ba, moja kuzynka wcale nie wzdragaa si przed odgrywaniem roli

indiaskiego wojownika (bo indiask kobiet by nie chciaa), przez co

podchody i napady nabieray nowego smaku. Ktrego dnia zapytaem j,

czy nie wstydzi si by, chociaby tylko przez kilka godzin, brudnym i

cuchncym" czerwonoskrym. Ku memu zdumieniu odpara, e Indianie to

tacy sami ludzie jak my, a przecitny kowboj potrafi mierdzie" nie gorzej

od miedzianolicego wojownika. Zaniemwiem. By to pogld cakowicie

sprzeczny z moim dotychczasowym mniemaniem. Jeszcze pniej

dowiedziaem si od Daisy (wanie mej kuzynki), e Indianie mog by

przyjacimi biaych, e s dzielni, e nigdy nie kami, e zawsze

dochowuj danego sowa, e wreszcie... zostali skrzywdzeni przez nas!

Oburzyem si co te ta dziewczyna plecie! Ale gdy Nicholas (mj kuzyn)

potwierdzi sowa siostry, w mojej gowie powsta nie byle jaki zamt.

Prawdopodobnie po powrocie do Milwaukee rozmylabym w wolnych

chwilach nad usyszanymi rewelacjami, moe bym nawet znalaz kogo z

dorosych o innym ni powszechny pogldzie na kwesti indiask", lecz

po prostu... zapomniaem o tej rozmowie i dopiero przypomniao mi j

zdarzenie, ktre utrwalio i to na dugie lata mj pierwotny sd o

czerwonoskrych. Warto wspomnie o tym zdarzeniu, bo dzi kt o nim

pamita? Lecz wwczas wie przeraajca wstrzsna bia" Ameryk.



18

Rzecz wygldaa zupenie nieprawdopodobnie. Uwierzyem jednak,

poniewa jako jedenastoletni malec zawsze jeszcze wierzyem dorosym. Po

latach, ze zwykej ciekawoci, postanowiem sprawdzi w dawnych opisach

wiadkw i w dochodzeniach specjalnej komisji ledczej, jak to naprawd

wygldao. I ku swemu zdumieniu stwierdziem, e oficjalna, beznamitna

wersja nie rni si w niczym od tego, co ju syszaem na ten temat.

Sprawa przesza do historii wojen biaych z Indianami, czy te

Indian z biaymi, pod nazw masakry w Minnesocie. Dramat, ktry w swym

przebiegu przypomina spadanie grudki niegu po zboczu stromej gry.

Maa grudka, ktra nikomu nie moe wyrzdzi szkody, toczc si po

zanieonej pochyoci, przeksztaca si w kocu w miercionon lawin.

Masakra w Minnesocie tak wanie wygldaa.

W roku 1862 nie pojechalimy na wakacje do wujostwa. Ojcu

wypada jaka pilna sprawa sdowa, a matka nie zdecydowaa si na dalek

podr z dzieckiem. Bardzo mnie zabolaa ta decyzja. Popakiwaem po

ktach, a rodzicom ukazywaem sw mocno chmurn twarz. Na szczcie

nie wzruszay ich moje dsy. Dziki temu mog obecnie opisa histori

masakry w Minnesocie.

Oto 17 sierpnia 1862 roku, prawdopodobnie nad wieczorem i na

pewno niedaleko biegu grnej Minnesoty (bo tam wanie znajdowa si

indiaski rezerwat), czterej wojownicy Dakotw (popularnie, cho

niesusznie zwanych Siouxami) wracali z polowania do rezerwatu. Ich

nazwiska, a raczej przydomki, przeszy do historii: Zabijajcy Duch,

Rozpraszajcy, Brzowej Skrzydo oraz Uderza Si Gdy Czoga. Dawniej

zawsze mieszyy mnie takie przedziwne nazwania, pniej doi nich

przywykem. Lecz w tej historii nie istniao nici miesznego.

Ot wymienieni czterej wojownicy natrafili na kilka kurzych jaj

zoonych w gniedzie w pobliu chaty osadnika o nazwisku Robinson

Jones. Gdy jeden z czerwonoskrych podnis je z ziemi, drugi zwrci mul

uwag, e nie trzeba jajek rusza, bo nale do biaego czowieka. Wtedy ten

pierwszy jajka rozbi, a swego towarzysza nazwa tchrzem.



19

Nie lkam si biaych mia odpowiedzie I aeby tego

dowie, zabij jednego z nich!"

I tak si stao. Z pewn tylko rnic. Nie jeden biay straci ycie,

lecz zabitych zostao a pi osb: Robinson Jones, jego ona, jego crka

oraz dwu ssiadw. Zaskoczeni

napadem, nie potrafili si

obroni.

Kiedy wojownicy

wrcili na skradzionych w

farmie koniach do rezerwatu i

opowiedzieli, co si stao,

zwoano narad wodzw. Przez

ca noc rozwaano ca spraw

i dalsze konsekwencje. Uznano,

e istniej tylko dwie moliwoci: wyda mordercw w rce biaych lub

wypowiedzie bladym twarzom wojn. Maa Wrona, najwybitniejszy z

plemiennych przywdcw, ostrzega, e nie ma adnych szans pokonania

biaych. Zabijesz jednego, dwu, dziesiciu, a zjawi si stu, aby ciebie

zabi..."

Lecz jego sowa nie przekonay innych. Po paru godzinach narady

Maa Wrona uleg argumentom innych wodzw i rozkaza przygotowa si

do ataku na budynki rzdowej agencji do spraw Indian, wznoszce si w

pobliu wodospadw rzeczki Redwood. Jednoczenie, jeszcze przed

brzaskiem, wyruszyy grupy wojownikw, by zniszczy okoliczne osiedla, a

ich mieszkacw pozabija. Zaskoczeni farmerzy stawiali saby opr.

Wprawdzie wojownicy wzili kilku jecw, a nawet oszczdzili kilku

osadnikw, ktrych uwaali za przyjaci, na og jednak prawie kadego

spotkanego biaego mordowano na miejscu. W sumie zgino czterystu

pidziesiciu ludzi, mczyzn, kobiet i dzieci, ktrych jedyn win byo to,

e urodzili si biaymi.

W cztery tygodnie pniej rebelia zostaa stumiona przez

oddziay regularnego wojska, ktrymi dowodzi pukownik Henry Sibley.

Spord dwu tysicy Indian, ktrzy si poddali, trzystu dziewidziesiciu



20

dwch zostao postawionych przed sdem. Odwet by straszliwy. Wydano

trzysta siedem wyrokw mierci.

Pukownik Sibley mia zamiar dokona egzekucji natychmiast, ale

sprzeciwi si temu biskup Minnesoty Henry B. Whipple. Uda si do

Waszyngtonu baga o ask dla skazanych.

By to czyn wymagajcy wielkiej odwagi,

bowiem wrd biaych osadnikw

wzbudzi powszechne oburzenie.

Oburzaem si wwczas i ja

jedenastoletni malec, bo oburzali si

wszyscy doroli, z ktrymi stykaem si na

co dzie.

Abraham Lincoln zagodzi kar w

wikszoci zapadych wyrokw, utrzyma

je natomiast w mocy w stosunku do

oskaronych, ktrym w peni udowodniono

gwaty i morderstwa.

W grudniu 1862 roku, w dzie po Boym Narodzeniu, odbya si

publiczna egzekucja trzydziestu omiu indiaskich wojownikw

powieszono.

Maa Wrona, przeciwnik rozpoczynania wojny, zdoa uciec do

pnocnej Dakoty. Kiedy jednak po roku wrci, zosta zastrzelony przez

jednego z farmerw.

Dlaczego o tym wspominam? Z czysto osobistych powodw. W

masakrze Minnesoty zginli wszyscy krewni mej matki: jej brat, a mj wuj,

jego ona i dwoje dzieci. Nietrudno sobie wyobrazi, jaki by to dla mnie

szok. Rodzice pojechali na pogrzeb, mnie zostawiono w domu, w ktrym

spdzaem czas paczc i obmylajc srog zemst na czerwonoskrych,

gdy tylko dorosn. Po powrocie ojca i matki dowiedziaem si, e gdyby na

miejscu napadu znajdowa si lekarz, moi krewniacy zostaliby uratowani.

Poraniono ich, to prawda, lecz zmarli z upywu krwi.



21

W naszym domu pojawiali si wtedy tumnie dalsi i blisi ssiedzi,

spragnieni nowin z odlegej Minnesoty. Braem udzia w tych spotkaniach

jako milczcy suchacz, skryty w ktrym z ktw ogromnego salonu. Wiele

razy wysuchaem opowiadania ojca i komentarzy matki koczcych si

niezmiennie sowami: gdyby tam by lekarz...

A pewnego dnia, gdy pady te zamykajce relacj sowa,

krzyknem na cay pokj:

Ja zostan lekarzem!

I przestraszyem si swej miaoci. Bo uczynio si nagle

okropnie cicho i oczy ilu tam dorosych, mczyzn i kobiet, dostrzegy

mnie stojcego za oparciem fotela. Penego skruchy za tak okropny nietakt.

Zapewne odezwa si pierwszy pan Jeremiah Rothery,

miejscowy sdzia zostaniesz nim, jeli wytrwasz w postanowieniu, mj

chopcze. Pikny to zawd i potrzebny ludziom...

Wszyscy obecni umiechnli si, ojciec pogaska mnie po gowie,

matka przytulia.

Przeminy lata, mga niepamici przysonia histori Minnesoty.

Odpyn w przeszo rodzinny dom pachncy ywic.

Jestem lekarzem. Nie, wcale nie dlatego, e kiedy w chopicym

podnieceniu wykrzyknem, e nim zostan. Rycho o tym zapomniaem.

Lecz pniej, gdy rozum mocniej pocz kierowa mym yciem, doszedem

do wniosku, e ten zawd najbardziej mi odpowiada.

I wtedy odnalazem w pamici sowa Jeremiaha Rothery'ego:

pikny to zawd i potrzebny ludziom..." Ba, c cenniejszego nad zdrowie

lub ycie!

Po szczeblach nauki i po szczeblach awansw wspinaem si na

nie byle jaki szczyt. Jako zastpca naczelnego chirurga szpitala w

Milwaukee, osignem do poczesn pozycj wrd grona tamtejszych

lekarzy. Na pewno niejeden mi zazdroci i marzy o zajciu takiego

stanowiska, lecz nigdy tego nie dano mi odczu.



22

Zwycisko przebrnem yciowe burze modoci, ni czym fregata

pod penymi aglami, kierowana siln doni sternika, ktry wie, w jakim

kierunku pyn. I zawinem do portu. Wiodem spokojny, ustatkowany,

moe nawet nieco monotonny ywot w moim przestronnym mieszkaniu,

wolny od trosk i kopotw, pod piecz wiernej gospodyni rudowosej

Irlandki nieokrelonego wieku, ktra miaa na imi Katarzyna. W domu

spdzaem poow mego ycia, drug w jeszcze bardziej przestronnym

gmachu szpitala, gdzie kady dzie, niekiedy kada godzina stawiay mnie

twarz w twarz z ludzkim nieszczciem. Ile tam si nauczyem... O

chorobach, o ludziach i o ludzkim cierpieniu. O, szpital by dobr szko!

Jake przydaa mi si pniej! Nie chc si chwali, lecz wiele razy

wyrywaem kalectwu lub mierci ludzi, zdawaoby siej beznadziejnie

skazanych. I wiele razy zdarzao mi siej widzie zy nie smutku, lecz radoci.

Przeywaem to jako swj najwikszy sukces. Powiem jeszcze jedno: widok

cierpie, cige zmagania si ycia ze mierci nie umniejszyy w niczym

mej wraliwoci. Nie staem; si oschym, nieczuym wykonawc swego

zawodu, jakich dzi wielu. Zbyt wielu!

Lecz wszystko to wida nie zadowolio losu, ktry kieruje mym

yciem. I ten los postanowi da mi mocnego kopniaka. Wyleciaem po nim

jak z procy ze swego uregulowanego bytowania. Z letnich spacerw po

okolicach Milwaukee i z zimowych duma w wygodnym fotelu obok

huczcego ogniem kominka w moim prywatnym gabinecie. Bo pacjentw

nie przyjmowaem. Wystarcza mi szpital. Miaem wic mnstwo czasu na

czytanie ksiek i na rozmylania w wonnym dymku; cygara, tak piknie

pachncym w cieple bijcym od pomieni.

Wida jednak los nie by zadowolony z mego drugo-; a moe

nawet trzecioplanowego udziau w yciu miasta. Zdecydowa wysun mnie

na plan pierwszy, postawi oko w oko z trudnociami nie byle jakimi.

Zupenie jakbym sysza rozkaz: skocz z tym, jeli nie chcesz sta si w

swoim wasnym mniemaniu niedog! Do roboty, piecuchu!

Piecuch nie bardzo si kwapi, wic zosta wypchnity na yciow

scen, aby odegra gwn rol w trzyaktowym dramacie. Los pocign za

sznury, kurtyna posza w gr. Rozpocz si akt pierwszy.



23

W lecie 1880 roku, w okresie urlopw, zostaem sam na oddziale

chirurgicznym szpitala w Milwaukee, nie liczc modego lekarza, Jerzego

Davisa, nad ktrym sprawowaem opiek, dwu sanitariuszy i kilku

pielgniarek. Mj bezporedni przeoony, naczelny chirurg, doktor

Lindsay, uzna, e zasuy na odpoczynek, i wyjecha na poudnie do

krewnych.

W tym miejscu naley wspomnie, e na cztery lata przed

pamitnym dla mnie rokiem 1880 w Montanie, nad rzeczk Little Bighorn,

doszo do niezwykle krwawej batalii midzy oddziaem federalnej kawalerii

a wojownikami Dakotw (Siouxw). Kawaleri dowodzi genera Jerzy

Armstrong Custer, gony z osobistego mstwa, jakim wykaza si jeszcze

podczas wojny domowej. Indianami dowodzi Szalony Ko, a piecz nad ich

akcj sprawowa nie mniej znany od Custera wdz i czarownik Dakotw,

Sitting Bull (co stanowi odpowiednik dakockiego przezwania: Tatanka-

Yotanka).

Custer poleg, polego wraz z nim dwustu pitnastu onierzy i

oficerw, zginy wszystkie konie tego kawaleryjskiego oddziau, z

wyjtkiem jednego, ktry nazywa si c za zbieg okolicznoci!

Komancz.

Jak pniej si okazao, Custer ponis klsk z powodu swej

pychy. Gdyby poczeka dzie, nadcignyby posiki. Lecz on nie chcia z

nikim dzieli si przewidywanym zwycistwem. Przegra rwnie dlatego,

e zlekceway odwag i sprawno czerwonoskrych wojownikw.

Klska Custera narobia sporo szumu wrd biaych, lecz mn nie

wstrzsna tak, jak wstrzsna niegdy wie o masakrze w Minnesocie.

Ze zrozumiaych przyczyn. Tym razem uznaem, e nie jest to moja sprawa,

bo mnie osobicie nie dotyczy. Cho oczywicie mier tylu onierzy

utwierdzia mj wrogi stosunek do Indian.

Bitwa nad Little Bighorn zostaa stoczona 25 czerwca 1876 roku.

Sam krl Salomon, jakoby najwikszy mdrzec wiata, nie potrafiby

przewidzie, i w cztery lata pniej, w lipcu 1880 roku, uboczne skutki



24

klski Custera odmienia cakowicie moj sytuacj, mj sposb ycia i...

mylenia. Lecz to fakt.

Ot w pocztkach lipca, gdy pacjentw byo mao, a za to nudy

sporo, zawiadomiono mnie, i zgosi si nowy chory. Kazaem go

wprowadzi do gabinetu. Wszed mczyzna, na oko tak pod trzydziestk.

Jego strj nie by strojem mieszczucha, raczej trapera uganiajcego si po

lasach i preriach za futerkowymi zwierztami. Twarz mia opalon, ale spod

opalenizny przebijaa dobrze mi znana blado czowieka cierpicego.

Powiem w duym skrcie: przybysz by ranny w lewe udo, lecz

bya to jaka zastarzaa rana, ktra na nowo si otworzya. Brud

spowodowa zaognienie ciaa, wywizaa si infekcja.

Zaczem rozpytywa o przyczyn tej rany. Okazao si, e zada j

grizzli, szary niedwied Gr Skalistych. A wic nie omylio mnie pierwsze

przypuszczenie: nowy pacjent by traperem. Zbesztaem go, e tak pno

si do nas zgosi. Umiechn si znad Saskatchewan daleka do

Milwaukee droga, pocztkowo sprawa nie przedstawiaa si gronie, a on

mia do zaatwienia pewne interesy. Zabrzmiao to nieco tajemniczo:

Saskatchewan to przecie rzeka pynca przez pnocn Kanad. Lecz nie

do mnie naleao badanie przeszoci przybysza.

Zajlimy si troskliwie rannym. Wykpany, oboony

opatrunkami, natychmiast zapad w gboki sen na szpitalnym ku. Budzi

si w cigu dnia parokrotnie i wydao mi si, e nie zdaje sobie sprawy,

gdzie si znajduje. Zy to u chorego objaw. Tymczasem udo obrzko, wok

rany wystpi siny pas, a temperatura ciaa skoczya do niebezpiecznej

wysokoci. Nie byo kogo poradzi si, sam musiaem zadecydowa o yciu

czowieka (a nieatwa to decyzja), i to szybko. Zwoka grozia mierci.

Ratunek mg przynie tylko n chirurgiczny, jedynie bowiem amputacja

nogi moga uratowa ciao przed gangren. Ta myl przeja mnie strachem.

Przecie miaem wypuci ze szpitala zdrowego... kalek. Kalek trapera!

Okropno! Dlatego dopiero czwartego dnia rankiem zdecydowaem si na

obcicie nogi w pachwinie. Operacja miaa si odby w godzinach

popoudniowych, ale ze wzgldu na grob mierci wymagaa zgody

pacjenta.



25

Tkwiem w swym gabinecie i mylaem o tym z gorycz w sercu i z

prawdziw zoci na bezradno naszej wiedzy medycznej. Z pospnych

rozwaa wyrwa mnie jaki haas. W obowizkowej ciszy szpitalnego

budynku byo to wydarzenie niecodzienne. Wyszedem zobaczy, co si

dzieje.

Tak oto zakoczy si akt pierwszy dramatu, a zacz akt drugi.

W kocu korytarza dostrzegem grup osb: modego lekarza,

pielgniark i starszego sanitariusza oddziau. Lecz przecie nie ich widok

pozbawi mnie na chwil mowy i zdolnoci ruchu. Stanem jak

sparaliowany. Wrd trzech biaych fartuchw ujrzaem skrzane bluzy i

spodnie, najbardziej autentyczne legginy. Nie, to nie maskarada.

Wystarczyo popatrze na twarze dwu dziwnych goci. Indianie!

Co to ma znaczy? zagadnem nieco bezsensownie.

Indianie, panie doktorze odpar Davis, rwnie

bezsensownie.

To widz. Czego chc?

Jeli dobrze zrozumiaem, przyszli odwiedzi chorego z ran

nogi.

Ale jak tu weszli? wtrci si pielgniarz. Przecie portier

nie mg ich wpuci.

Pewnie przez pot stwierdzi Davis nieco pogardliwym

tonem. Tacy potrafi...

Omal gono nie zaklem. Czekaa mnie trudna operacja i

potrzebowaem spokoju, chociaby przez godzink. A tu taka heca!

Prawdziwi czerwonoskrzy. Ujrzaem ich po raz pierwszy w yciu. Dziwne?

Jednak to fakt. Wikszo mieszkacw wschodu, tych modszych, nigdy nie

ogldaa Indian, chyba na rysunkach. I ja znaem barwne piropusze,

skrzane tarcze, legginy i zdobne paciorkami mokasyny wycznie z

kolorowych malowide. Teraz stay przede mn ywe modele tych ilustracji.



26

W cztery lata po rzezi oddziau Custera zjawili si w Milwaukee,

ba! w szpitalu, bracia tamtych, a moe nawet ci sami wojownicy, ktrzy

brali udzia w bitwie nad Little Bighorn. Tu musz doda, e mimo upywu

lat pami klski nie wygasa wrd osadnikw zachodu, ywa bya

rwnie i tu, na wschodzie, a przekazywana w opowiadaniach,

odpowiednio urabiaa opini. Ja sam, jak ju wspominaem, ksztatowaem

swe pogldy pod presj takiej opinii, wicie przekonany o naszej misji

cywilizacyjnej i o bezgranicznym okruciestwie pierwotnych gospodarzy

tej ziemi.

Jak powinienem by teraz postpi? Gdyby nie wspczucie dla

mojego pacjenta, tak ciko dotknitego losem, kazabym intruzw

wyrzuci poza szpitaln bram.

Nie bd mwi o szczegach3. Pozwoliem na wizyt. Z rozmowy

przeprowadzonej w moim gabinecie z czerwonoskrymi dowiedziaem si,

i przybyli do swego biaego brata" przynoszc lek, ktry w sposb

niezawodny i szybki wybawi go z cikiej dolegliwoci. Wzruszyem na to

ramionami, a nie rozemiaem si tylko dlatego, e bya to sprawa zbyt

powana. Dowiedziaem si rwnie, i pochodz z plemienia Czarnych

Stp, osiadego po obu stronach amerykasko-kanadyjskiej granicy, e byli

wiadkami wypadku, w ktrym biay brat" odnis cik ran. Leczy si u

nich, lecz zbyt krtko. Rana musiaa si odnowi.

Zapytaem, jakim sposobem tu trafili, i otrzymaem odpowied, e

dobry tropiciel ladw trafi wszdzie.

Zapytaem, dlaczego tak si troszcz o zdrowie biaego czowieka,

a wtedy jeden z wojownikw odpar:

On mnie uratowa.

Zapytaem wic, jakie to leki maj ocali mego pacjenta.

Pokazali naczynie z tykwy i wizk jakich zi.

3 Historia opisana zostaa szczegowo w powieci Tropy wiod przez preri.



27

Poszlimy do separatki, w ktrej lea chory. By przytomny.

Umiechn si na widok goci, pniej z nimi rozmawia w niezrozumiaym

dla mnie jzyku. Na koniec owiadczy, e wie doskonale o planowanej

przeze mnie operacji i... nie zgadza si na ni. Prosi o wypisanie ze szpitala.

Chciaem krzykn: pan oszala!". Zamiast tego jednak tylko

szepnem: to oznacza mier".

Zaprzeczy. Powiedzia, i nie chce y jako kaleka, e gotw

pozosta w szpitalu pod warunkiem zastosowania rodkw, jakie przynieli

jego czerwoni bracia" (tak ich nazwa).

Przyjacielu, ktry czyta bdziesz te sowa, wyobra sobie (jeli

posiadasz do wyobrani!) jak si poczuem usyszawszy o takim

warunku? aden opis tego nie odtworzy, wic nie sil si na taki opis. To

by koszmar. Jednak zdobyem si w chaosie myli na decyzj. Operacji nie

mog przeprowadzi wbrew woli operowanego a to znaczy: mier. Jeli

go wypisz ze szpitala to rwnie znaczy: mier. C pozostaje? Tylko

ryzyko. Zdecydowaem, si na ryzyko. Huczao mi w gowie jak w mynie, a

wewntrzny gos ostrzega: Wylecisz jak z procy. Znachorskie praktyki w

szpitalu? Odkd istnieje Milwaukee nic podobnego jeszcze si nie

wydarzyo!"

Wic si wydarzy szepnem w pasji sam do siebie i...

wyraziem zgod.

Znowu pomin szczegy. Po dwu dniach znachorskich praktyk"

(Indianie pojawili si i nastpnego popoudnia, drog przez pot czy nie

przez pot nigdy tego nie sprawdzaem) pacjent poczu si znacznie

lepiej. Gorczka spada. Zioowa kuracja indiaska dokonaa rzeczy

niemoliwej do osignicia przy pomocy lekw, jakimi dysponowalimy. Po

trzech nastpnych dniach stan chorego tak si poprawi, e pocz wstawa

z ka. Najpierw spacerowa po szpitalnym korytarzu, pniej po

szpitalnym ogrodzie. Sta si cud! C wic dziwnego, e zainteresowaem

si tym nieprawdopodobnym przypadkiem i dziwnym pacjentem. W miar

jak go poznawaem zdziwienie moje roso niczym dynia posadzona na

yznej glebie.



28

Dotd sdziem, e traper wietnie odczytuje tropy zwierzt, lecz

nie przeczyta ksiki. Jako analfabeta. A okazao si, e mj pacjent odtd

nazywa go bd Karolem Gordonem, bo takie nazwisko widniao na jego

karcie chorobowej jest czowiekiem niele oczytanym. Niejeden raz

zawstydzi mnie mwic o ksikach, o ktrych tylko syszaem, a on je

zna. Rozmawialimy coraz czciej, to o tym, to o owym, lecz przede

wszystkim (c w tym dziwnego?) o Dzikim Zachodzie i pierwotnych jego

mieszkacach: o zwierztach i najczciej o Indianach. Ba, podczas ktrej z

takich rozmw pokciem si z nim nie na arty i przez kilka dni staraem

si go unika. Pniej doszlimy do porozumienia. Rzecz posza o

czerwonoskrych. Gordon reprezentowa pogldy, ktre mnie podwczas

oburzay. Zaarcie broni Indian, usprawiedliwia ich krwawe wystpienia,

a win za wszystko obcia blade twarze". Mwi o Czarnych Stopach i o

tym, e od paru lat korzysta z ich gociny polujc wanie na ich owieckich

terenach.

Zdumiewajce zauwayem wwczas sceptycznie.

Syszaem, e czerwonoskrzy nie znosz obcych. Wybijaj im zwierzyn,

ktrej i tak coraz mniej.

Prawda. Pan, doktorze, w ich pooeniu odczuwaby to samo.

Lecz wrogi stosunek nie dotyczy wszystkich biaych. Na przykad... mnie

doda po chwili, lekko si umiechajc.

Dlaczego?

Dugo by mwi!... Ale powiem krtko. Ci dwaj moi gocie to nie

zwykli wojownicy. Jeden z nich, Dugi Niedwied, jest nieprzecitn w

plemieniu osobistoci. Czowiek dzielny i dowiadczony, z ktrym

pobratymcy bardzo si licz. Drugi to jeszcze waniejsza posta, co jakby

naczelny czarodziej. Nazywa si Czerwona Chmura. Przypadkiem

wyratowaem go z pazurw szarego niedwiedzia. Wwczas to odniosem

t paskudn ran. Dlatego tu przyby. Indianie potrafi by wdziczni.

I dlatego pozwolili panu polowa?

Och, nie. Wywiadczyem im pewne usugi duo wczeniej.



29

Jakiego rodzaju byy te usugi, dowiedziaem si dopiero po

duszym czasie.

Innego z kolejnych dni Gordon podczas ogrodowego spaceru

zapyta mnie, czy jazda konna zaszkodziaby jego nodze?

Odparem, e obecnie bardzo by zaszkodzia. Trzeba poczeka co

najmniej jeszcze z tydzie.

C panu tak pilno? Preria cignie, co? zaryzykowaem

pytanie.

Przyzna, e nie omyliem si, a pniej opowiedzia mi, jak z niby

zagojon ran uda wybra, si nad rzek Mleczn. Podczas tej wyprawy

owieckiej straci konia w bagniskach i sam w nie wpad. Im mocniej si

szarpa, tym bardziej pogra w grzskim mule. Po godzinie takich prb

zdrtwia na kamie. Zapad w psen, czy te pomdlenie. Tak dotrwa do

witu dnia nastpnego. Odzyska przytomno (elazny mie musia

organizm!) i dziki temu, e przymrozek sku lodem powierzchni bagna,

zdoa ze si wygrzeba. Jednak nie potrafiby doj o wasnych siach do

jakiegokolwiek osiedla, gdyby dwaj, przypadkowo spotkani wojownicy

Czarnych Stp nie zawiedli go do swego obozowiska.

I to wwczas odnowia si rana?

Tak. Powinienem by polee kilka dni, lecz sdziem, e to

samo si zagoi...

Takie byy przyczyny, z powodu ktrych Karol Gordon znalaz si

w szpitalu. I fakt ten, monaby powiedzie: przesdzi o dalszych kolejach

mego ycia. Rozmowy z Gordonem mocno podwayy m niezachwian

dotd opini o Indianach i problemie indiaskim. Nie twierdz, e staem

si przyjacielem czerwonych mw", zmiana raz ustalonych pogldw nie

nastpuje tak szybko, Wszake nie miaem ju tej pewnoci co przedtem.

Zapewne caa historia skoczyaby si na tej tylko drobnej ewolucji

pogldw, gdyby

Gdyby nie rozpocz si trzeci akt mego dramatu.



30

Niespodziewanie powrci naczelny chirurg, doktor Lindsay, na

tydzie przed kocem swego urlopu. Uznaem ten fakt za niepokojcy. I nie

omyliem si. Kto bardziej chyba zoliwy ni czuy o dobr opini szpitala

wypichci do mego szefa niewybredny anonim, w ktrym opisa nieco

mijajc si z prawd histori wizyty Indian w szpitalu. Anonimowy

informator zarzuca mi znachorskie praktyki, nieuctwo i brak naleytej

troski o pacjenta, ktrego o mao nie skazaem na mier.

Lindsay pokaza mi ten list, potem poprosi o wyjanienia. Z kolei

zapragn ujrze pacjenta. Gordon zosta dokadnie zbadany, a gdy odszed,

naczelny chirurg pokiwa gow.

Zdumiewajcy przypadek stwierdzi. Ten czowiek jest

zdrw jak przysowiowa ryba. Mimo wszystko lkam si nieco o... pana.

Dlaczego? zdziwiem si szczerze.

Dlatego e nasz szpital jest fundacj i e w zarzdzie tej

fundacji zasiada niejaki Vincent. Sysza pan o nim?

Rzecz jasna, syszaem. Vincent by wacicielem kilku mynw i

cegielni w Milwaukee. Posiada due wpywy. Lecz co to mogo mie

wsplnego z Karolem Gordonem?

Lindsay zaraz mi to wyjani. Siostrzeniec Vincenta bra udzia

w ekspedycji generaa Custera i poleg. Od tamtej chwili Vincent gosi hasa

jakiej wyprawy krzyowej przeciw czerwonoskrym. Niech si teraz

dowie o wszystkim...

Nastpnego dnia opowiedziaem Gordonowi o anonimie. Nie

przej si tym zbytnio, co mnie nawet troszk urazio.

Furda, doktorze! zawoa. Da sobie pan rad, nie tu, to

gdzie indziej.

Kiepska to bya pociecha.

W trzy dni po tej rozmowie Gordon zosta wypisany ze szpitala.

Przy poegnaniu zapewni, e bdzie mnie odwiedza i e nigdy nie



31

zapomni przysugi, jak mu oddaem zgadzajc si na czarodziejsk" (jak

to okreli) kuracj.

Myl, e pana namwi stwierdzi ciskajc mi do.

Na co?

Na krtk przejadk w preri.

Rozemiaem si:

To dopiero pomys!

Pomys znakomity. Bd w Milwaukee za trzy miesice. Prosz

mi da swj adres i zastanowi si nad t propozycj.

Min lipiec, min sierpie. We wrzeniu w miejscowym

dzienniku Daily Herald" ukaza si artyku o wizycie Indian w szpitalu.

Sprawa staa si gona i od tej chwili wypadki potoczyy si jak niena

lawina. Przesuchiwaa mnie specjalna komisja, powoana przez

kierownictwo szpitalnej fundacji. Rzecz rozpatrywano drobiazgowo,

wprowadzajc mnie w stan nerwowego rozstroju. Szybko, si

zorientowaem, e wpywy pana Vincenta znacz wicej ni jakiekolwiek

argumenty, wicej ni sprawiedliwo i prawda. Nawet doktor Lindsay nie

potrafi mnie obroni. Panowie z komisji zapragnli nie tylko wyrzuci mnie

ze szpitala, lecz poprzez sd pastwowy pozbawi prawa wykonywania

zawodu.

Wtedy wanie przyjecha do Milwaukee Karol Gordon. Jemu

zawdziczam, e nie poniosem cakowitej klski. Karol zgosi si przed

komisj jako ywy dowd skutecznoci przeprowadzonej na nim kuracji.

Ostatecznie uratowaem prawo do praktyki lekarskiej, lecz musiaem

opuci szpital. Jak bardzo byem tym zgnbiony, nie sposb tego opisa.

Pocztkowo nawet sdziem, e przyjdzie mi opuci Milwaukee. Jaki

chory zgosi si do lekarza tak napitnowanego, jak ja? Pomyliem si. Caa

ta gona historia okazaa si najlepsz reklam. Staem si w oczach innych

lekarzem-cudotwrc, ktry wszystko potrafi! Mj prywatny gabinet

pcznia od pacjentw. Jednake niewielka to bya satysfakcja.



32

Tak mina jesie 1880 roku. Karol Gordon ponownie wyruszy na

trapersk wdrwk. Wrci z kocem grudnia i zamieszka na stae w

Milwaukee w nie byle jakim hotelu. Z tego wycignem wniosek, e,

owienie futerek jest nadal bardzo popatnym zawodem. Widywalimy si

co dzie, co drugi dzie. Wwczas to Karol (ju mwilimy sobie po

imieniu) przypomnia o swej propozycji i pocz namawia na wycieczk w

prerie poudniowo-zachodniej Kanady, wiosn nastpnego roku.

Nie mwiem ani tak, ani nie, lecz wcale nie kwa piem si na tak

eskapad. Tymczasem Karol zaj si przygotowaniem mnie do trudw

wyprawy. Zgodziem si. W moim osiadym trybie ycia nieco ruchu nie

mogo zaszkodzi, wrcz przeciwnie.

Nieco pniej przekonaem si, na czym miaa polega

zaproponowana przez Karola zaprawa fizyczna. Wpadem. Lecz wstyd byo

si wycofa. Odbywaem wic dalekie piesze wycieczki, uczyem si jedzi

konno, na oklep i w siodle. Marzem czogajc si w niegu i odczytujc

tropy ludzi lub zwierzt. Pniej przysza kolej na nauk strzelania i na

rzucanie lassem. Natomiast pywania w przerblu kategorycznie

odmwiem.

Mijay tygodnie, a ja powolutku poczem przywyka do myli o

dalekiej podry. I przywykem.

Nadesza wiosna i ktrego majowego ranka wsiedlimy w pocig,

ktry powiz nas ku pnocnemu zachodowi, a wyrzuci podobnego ranka

ju na terytorium Kanady. Bya to malutka stacyjka, obok ktrej wznosiy

si dwa drewniane domki, jaki zajazd i... psia buda. Dalej, jak okiem

sign, cigna si rozlega przestrze jasnej zieleni, pusta, szumica

wiatrem. Wyadowalimy konie (Karol naby je w okolicach Milwaukee,

przed samym naszym wyjazdem), osiodalimy je, przytroczylimy derki i

juki. Parowz zagwizda, kierownik pocigu pomacha nam rk, jaka

moda podrujca dama chusteczk, wagony ruszyy i wkrtce zniky za

horyzontem. Po raz pierwszy w yciu znalazem si na westmaskiej

ciece". Bardzo to dumnie brzmi, lecz w tamtej chwili poaowaem nagle

przytulnego mieszkanka w Milwaukee, wygodnego ka, kominka i stou

nakrytego obrusem. Kiedy ja znowu tam wrc? I czy wrc?



33

Podczas tej wyprawy odwiedzilimy siedziby plemienia Czarnych

Stp, znajdujce si w kanadyjskiej prowincji Alberta. Przyznam, e byem

zdumiony przyjciem zgotowanym nam przez czerwonoskrych. Tak

wypado serdecznie i tak kcio si z moimi dotychczasowymi pogldami o

Indianach, ich yciu i obyczajach. Jako nowicjusz, po prostu greenhorn,

popeniem bd uznajc gocinno, jak mi okazywano, za nieledwie

codzienne zjawisko wrd czerwonoskrych. Prawda leaa porodku.

Dopiero pniej zrozumiaem, e przyjmowano mnie tak

serdecznie tylko dlatego, i byem biaym bratem biaego brata", czyli

Karola Gordona, ktrego zasugi wysoko sobie ceni to plemi Czarnych

Stp. To przecie oni jak si dowiedziaem nadali Karolowi imi

Wielkiego Bobra, a bbr jest dla Indian symbolem mdroci, jak u nas sowa.

Tak wic wycznie Karolowi zawdziczaem t wersalsk prawie

uprzejmo ze strony nieco pospnych i nieco dzikich wojownikw. Lecz

wanie jako greenhorn nie potrafiem tego zrozumie. Zrozumienie

przyszo nieco pniej, a wraz z nim sprawiedliwy pogld na czerwonych" i

na blade twarze". Ocena wzajemnych krzywd i bezstronne spojrzenie na

rzeczywisto. Teraz ju wiem, e Indianie nie potrafi by serdeczni ani

ufni wobec nieznanej bladej twarzy", dopki jej dobrze nie poznaj, po

tygodniach, niekiedy miesicach wzajemnych kontaktw. Zbyt wielu

krzywd doznali od biaych, zbyt wielu oszustw i kradziey. Oczywicie:

kradziey ziemi, ktra zawsze stanowia wspln wasno plemienia,

nigdy pojedynczego wojownika czy nawet rodziny.

Nadszed jednak czas, kiedy czerwoni bracia" poczli mnie ceni

na rwni z Karolem, kiedy uzyskaem od nich zaszczytny przydomek: Orle

Piro (gdy upolowaem ora). Tam, w Grach Skalistych, zabiem

pierwszego w swym yciu (i jak dotd ostatniego) szarego niedwiedzia i

dziki temu zdobyem prawo noszenia naszyjnika z pazurw i zbw

grizzli. Moja pozycja wrd wojownikw plemienia umocnia si jeszcze

bardziej, gdy nieoczekiwany splot okolicznoci uwika nas (Karola i mnie)

w przygod pen prawdziwych niebezpieczestw. Wwczas nie zdawaem

sobie jeszcze sprawy z tego, ile razy ryzykuj skr, lecz widzieli to Indianie

i potrafili oceni.



34

Zdoaem przywykn do warunkw ycia na prerii do szybko,

przesta mnie razi specyficzny i nie kademu miy zapach potu i dymu,

jakim s przesiknite indiaskie ubrania, pod skrzanym dachem tipi

sypiaem rwnie wygodnie, jak we wasnym pokoju w Milwaukee. Karol p

artem, p serio stwierdzi po kilku tygodniach, e nie zawid si na mnie,

a bdy, ktre popeniaem, popeniby kady inny znajdujcy si w mej

sytuacji... greenhorn. Bya wic to nieco dwuznaczna pochwaa. Ale, niech

tam!

W nastpnym roku znowu odwiedzilimy Czarne Stopy, a pniej

tak mi to weszo w nawyk kadej wiosny wdrowaem z Karolem w

inne okolice, a kadej jesieni powracaem w zakurzone mury miasta, aby

zaj si na nowo praktyk lekarsk. Przy tym systemie letniego

odpoczynku zdoaem pozna spory szmat Arizony, Nowego Meksyku,

Oklahomy, Montany, Teksasu, a nawet odwiedzi pnocn cz Meksyku.

Jak twierdzi artobliwie Karol, staem si w ten sposb

pierwszym westmanem wrd lekarzy i pierwszym lekarzem wrd

westmanw.

Na kolejn eskapad, tym razem na terytorium Kolorado, namwi

mnie jak zwykle Karol. Pisz: jak zwykle, poniewa to on wanie wybiera

kierunki naszych wdrwek i by tak uparty, i adne moje argumenty

przeciw nigdy nie osigay zamierzonego skutku. Zreszt, sabe to byy

argumenty. Ja, urodzony mieszczuch, nie mogem nawet porwna swej

znajomoci kraju z tym, co wiedzia Karol Gordon i co widzia podczas

dalekich wypraw na pnoc, na poudnie, na zachd.

Z wiosn tego roku zaproponowa mi wyjazd do stanu Kolorado i

mwi z takim entuzjazmem o przyrodzie, klimacie i faunie tej ziemi, a

mnie ubawi.

Wyobra sobie perorowa wysokie gry, poronite na

zboczach sosn, jod, osik i wierkiem. Tam napotkasz niedwiedzie, a

nad brzegami bagnistych strumykw osie. Niej preria, po ktrej biegaj

antylopy i jelenie, a maszeruj stada indykw.



35

Karol wcale nie artowa. Istotnie dzikie indyki maszeruj, bo

skrzyde uywaj tylko wtedy, gdy im drog przetnie rzeka. Niejeden raz

obserwowaem te zabawne ptaki, jak zwartymi kolumnami kroczyy

poprzez trawiaste paszczyzny. eby byo jeszcze mieszniej posuway

si w dwu grupach: w jednej sami przedstawiciele pci mskiej, w drugiej

same indyczki.

Jak widzisz mwi dalej Karol zwierzyny nam nie

zabraknie. A klimat! Wspaniay. Suchy i zdrowy. Czyste powietrze, duo

soca. Wymarzony zwaszcza dla osb chorych na puca.

A to skd ta wiadomo? zapytaem podejrzliwie.

No... pewien czowiek zmiesza si. Zreszt, zapytaj si

lekarzy.

Parsknem miechem.

Zapomniae, Karolu, e i ja jestem lekarzem, a na puca nigdy

nie chorowaem. Zreszt, zgadzam si. Niech bdzie Kolorado.

I na tym stano.

Jak z powyszego wynika, ruszylimy w wiat bez adnego

upatrzonego celu. Ot, aby si nieco powczy. Wyprbowanym sposobem

na najnudniejsz cz trasy wybralimy jako rodek lokomocji kolej. W

ten sposb do szybko, wraz z broni, bagaami i siodami przebylimy

przestrze dzielc Milwaukee od Garden City nad rzek Arkansas w

Kansasie. Tam nabylimy dwa konie, ktre przed kupnem Karol podda

bacznym ogldzinom. Wreszcie uprz znalaza si na grzbietach

wierzchowcw, drobne manatki we wntrzach jukw, zrolowane koce z

tyu siode, a winczestery w skrzanych kaburach pod praw rk.

Ruszylimy, dokd oczy ponios, cile ku zachwalanemu przez mego

towarzysza Kolorado.

Pogoda sprzyjaa: niewiele chmurek na niebie, sporo soca, lecz

bez skwaru. Chodzi nas wiosenny wiatr, peen woni zi i kwiatw

zapach jake dobrze mi znany. Co roku o tej porze wdychaem go pen

piersi i zarczam, e nie istnieje nic bardziej przyjemnego i radosnego, ni



36

ten wiatr dla puc i ten widok dalekiego obszaru dla renic. C za rozkosz

czu pod sob grzbiet koski, uzd w doni, strzemiona pod podeszw

butw! I mc spoglda ponad bem wierzchowca, wypatrujc stada

antylop, jelenia u rda, kujota pomykajcego ku nadrzecznym zarolom.

Droga, a raczej zupene bezdroe, bya gadka jak przysowiowy

st, poronita nisk, rzadk traw. A dokoa pustka i cisza, ani ludzi, ani

zwierzt. Widoku tych pierwszych wcale nie pragnem, co do tych drugich

mj przyjaciel zapewni, i rycho je ujrzymy.

Sowo rycho" okazao si zbyt optymistycznym twierdzeniem,

jednak przepowiednia Karola sprawdzia si. Oczywicie znacznie, znacznie

pniej. Lecz jakie to ma znaczenie w warunkach, w ktrych czas si nie

liczy, przestaj obowizywa wszelkie terminy, poza por rozpalenia

wieczornego ogniska!



37

I I

S t a r y z n a j o m y

Obudzi mnie do bezceremonialnie. By przedwit. Jak zwykle

oznaczajcy zakoczenie nocnego odpoczynku. Nie spieszylimy si ku

adnemu celowi, nic nas nie gnao, czemu wic tak wczenie zrywa si z

dobrze wygrzanego legowiska? Ano, Karol mia taki zwyczaj. Traperski

zwyczaj, gdy myliwy czai si u brzegu rzeki na przychodzce do rannego

wodopoju czworonogi. Zrozumiale. Lecz teraz? Dawniej, podczas naszych

pierwszych wsplnych wypraw, podnosiem bunt przeciw tego rodzaju

praktyce. Staraem si wytumaczy towarzyszowi, e dodatkowe dwie

godziny snu nikomu z nas nie zaszkodz, przeciwnie, pozwol lepiej

wypocz po caodziennej wczdze.

Rwnie dobrze mogem to tumaczy polnemu kamieniowi.

Mieszczuch, jakim jestem, nigdy nie przekona westmana, co najwyej narazi

si na kpiny. Karol jednak nie kpi. Powanie dowodzi, e na prerii naley

wstawa najpniej ze witem, aby nie da si zaskoczy.

Nie rozumiem wyznaem. Kto ma nas zaskoczy?

Drapienik?

Ech, nie. Drapieniki o witaniu wanie udaj si na spoczynek.

Myl o ludziach, nie zawsze przyjacielsko usposobionych do innych

wdrowcw.

Kt, na Boga, wczy si o wicie?

Kady tu spojrza na mnie nieco ironicznie i doda po chwili

wymownej przerwy: z wyjtkiem greenhornw.



38

Nigdy wicej nie wracaem do tego tematu. Wic teraz podniosem

si bez sowa skargi. Mj protest wyrazi si jedynie w ziewaniu od ucha do

ucha.

Wcignem buty (zawsze zdejmowaem je na noc wbrew

przestrogom Karola, i w razie czego" nie zd zaoy) i poczapaem ku

wodzie. Z rcznikiem i mydem. Co byo czsto powodem drwin Karola. Pod

goym niebem nie uznawa ani rcznika, ani myda. Co innego w hotelu.

Hotele jednak trafiay si na naszych szlakach tak rzadko, e prawie... nigdy.

Nie, Karol nie by brudasem, chocia wrd podobnych jemu traperw

zdarzali si czsto tacy, ktrzy tylko wtedy czuli wod na twarzy, gdy pada

deszcz. Karol kpa si przy kadej okazji, jeli na to okolicznoci pozwalay,

a szorowa rzecznym piaskiem. Suszy biegajc brzegiem strumyka lub

jeziora.

Cigle jeszcze ziewajc zoyem rcznik z mydem na jakim

mniej wilgotnym miejscu i... przypomniaem sobie dziwnego zbieracza

kamykw. Schyliem si, podniosem ich gar. Bacznie si przyjrzaem w

szaroci wstajcego dnia. Niestety, to nie zoto ani drogocenne kamienie.

Schyliem si po raz drugi, po raz trzeci, po raz czwarty... T interesujc

czynno przerwa miech Karola.

No i jak tam, Janie? Ile zebrae workw zota?

Dopiero teraz spostrzegem, e bezwiednie przemierzyem ca

dugo play.

Do licha! odpowiedziaem. Miae racj. To tylko wir i

poszedem si wykpa.

Mydo i rcznik s znakomitymi wynalazkami naszej cywilizacji.

Natychmiast poczuem si czysty i rzewy, jakbym ca dob przespa, a

przecie dopiero teraz zapony na horyzoncie ranne zorze.

Ogie ju gorza otaczajc krgiem niskich pomieni trzy paskie

gazy, na ktrych Karol umieci wielki elazny imbryk. Nie rzekem nic,

umiechnem si, lecz tak, aby Karol mego umiechu nie zauway. O ten

przecie imbryk toczyem, jeszcze w Milwaukee, dugotrwae boje. Jak



39

dotd bowiem zabieralimy na wyprawy, wraz z niezbdnym sprztem,

ciki i nieporczny, metalowy garnek pgalonowej pojemnoci.4 Byo to

nasze jedyne naczynie do gotowania wody lub kawy. Nigdy adnych zup nie

pitrasilimy, zbyt wiele zachodu, a miso pieko si na zaimprowizowanym

ronie lub patyku. Garnek po kadym uyciu pukao si od wewntrz, a od

zewntrz szorowao piaskiem. By wic garnek naczyniem bardzo

uytecznym, chocia rwnoczenie kopotliwym w uyciu. Po pierwsze

dlatego, e naleao stawia go lub podnosi trzymajc za oba uchwyty

rwnoczenie. Po drugie e woda bardzo dugo si w nim gotowaa,

zwaszcza gdy dmucha wiatr i chodzi powierzchni pynu, bo garnek nie

mia pokrywki. Po trzecie poniewa do wntrza garnka wpada zarwno

popi, jak kurz, co w niczym nie polepszao smaku kawy. Nie wspominam

ju o owadach. Drobiazg? Zapewne, jednak atwo tych niedogodnoci

unikn.

Przed nasz obecn wypraw zbuntowaem si przeciw

niedogodnemu naczyniu i zakupiem solidny imbryk z nieodzown

pokrywk. Nie wspomniaem o tym Karolowi. Dopiero gdy zabralimy si

do pakowania tumoczkw, mj przyjaciel zauway nowy nabytek.

A to co?

No... imbryk, albo czajnik.

Chyba nie masz zamiaru tego taska?

Dlaczego nie?

Bo jest nieporczny w drodze. Wystajcy dziobek bdzie

zawadza. Do wntrza nic nie upchasz. To zy pomys.

Nie kopocz si. Doskonale go zapakuj. Przecie imbryk jest

wygodniejszy w uyciu, ma tylko jeden pak, stawiasz go i podnosisz jedn

rk, a pokrywka chroni przed zapiaszczeniem.

Karol tylko wzruszy ramionami. Chwilowo daem wic spokj tej

miesznej sprawie. Wrciem do niej, niby mimochodem, dnia nastpnego.

4 Okoo 2.27 litra (galon angielski)



40

Imbryk bardzo trudno umy od wewntrz argumentowa

Karol ma wski otwr.

A po czym to mamy go w rodku szorowa? Po wodzie czy po

kawie? Wystarczy wypuka w strumieniu.

Przykrywka zaraz zginie.

Przywi j sznurkiem.

Nigdy aden traper nie uywa imbryka.

Zamiaem si. Wic o to chodzio? Imbryk psu fason

traperskiego sposobu ycia.

Nie wiem, czy nie uywa odparem. A jeli nawet nie

uywa, ten zwyczaj nie dotyczy mnie, nie jestem traperem.

Ciekawe, jak go upakujesz na koniu?

Przywi do koca, za siodem.

Przykrywka pocznie rzegota i poszy wierzchowca.

Nie martw si, umieszcz j tak, e nawet nie dwiknie.

Znw wzruszy ramionami, lecz tym razem by to gest rezygnacji.

Niech tam, ja palcem nie tkn tego elastwa.

Czcza pogrka! Wanie tkn, a nim zdyem wcign spodnie,

pokrywka pocza wesoo podskakiwa. I oto po raz pierwszy na bezludziu

piem kaw bez piasku trzeszczcego w zbach, bez popiou i bez

utopionych much. Nie warto o tym wspomina? Ja jednak wci jestem

dumny ze swego usprawnienia.

Po niadaniu zajem si imbrykiem. Wyczyciem go piachem, e

byszcza jak ksiyc. Odtd stale miaem nad nim piecz, a wdziczny

imbryk nigdy mnie nie zawid. Bo Karol dostrzega imbryk dopiero

wwczas, gdy nadchodzia pora posiku.



41

Spakowalimy manatki, zaleli ognisko wod, oporzdzili konie i

wskoczyli na sioda. Dopalay si ostatnie uny witu, za chwil soneczny

krg mia si ukaza nad horyzontem.

Dokd teraz? zagadnem.

W gr rzeczki. Przecie trafimy wreszcie na jakie

interesujce tropy.

Powiedziawszy to skierowa wierzchowca w wod. Sdziem, e

chce przedosta si na przeciwlegy brzeg, lecz omyliem si. Karol skrci

raptownie i ruszy samym rodkiem koryta.

Po co to?! zawoaem.

C ci to szkodzi, Janie? Woda tu pytka, a koskie kopyta nie

zostawi ladw.

Obawiasz si czego, Karolu?

Nie. Zwyky rodek ostronoci, wic czemu go nie zastosowa,

skoro nie wymaga adnego trudu?

Pewnie!

Po przebyciu p mili Karol skierowa si na prawy brzeg i odtd

poruszalimy si znacznie szybciej. Soce zdyo wgramoli si ponad

lini horyzontu i jego ukone promienie grzay nam plecy. Przyjem to z

zadowoleniem, ranek by nieco chodny. Jednak w dwie godziny pniej z

tym socem poczy si dzia dziwne rzeczy. Zamiast wieci zocicie i

coraz mocniej poczo rowie, dosownie: rowie! Popdziem konia

i zrwnaem si z Karolem. Spojrza na mnie pytajco, a ja tylko ruchem

rki wskazaem nasz dzienn gwiazd. Kiwn gow.

Zauwayem to odpar. Licz, e gdzie w pobliu trafimy

na zaciszn dolink albo e wiatr zmieni kierunek. W konie, Janie!

Jaki wiatr? Nie czuj adnego wiatru.



42

Tam w grze wyjani. Musi d jak sto diabw. Soce

porowiao, bo wicher przynis tumany kurzu, czerwonego pyu chyba a

z Arizony. Burza nadciga. To s jej pierwsze sygnay.

Pognalimy galopem i tak pdzili, a wierzchowce poczy

chrapa. Ba, to nie mustangi, chude koniki mogce biec p dnia bez

przerwy. Tak wic musielimy zwolni. Tymczasem soce z rowego stao

si ceglastoczerwone, preria nabraa jakich ponurych odcieni, agodny

wietrzyk, dmuchajcy od witu, usta. Nagle zrobio si duszno i gorco. W

chwil pniej na horyzoncie, ktry pocz zagadkowo pobyskiwa, jak

gdyby kto zapala i gasi morsk latarni, ukazaa si czarna linia. Mino

p godziny, a linia zamienia si w grub krech. Rosa w oczach.

Popdzilimy znw galopem, a Karol (nie pojmuj, w jaki sposb)

dostrzeg na przeciwlegym brzegu niewielkie zagbienie gruntu.

Tam! krzykn i wjecha koniem w wod. Ruszyem za nim.

Fontanna bryzgw zmoczya mnie od stp do gw. Jeszcze par jardw i

zjechalimy w d do kotlinki tak pytkiej, e jej zaokrglone krawdzie

sigay zaledwie koskich piersi. Karol zeskoczy z sioda, jak gdyby go

zmiota huraganowa wichura.

Rozkulbacz zwierz! Szybko, szybko! I sptaj mu nogi. Widzisz,

co tam si wyrabia?

Zerknem za siebie. To ju nie bya gruba krecha, lecz ciana

nieprzeniknionej czerni. Pdzia ku nam i nabieraa wysokoci.

Soce jeszcze wiecio purpurowym ogniem, gdy zdejmowaem

juki, siodo, uzd i wszystko ciskaem na ziemi.

Nie tu, na zbocze! krzykn Karol.

Nie zgadem, dlaczego na zbocze, lecz natychmiast przeniosem

cay baga nieco wyej. Konie zostay sptane. Zauwayem, i dr, krc

si, zamiast szczypa traw.

Czego si spodziewasz? zapytaem osuwajc si na ziemi

obok sioda, jukw, kbowiska rzemieni i winczestera wydobytego z

kabury.



43

Karol, ktry spoczywa obok mnie, midzy zrolowanym kocem a

moim cennym imbrykiem, wydoby lornetk i dugo spoglda ku

poudniowi. I ja przyoyem sza do oczu. To, co ujrzaem, mogo

zaniepokoi kadego. Ju nie linia, nie krecha, nawet nie ciana, lecz p

nieba ciemnoci wisiao nad preri.

Co to jest?

Huragan, moe trba powietrzna, moe tornado. Wszystko, co

najgorsze. Zaraz zacznie d jak tysic kowalskich miechw, a jeli nas std

nie zwieje, to tylko dlatego, e dobre duchy wykopay kiedy t do link, a

teraz nas do niej przywiody...

Spojrza za siebie.

Popatrz, konie si pokady. S bardziej dowiadczone, ni

sdziem.

Zwierzta leay w ten sposb, e gowy miay zwrcone w

kierunku odwrotnym od nadcigajcej chmury ciemnoci. Czy by to tylko

wrodzony instynkt, czy te nasze wierzchowce ju kiedy zetkny si z

tak zawieruch?

Jedno mnie tylko martwi odezwa si Karol e

znajdujemy si tak blisko rzeczki. Jak zacznie mocno dmucha, a na pewno

bdzie mocno dmucha, wychlusta ca wod na nas. Ju czuj, jak

przemokniemy.

Niejeden raz moklimy westchnem z rezygnacj.

Ale nie w tak przykry sposb. Zobaczysz!

Zobaczyem.

Pociemniao. Czarna opona zakrya soce. Wwczas poczuem

uderzenie wiatru. Mj kapelusz pofrun w nieznane. Nawet nie zdyem

si za nim obejrze. Nastaa chwila ciszy i powtrne uderzenie, ktre za

paro mi dech w piersiach. Mylaem, e puca mi pkn nie wytrzymujc

cinienia powietrza. Przywarem ustami do ziemi i w ten sposb uniknem

uduszenia, rwnoczenie nieco zsunem si po zboczu. Teraz wiatr



44

przelatywa nade mn, wyjc, wiszczc i usiujc zerwa z mego ciaa ca

odzie. Lecz najgorsze dopiero nastpio. Lun wodospad. To nie by

deszcz milionw kropel, lecz fala pynca w podmuchach wiatru. Czyby

istotnie huragan wychlusta na nas wod z rzeczki? Nie spostrzegem, e to

powd spadajca z wysokoci nieba.

Jak to dugo trwao? Sprawdziem pniej, gdy piekielne zjawisko

atmosferyczne przegnao nad nami i popdzio sia zniszczenie w innej

stronie wiata. Ot przez ptorej godziny (wedug zegarka) dusi nas

wiatr i zleway kaskady potopu. Pniej wszystko uspokoio si, zniky

chmury, soce przybrao znw zocist barw i zaraz caa preria pocza

dymi parujc wilgoci.

Klimat suchy i zdrowy, wymarzony dla chorych na puca

powiedziaem bardzo gono, dwigajc si z ziemi. Twoi informatorzy,

Karolu, znaj Kolorado pewnie tylko z mapy.

Oczywicie, zaprzeczy.

To wyjtkowy przypadek zaznaczy huragany nigdy nie

nawiedzaj tej czci kraju, a opadw jest bardzo mao.

Odparem zgryliwie, e jeden taki starczy na kilka lat, po czym

zajem si komi. Ju si podniosy, a woda zebrana na dnie dolinki sigaa

im zaledwie pcin. By to dziw nad dziwy! Logicznie rozumujc powinnimy

byli utopi si wraz ze zwierztami w tej zapadlinie. Widocznie jednak

bardzo sucha i bardzo porowata gleba wchona lawin wody jak gbka.

Wytarem konia rkawem, bez efektu zreszt, bo raczej go

bardziej jeszcze zmoczyem. Caa moja odzie przypominaa cierk dugo

lec w wodzie. Zrzuciem z siebie wszystko. Wyem spodnie, koszul,

kamizelk. Wylaem z kieszeni kurty cae dzbanki deszczwki, a z butw

cae wiadra. W kocu rozoyem to wszystko na wilgotnym stoku dolinki.

Poczem si krci w kko i dla rozgrzewki podskakiwa, naladujc

Karola, i tak oto, na bezludnej prerii dwu nagusw wykonywao przez

kilkanacie minut pozornie bezsensowne skoki. Gdyby ktokolwiek nas

dostrzeg, pognaby z pewnoci do najbliszego miasteczka, by w



45

najbliszym saloonie opowiedzie o dwu niebezpiecznych wariatach

gonicych si nago po prerii.

Jednak nikt nas nie ledzi, a podskoki i biegi doprowadziy

temperatur ciaa do waciwego stopnia przestalimy dygota i

szczka zbami. Niestety, cig dalszy ukada si niepomylnie. Z mokrych

gazi krzeww, nawet z tych, ktre ju dawno uschy, nie potrafilimy

rozpali ogniska. Po nieudanej prbie przestaem wierzy w legendy o

ludziach, ktrzy umie j wydrze pomie ociekajcym wod gaziom.

Chyba ruszymy, Janie smtnie zauway Karol. Moe

gdzie dalej znajdziemy suchszy opa. Marz o kubku wrzcej kawy.

Ja rwnie marzyem. Porwaem wic lec na trawie odzie i

zadraem na sam myl, e mam j na siebie woy. Wprawdzie woda

spyna strumykami, ale nadal wszystko byo nieprzyjemnie wilgotne. A

buty? Och, z nimi jeszcze gorzej! W ich wntrzu nie znalazem ani ladu

osuszajcej dziaalnoci soca. Grzao teraz wcale niele, wida jednak jego

promienie nie signy w gb cholewek.

Na co czekasz? zapyta Karol.

Sta ode mnie o krok, tak samo nagi, z flanelow koszul w rkach.

Nie mg si zdecydowa na wcignicie jej na grzbiet.

Jak zaoymy, szybciej wyschnie pocieszy mnie, lecz saba

to bya pociecha.

Dopiero teraz ocknem si. Szybko uklkem przy jukach,

signem w wilgotn gb (i tam dotara woda!), wydobyem dwa cynowe

kubki i smuk butelk z grubego szka. Jak mogem o niej zapomnie?!

Trzymaj rozkazaem wrczajc Karolowi naczynia.

Odkorkowaem butelk i napeniem kubki do poowy. Naleao

ju dawno tak postpi. Spojrzelimy na siebie z umiechem. Przytknem

kubek do warg i nie odjem, pki nie ukaza dna. Od razu zrobio mi si

gorco, a wiat dokoa powesela.



46

Zaoyem koszul, kamizelk, wcignem spodnie, nastpnie

buty, w ktrych stopa poczua si jak w lepkim, bagnie, lecz porcja whisky

pozwolia bohatersko wytrzyma obrzydliwe uczucie. Konie zostay

okulbaczone, sikajce wod koce przywizane do siode. Desperackim

ruchem zarzuciem na wilgotn koszul znacznie jeszcze wilgotniejsz

kurtk. Wskoczylimy na sioda. Jeszcze raz rozejrzaem si dokoa w

nadziei, e moe cud nie pozwoli memu kapeluszowi pofrun daleko. Cud

si nie zdarzy, nakrycie gowy powdrowao na skrzydach wiatru gdzie

tam, hen.

Ruszylimy prawym brzegiem rzeczki, ktra nadal toczya swe

wody raz wrd wysokich, raz wrd niskich brzegw.

Soce ogrzewao coraz mocniej nasze plecy, a whisky nasze

odki. Nikt z nas nawet nie zapa kataru. Kto wie, moe Karol mia racj

twierdzc, e klimat Kolorado dziaa zbawiennie na drogi oddechowe?

Ubranie na mnie scho, czuem to wietnie, jedynie obuwie

okazao si odporne na soneczn operacj. Dlatego marzyem o ognisku,

przy ktrym mgbym t wan cz ubioru doprowadzi do waciwego

stanu. Pilnie rozgldaem si po okolicy, wypatrujc drzew, wysokich,

starych drzew szpilkowych, bardziej odpornych na wilgo, a mniej na

pomie zapaki. I znalazem! Ca kp, rozpoznaem sosny. Pokazaem

Karolowi. Bez sowa skrci w ich kierunku. W ten sposb nieco oddalilimy

si od rzeki.

Jedno drzewo jest zwalone stwierdzi mj przyjaciel.

Tym lepiej! wykrzyknem radonie. Rozpalimy potne

ognisko. Ale... patrz, co tam jeszcze ley obok. Kto wie fantazjowaem

moe czeka na nas miso antylopy?

Karol mrukn, e jeli si nie myl, to moe by tylko niejadalna

padlina, i zmusi konia do galopu, wyprzedzajc mnie w sekund. Dotar do

drzewa, zeskoczy z sioda i uklk przy tym czym, co obok pnia

spoczywao. Znalazem si przy nim, szybko stwierdzajc, e nie bya to

antylopa. Z twarz skryt wrd traw, spoczywa czowiek. Dokoa ani



47

ladu jakiegokolwiek obozowiska, ani ladu bagay, brak konia. Zagadka.

Nieruchomo ciaa pozwalaa przypuszcza najgorsze.

cignem cugle, jeszcze w biegu zeliznem si z sioda, dwoma

skokami dopadem bezwadnego nieszcznika. Ujrzaem plecy przykryte

cakowicie przemoczon kurt i ty gowy z nasunitym kapeluszem.

Nieprzytomny?

Karol wzruszy ramionami.

Pom odwrci biedaka.

Delikatnie dokonalimy tego zabiegu. Ukazaa si twarz mocno

opalona. Lecz przez opalenizn przebijaa blado charakterystyczna dla

osb cierpicych. Spojrzaem na t twarz. Zdumienie zaparo mi dech w

piersiach.

Wielkie nieba! ledwie zdoaem wyszepta.

Barry Bede!

Barry Bede... powtrzy nie mniej zaskoczony Karol. Co go

tu przygnao?

Dowiemy si o tym pniej, jeli w ogle... si dowiemy.

Przynie apteczk, szybko.

Rozpiem skrzan kurt, rozpiem kamizelk, prawie

rozdarem koszul wszystko byo okropnie mokre i przyoyem ucho

do piersi. Nigdy dotd z tak niecierpliwoci i z takim niepokojem nie

doszukiwaem si ladw bicia serca, lekkiego szmeru dajcego nadziej, e

pomoc lekarska nie bdzie spniona.

Karol ju klcza obok mnie ze skrzan pask torb, jak zawsze

zabieraem na nasze wyprawy i z ktrej zawartoci parokrotnie

korzystaem ku zadowoleniu wasnemu i tych uratowanych.

Karol klcza i milcza. W takich wypadkach stawa si wzorowym

pomocnikiem, czym w rodzaju sanitariusza.



48

yje powiedziaem podnoszc gow. Omdlenie.

Prawdopodobnie trwa ju do dugo. Zdaje si, e przybylimy w sam

por. Pom, Karolu, cign te mokre achy. Musz znale przyczyn

zemdlenia.

Zabralimy si szybko i zrcznie

do dziea. Gdy ju Bede by nagi, jak go

matka urodzia, zbadaem piersi, plecy,

brzuch, nogi. Nigdzie nawet ladu obrae.

Lecz kiedy zdjem kapelusz, ujrzaem

gszcz wosw pozlepianych krwi.

Wody rozkazaem.

Karol-sanitariusz uwin si tak

prdko, jakby pod rk mia lnicy kurek

szpitalnej umywalki. Chlusnem, a pniej

mokr szmatk ostronie zmyem

czerwone lady. Odkryem ran, jak gdyby

zasklepion na szczycie potnego guza.

Kto go tak urzdzi? szepnem.

Kto? atwo odgadn: gruby konar, kawa ode rwanej kory lub

walcy si pie. Szuka schronienia pod drzewem, a w czasie takiej

wichury...

Wyjem z apteczki pyn dezynfekcyjny i zlaem nim ran.

Wwczas Bede da znak ycia: jkn.

Butelk, Karolu.

Wiedzia, o jak mi butelk chodzi. Migiem przynis, odkorkowa,

napeni poow kubka.

Unie go. Ostronie.

Wykona to z wpraw zawodowego pielgniarza. Doprawdy, Karol

by godny podziwu. Skd w tym surowym traperze brao si tyle

delikatnoci, gdy tego byo potrzeba?



49

Przytknem krawd kubka do warg rannego. Nie byem pewien:

pocignie czy nie pocignie? Przekn. Raz, drugi, trzeci. Otworzy oczy.

Dentelmeni odezwa si jkliwym gosem.

Gdyby nawet nie twarz dobrze nam obu znana, po tym jednym

sowie natychmiast odgadlibymy, kim jest ten czowiek. Tak czsto tego

sowa uywa podczas naszej niekrtkiej znajomoci.

Dentelmeni powtrzy spogldajc na nas niezbyt

przytomnym wzrokiem, po czym znowu przymkn powieki i

znieruchomia.

Chwyciem go za przegub rki. Puls bi, chocia sabo.

Co z nim? zaniepokoi si Karol. Znowu zemdla?

Potrzsnem przeczco gow.

Jest bardzo osabiony, a poza tym mokry jak ryba. Musimy

natychmiast rozpali ognisko.

Sied przy nim, ja si tym zajm.

Nie wiem, jak tego dokona (byem zajty rozcieraniem rk, ng i

piersi Bedego), bo drewno na pewno byo jeszcze wilgotne, do e

najpierw poczuem dym, a pniej ciepo pomienia. Odwrciem si.

Gorzao ognisko jak si patrzy, a Karol umiejtnie dokada do grubsze

gazie.

Wysusz koce zakomenderowaem. I to szyb ko, bo nasz

pacjent gotw zapa zapalenie puc. Mimo cudownego klimatu Kolorado.

Nic na to nie odpar, lecz jednym okiem (bo drugie miaem

utkwione w lecym) dostrzegem, jak pozdejmowa z siode nasze derki,

jak spta konie, jak trzyma rozpostarte derki tak blisko ogniska, i

wydawao si, e pomie przerzuci si na materia. Lecz Karol uwaa, wic

tylko para buchaa kbami.

Ju powiedzia podszedszy. Co teraz?



50

Teraz pom mi owin go. Ot tak, doskonale.

Podcignlimy Bedego jeszcze bliej ogniska. Na pewno nadal nie

zdawa sobie sprawy z sytuacji, w jakiej si znajduje, bo nie otworzy oczu i

nie odezwa si. Bardzo mnie to zaniepokoio. Podejrzewaem wstrzs

mzgu, a warunki uniemoliwiay jakiekolwiek leczenie. Raz jeszcze

obejrzaem ran gowy, raz jeszcze j przemyem i zabandaowaem. To

byo wszystko, co mogem uczyni.

Nieco zgnbiony i ponury przyjem z rk Karola kubek gorcej

kawy. Jednak t kaw naleao przede wszystkim napoi rannego. Lecz w

jaki sposb?

Wrzcym pynem wprost z kubka mogem go poparzy (tylko tego

brakowao!), a yki nie mielimy. Kt zabiera yki na tak jak nasza

wypraw? Poradziem sobie inaczej. Wydobyem czyst szmatk z apteczki,

zanurzyem j w kubku i wyciskaem z niej krople wprost midzy wargi

rannego. Poyka, chyba odruchowo. Trwao to bardzo dugo, wreszcie

ujrzaem dno naczynia i puste zwrciem Karolowi.

Mj imbryk okaza si raz jeszcze wynalazkiem doskonaym.

Otrzymaem drug porcj kawy, ju tylko dla siebie. Po paru ykach

poczuem si lepiej. Soce grzao, nie byo wilgoci ani na moich plecach, ani

na piersiach, jedynie wntrze butw pozostawiao sporo do yczenia.

Co dalej? zapyta Karol.

Nic odparem. Niech pi, moe to najlepsze lekarstwo,

jakiego mu potrzeba.

Rana chyba nie przedstawia si gronie. Widywaem ciej

poranionych, ktrzy dzi nawet o tym nie pamitaj.

Zapewne, zapewne. Jednak wiele zaley od organizmu.

Czowiek to nie maszyna, mj drogi, w ktrej uszkodzona cz atwo da si

wymieni i wszystko w porzdku. Rana nie przedstawia si gronie, ale

grone mog by inne skutki uderzenia. Bede koci ma cae, natomiast nie

wiem, jak wyglda wntrze jego gowy. I nie mog si dowiedzie. Ot

kopot.



51

No... nigdy nie by chuchrem.

Na pewno potwierdziem. W tym caa nadzieja.

Wic a tak kiepsko... mrukn zawiedzionym tonem. Nie

mylisz si, niestety.

Machn rk, odszed od ogniska, pocz kry wok pnia i

porozrzucanych szcztkw strzaskanego drzewa. Po co tam schyli si i

ruszy ku mnie.

Oto powiedzia twj kapelusz, Janie. Zdrowo musia si

biedaczek nafruwa, lecz przecie nie opuci ci.

To rzekszy wrczy mi nakrycie gowy, mokre i pokryte botem,

jednak cae.

Gdziee go znalaz?

Pod jednym z grubszych konarw. Kapelusz musia si tu

zjawi na sekund przed trzaniciem drzewa. Konar si odama i zmusi

tw zgub do pozostania na miejscu.

C za dziwna historia.

Pewnie, e dziwna. Niestety, drugiej zguby nie odnalazem,

musiaa pogna z wiatrem w zawody.

Druga zguba? O czym mylisz?

Ko, ko, mj kochany. Czy przypuszczasz, i Bede wdrowa

piechot? Bez prowiantu i dugiej broni? Zarczam ci, e w pobliu nie

istnieje adna far ma ani miasteczko. Zreszt, odkryem koskie lady.

Wierzchowiec uciek pewnie w tej samej chwili, w ktrej Bede straci

przytomno.

Masz racj. Tak musiao by.

A on wskaza na lecego nadal pi?

Nadal. I nie naley go niepokoi.



52

No, to i ja si przepi. Jak poczujesz gd, obud mnie.

Na pewno obiecaem.

Kiwn gow, potem pooy si w cieniu ssiedniej sosny i

nasun kapelusz na oczy.

Przyjrzaem si bacznie rannemu, znowu zbadaem puls, by

mocniejszy. Uspokojony, dokadnie obejrzaem rozoon obok odzie

Bedego. Ju nieco podescha.

Dorzuciem kilka gazi do dogasajcego ognia, cignem z ng

buty i uoyem je cholewkami zwrconymi w stron pomienia. Nastpnie

odnalazem sw fajk i puszk z tytoniem. Ku mej radoci okazaa si

szczelna. Nabiem fajk, zapaliem wgielkiem i pykajc oboczkami dymu,

objem dzienn stra nad snem obu towarzyszy.

Spogldajc na daleki, jasny i pusty horyzont dumaem nad

przyczyn, ktra skonia Bedego do zapuszczenia si w bezludne ziemie

Kolorado. Przyjrzaem si dokadnie jego odziey i obuwiu. Wszystko byo

prawie nowiutekie i w najlepszym gatunku. Wic chyba nie ndza zmusia

tego dziwnego czowieka do odbycia dalekiej podry. Czyby przed kim

ucieka? Czy znowu wplta si w niebezpieczn awantur? A moe kogo

goni?

W ten sposb mogem zadawa sobie setki pyta, lecz

odpowiedzie na nie potrafiby tylko sam Bede. Kim by? Ach, warto o tym

wspomnie.

Spotkalimy si po raz pierwszy prawie przed dwoma laty w El

Paso. To miasteczko o hiszpaskiej na zwie ley nad graniczn rzek Rio

Grande del Norte, zwan rwnie Rio Bravo. Znowu hiszpaskie nazwy. El

Paso po prostu znaczy przejcie. Rio Grande del Norte wielka rzeka

pnocy. Rio Bravo rzeka dzielnych. Dumna i nieco pompatyczna nazwa.

Nie wyjaniajca jednak, na ktrym jej brzegu znajduj si ci dzielni". Tym

bardziej e przez wiele setek lat nie istniaa polityczna rnica midzy

prawym a lewym brzegiem. Najpierw oba (i hen, hen, na pnoc, i na



53

poudnie) naleay do Hiszpanii, a po zrzuceniu jej jarzma do wolnego

ju Meksyku. Dopiero w roku 1845 Rio Grande staa si w swym

rodkowym i dolnym biegu granic pastwow, gdy Teksas, Arizona i Nowy

Meksyk przyczono do Stanw Zjednoczonych. Stare hiszpaskie nazwy

pozostay, a El Paso poczo od tamtego roku odgrywa rol punktu

granicznego, pooone przy najdogodniejszym trakcie, jaki czy pnoc

Meksyku z poudniem Stanw.

Wczesn wiosn 1888 roku znalelimy si Karol i ja

wanie w El Paso, w drodze do Meksyku. Po co tam jechalimy na koskich

grzbietach? Po to aby zoy wizyt Pedro Gonzalesowi, hacjenderowi

meksykaskiemu, ktrego poznalimy w Arizonie podczas jednej z naszych

wypraw. Posiado Gonzalesa leaa we wschodnim Meksyku, w stanie

Chihuahua, w rejonie rzeki Conchos, dopywu Rio Grande.

W El Paso, zakurzeni, zmczeni, brudni i godni, znalelimy jaki

saloon-hotel czy te hotel-saloon, ktrego nazwy nawet nie zapamitaem.

Budynek do obskurny, z jeszcze obskurniejsz klient

13 Wiesław Wernic Barry Bede

Documents

Transcript of 13 Wiesław Wernic Barry Bede