1272 2012 arkusze - Publio.pl · 2013. 5. 20. · 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front -...

MariaPawlikowska--Jasnorzewska

Wojnęszatan

spłodził

PawDzWoj00-2.qxp:Layout 2 10/17/12 2:51 PM Page 1CMY1B41C41M41Y470%70%CMYBCMY70%CMYBCMYCMCYCMYBCMY70%CMYBCMYMYCMYCMYBCMYCMY2B42C42M42Y470%70%CMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMYCMY1B41C41M41Y470%70%CMYBCMY70%CMYBCMYCMCYCMYBCMY70%CMYBCMYMYCMYCMYBCMYCMY2B42C42M42Y470%70%CMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMY70%CMYBCMYSLURCMYBCMY

1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132

Prinect 4GS Dipco 2.1 Format 102 © 2004 Heidelberger Druckmaschinen AGPrinect 4GS Dipco 2.1 Format 102 © 2004 Heidelberger Druckmaschinen AG

1212 1212 1212

1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Black 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Cyan 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Magenta 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Yellow

$[ProductName]PDF 1.3

S4

Plate Control Strip Suprasetter - V2.1c 20070313 (pdf)

Kodak Electra Excel HRL© Heidelberger Druckmaschinen 20079998979695

12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpiHeidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress Heidelberg Prepress

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

PawDzWoj00-2.qxp:Layout 2 10/17/12 2:51 PM Page 2

CMY 1B4 1C4 1M4 1Y4 70% 70% CMY B C M Y 70% CMY B C M Y CM CY CMY B C M Y 70% CMY B C M Y MY CMY CMY B C M Y CMY 2B4 2C4 2M4 2Y4 70% 70% CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y CMY 1B4 1C4 1M4 1Y4 70% 70% CMY B C M Y 70% CMY B C M Y CM CY CMY B C M Y 70% CMY B C M Y MY CMY CMY B C M Y CMY 2B4 2C4 2M4 2Y4 70% 70% CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y 70% CMY B C M Y SLUR CMY B C M Y

1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Prinect 4GS Dipco 2.1 Format 102 © 2004 Heidelberger Druckmaschinen AG Prinect 4GS Dipco 2.1 Format 102 © 2004 Heidelberger Druckmaschinen AG

1 2 1 21 2 1 21 2 1 2

1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Black1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Cyan1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Magenta1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Yellow


S4


Kodak Electra Excel HRL© Heidelberger Druckmaschinen 2007 99 98 97 96 95

1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi Heidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg PrepressHeidelberg Prepress

// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

MariaPawlikowska--Jasnorzewska

Wojnęszatan

spłodziłZAPISKI

1939–1945

ZebrałRafał

Podraza

PawDzWoj00-2.qxp:Layout 2 10/17/12 2:51 PM Page 3PawDzWoj01-2.qxp:Layout 2 10/17/12 3:08 PM Page 14


1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

Cierpi. „Potwornie. Na sercu, nerwach, dumie, instynkcie,

imaginacji. Madzia oddala się coraz bardziej. Moja Madziu, jakąż

masz dzisiaj okrojoną siostrę! Dziadówkę pod kościół! Równocze-

śnie tyle we mnie wspaniałości i glamour”.

Nie wiem, czy tuż przed śmiercią jej skóra zaczęła inaczej odbi-

jać światło. Nie wiem, czy stała się woskowa i sztywna, czy wyostrzy-

ły się jej rysy, a na środku nosa pojawiło się podłużne zagłębienie

(podobno to jedna z pierwszych oznak zbliżającej się śmierci). Nie

wiem też, czy jej oczy stały się szkliste, a spojrzenie nieobecne.

Wiem, że się bała i że od dawna nie miała sił. „Jestem jak położo-

ny łan, zbity gradem, połamany – pisze w dzienniku 26 czerw-

ca 1945 roku – Wszystko we mnie chore, spalone, wstrząśnięte.

O Madziusiu, dobrze, że o tym nic nie wiesz”.

Cztery dni później dodaje: „Zdaje mi się, że nie mogę już. Sła-

bość straszna –”. To jej ostatni wpis.

Umarła 9 lipca 1945 r. we śnie, „w smutnym mieście Manche-

ster”, jak napisał jej przyjaciel Antoni Słonimski.

Do końca był przy niej „Lotek”. Przez wiele miesięcy sypiał

na materacu przy jej łóżku. Byle być blisko.

Lilkę pochowano na małym cmentarzu blisko szpitala onkolo-

gicznego.

PS W sierpniu 1982 r. odkryto planetoidę. Obliczono dokładnie:

okrąża Słońce w ciągu czterech lat i siedemnastu dni. Otrzymała

numer 4114. Nazwano ją „Jasnorzewska”.

Myślę, że Lilka byłaby szczęśliwa.

ANGELIKA KUŹNIAK

Cytaty pochodzą z zebranych w tej książce zapisków Marii Pawlikowskiej-Jasno-rzewskiej, z jej wierszy oraz z książki Zalotnica niebieska Magdaleny Samozwaniec

Przedmowa�

13


Maria Janina Teresa z Kossaków Bzowska-Pawlikowska-Jasnorzewska(ur. 24 listopada 1891 roku w Krakowie, zm. 9 lipca 1945 rokuw Manchesterze) – poetka i dramatopisarka dwudziestoleciamiędzywojennego, nazywana współcześnie polską Safoną.Mistrzyni miniatury poetyckiej zakończonej zaskakującą puentą.Córka Wojciecha Kossaka i wnuczka Juliusza, znanych malarzybatalistycznych, siostra pisarki satyrycznej Magdaleny Samozwanieci Jerzego Kossaka, także malarza. Stryjeczna siostra pisarkiZofii Kossak Szczuckiej-Szatkowskiej. Jako poetka debiutowaław 1922 roku tomikiem Niebieskie migdały, którym zyskała sporeuznanie w środowisku literackim. Związana była ze skamandrytami.Za życia opublikowała piętnaście tomików poezji, do najważniejszych– oprócz debiutanckiego – zalicza się Różową magię (1924),Pocałunki (1926) oraz Dansing (1927). Autorka piętnastudramatów, do najbardziej znanych należą Szofer Archibald (1924),Powrót mamy (1935), Mrówki (1936) i Baba-Dziwo (1938).


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212



S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

„Mężczyzna” w Lilce („musiało się równoważyć”), szorstki, za-

borczy (szczególnie w zdobywaniu upatrzonych „obiektów kocha-

nia”), dość długo nie dopuszczał do niej strachu. Uspokajał: „Tak oto

wygląda stan chorobowy, który chorobą właściwie nie jest. Ot, bab-

skie zdrowie jest bardzo wymagające i nie lubi wielu rzeczy: zmia-

ny klimatu, zmartwień i zmęczenia”.

Strach jednak w końcu też się pojawił. „Około siódmej, siedząc

na kulawej ławce, dostałam nagle krwotoku ze skrzepami tak szyb-

ko, że ledwo zdążyłam nie pogubić galarety w spodniach. W pokoju

położyłam się i zażyłam erget. Bardzo się przeraziłam i zmartwiłam

tą głupią recydywą” (wpis z 17–18 lipca 1944 roku). Może to tamte-

go dnia ułożyła przed sobą własnoręcznie malowane karty tarota (wie-

rzyła w ich prawdomówność, znała znaczenie każdej z nich, latami

gromadziła tajemne księgi). „Czeka mnie daleka podróż”, powiedzia-

ła do przyjaciół. I zapytała: „Czy to ta, z której się już nie powraca?”.

Nad jej łóżkiem oprócz diabła („Gdzie Bóg, musi być i diabeł”)

wisi obrazek ze świętym Antonim. Gdy była dzieckiem, często za-

wierzała mu swój los. Ściany w jej pokoju w Kossakówce pokryte

były błaganiami: „Św. Ant. 2 złote, jak przyjdzie list”, „Św. Ant.

5 złotych, jeśli TO przyjdzie we właściwym terminie” („TO”, jak tłu-

maczy Magdalena Samozwaniec, „powód kobiecych niepokojów”).

„Błagam św. Antoniego – pisze w dzienniku kilka miesięcy

przed śmiercią – żeby mnie uspokoił”.

Rok 1945. Lilka stoi (jeszcze mogła stać) w pełnym słońcu opar-

ta o żywopłot, „oszołomiona obietnicą boskiego odrodzenia”. Wio-

sna. Bardzo na nią wtedy czekała.

Nie sądzę, żeby spodziewała się, że wkrótce nie zrobi już jedne-

go kroku. Nie wiem, czy paraliż przychodził stopniowo, czy też ona,

tak kochająca taniec, nagle przestała ruszać nogami (podobno przez

leczenie radem). Sparaliżowana kazała wozić się do antykwariatów

i godzinami szukała książek, które pomogłyby cofnąć „tę niemoc”.

MariaPawlikowska--JasnorzewskaWOJNĘ SZATAN

SPŁODZIŁ�

12


Czytelnicy poezji Marię Pawlikowską-Jasnorzewskąznają głównie jako poetkę piszącą o miłości, którejnic prócz egzaltowanych uniesień nie interesuje. Sąw błędzie… II wojna światowa i przymusowa emigracja spo-wodowały u polskiej Safo ogromną przemianę. Przemianęzauważalną w jej twórczości, nastawieniu do ludzi, w po-strzeganiu świata. Nagle ta poetka miłości stała się chłodnądokumentalistką swej emigracyjnej egzystencji naznaczonejchorobą, z którą przegrała 9 lipca 1945 roku.

Pierwszy opublikował fragmenty zapisków (kilka lat pośmierci Marii) Tymon Terlecki. Zrobił to mimo próśb Mag-daleny Samozwaniec, siostry autorki Niebieskich migdałów,by tego nie czynił… W latach osiemdziesiątych kolejne uryw-ki zapisków pokazał światu Kazimierz Olszański. Co cieka-we, zapiski nigdy nie zostały ponownie połączone i wydanew formie jednej książki. Postanowiłem to zmienić: scaliłemdziennik i uzupełniłem go o treści zawarte w odpisie przy-gotowanym dla Magdaleny Samozwaniec w 1965 roku przezTeodozję Lisiewicz.

Wojnę szatan spłodził. Zapiski 1939–1945 to na pewnoniełatwa lektura. Tym bardziej że dopełniają ją wiersze udo-stępnione mi przez Jana Zdzisława Brudnickiego, które mia-ły zbudować ostatni, emigracyjny, tomik poetki. To one



1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2

1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Black1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Cyan1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Magenta1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front - 2012-10-18 -10:12:43 - SM_102_43_perfecting - Yellow


S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

Rok 1944, pierwsze krwawienia. „Co mi ma być?”, pyta Lilka

w dzienniku 2 czerwca. Odpowiada: „Jestem po prostu skłonna

do upuszczania krwi (w dzieciństwie zawsze z nosa – całe miednice)”.

Diagnoza przychodzi wkrótce. Rak szyjki macicy. Słuchała tego

wszystkiego, co mówił lekarz, jak strasznej bajki. I nie od razu w nią

uwierzyła. Chciała uciec. Bo przecież „każde stworzenie ma takie

miejsce, gdzie leci czy biegnie, aby ujść niebezpieczeństwu”. Tylko

że nie było już Kossakówki z mamą i tatą, a siostrze o swojej cho-

robie nie powie nigdy. Nie chce jej martwić. Zaczyna walczyć,

w myśl zasady powtarzanej od dzieciństwa: „Możesz coś zmienić,

idź i zmień – a nie możesz, to idź i bierz przeszkodę”.

Jest dzielna, mimo (a może dzięki temu) że była w niej „kobieta”.

Ta, która bała się pająków, krów pasących na łące. Starości, chorób,

śmierci. Tkliwa, żałosna, czasem próżna (choć i mężczyznom ta ce-

cha nie jest obca). Kobieta, która jako nastolatka tak bardzo zazdro-

ści siostrze długich rzęs, że przycina nożyczkami własne – może

odrosną dłuższe. Zakrapia oczy atropiną, żeby błyszczały, przed każ-

dym balem pije sok z marchwi („Dobrze działa na cerę”). Nie zdzi-

wił mnie (i nie oburzył) wpis w dzienniku z 24 lutego 1945 roku:

„Jacyż okropni są tacy chorzy! Wszystko szare, odziane w jakieś sza-

re pajęcze płachty, bez śladu w sobie mody jakiej bądź. Otchłań upad-

ku, rezygnacji i wyjścia z fasonu. Gdy pomyślę, że mnie od tego ratuje

tylko to, że mam (...) tyle ładnych pierwszorzędnych rzeczy, które

podnoszą na duchu. Nigdy sobie dotąd sprawy nie zdawałam, jak

ważne są takie głupstwa w takich okolicznościach, które same przez

się bardzo dumę człowieka, a zwłaszcza kobiety, poniżają i dręczą”.

Trzeba „wyglądać jak najlepiej w tym wszystkim”, pisze. Kiedy

więc Lilka idzie „do teatru” (tak nazywa salę operacyjną), nakłada

„jedwabną kombinację pod spód, na wierzch koszulę różową, tę

z wełny, co już poprzednio przy operacji służyła, i kaftanik jedwab-

ny różowy, może n.p.u. ostatni raz, siatka na włosy”.

Przedmowa�

11


uświadamiają nam, w jakim stanie była poetka, pisząc dzien-nik; „ból”, „rozdarcie”, „tęsknota” i „strach” – te słowaokreślają wojenną, śmiertelnie chorą Marię Pawlikowską-Ja-snorzewską...

Mam nadzieję, że książka, dzięki współpracy z Ogólno-polską Organizacją na rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy„Kwiat Kobiecości”, trafi do wielu osób i ukaże inną, nie-koniecznie tę egzaltowaną i myślącą tylko o sobie i kwia-tach poetkę.

RAFAŁ PODRAZA


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212

1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Black 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Cyan 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Magenta 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Back - 2012-10-18 -10:12:46 - SM_102_43_perfecting - Yellow


S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

Nie wiem, od czego zacząć. Co jest ważniejsze w tej histo-rii? Miłość? Śmierć? A może to jest to samo? Zacznęwięc inaczej, od muzyki.Jest rok 1979. Teatr Żydowski w Warszawie. Na widowni ciem-

ność. Jedyne punktowe światło skierowano na scenę. Gra muzyka.

Przed mikrofonem Ewa Demarczyk. Śpiewa minutę, dwie, szeptem:

„Wciąż powtarzasz, uparcie i skrycie/ Patrzysz w okno i smutek

masz w oku/ Przecież mnie kochasz nad życie/ Sam mi mówiłeś

przeszłego roku…”. Trzecia minuta, już głośniej: „Gdy się miało

szczęście, które się nie trafia:/ czyjeś ciało i ziemię całą,/ a zostanie

tylko, tylko fotografia,/ to – to jest bardzo mało...”. Te słowa napi-

sała Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Lilka.

Kiedy Demarczyk kończy, część publiczności płacze.

Lilka była piękna. Widać to na każdym zdjęciu. Jedno lubię szcze-

gólnie. To portret. Nie wiem, ile ma na nim lat. Na głowie beret, po-

łowę twarzy przysłoniła przezroczystą woalką. I ten futrzany kołnierz!

Nawet podczas wojny musiała mieć futro. Kupiła je na wyprzedaży

(„Bardzo lekkie i ciepłe, jakieś koty amerykańskie, ciemnobrązowe,

kosztowało siedem i pół funta” – odnotowuje 12 lipca 1940 roku). Za-

wsze była elegancka. Lubiła liliowe (ulubiony kolor) szale i suknie.

Godzinami projektowała je w swoim pokoju w Kossakówce. Rysowa-

ła modele, ale takie, żeby maskowały wadę postawy (została jej po wy-

padku w dzieciństwie). Nie pomogło ani to, że jako mała dziewczynka


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212



S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

spacerowała po ogrodzie z deseczką między ramionami, ani złoty

pierścionek złożony z dużych liter, tworzących słowo: PROSTO, któ-

ry ojciec Wojciech Kossak zamówił u jubilera „ku przypominaniu”.

Bezużyteczny okazał się też zrobiony z celuloidu gorset z żelaznymi

uchwytami pod pachami zalecony przez ortopedę z Berlina. Kiedy

Lilka ściągała go wieczorem, jej ramiona pokryte były sińcami, a od-

parzenia na plecach długo się goiły.

W 1909 roku kończy 18 lat. Przeraża ją myśl o staropanieństwie.

Bo stara panna „musi czesać się gładko, nie może się stroić i po-

święcić działalności charytatywnej. Traktowana przez rodzinę z wy-

raźnym lekceważeniem, jako towar niechodliwy, oddaje się dewocji

i często z rozpaczy wstępuje do klasztoru” (pisze jej siostra Magda-

lena Samozwaniec). Lilka postanawia jako pierwsza ze swoich ró-

wieśniczek wyjść za mąż. Dzieci mieć nie chce. Mówi: „Gdyby ludzie

byli nieśmiertelni, chciałabym mieć kupę dzieci, ale urodzić śmier-

telnika?”. Stąd pewnie pierwsze pytanie, jakie zadawała mężczyźnie,

który jej się podobał: „Czy pan lubi dzieci?”. Gdy odpowie, że tak –

przepada. Gdy zaś przeciwnie, że „nie lubi bachorów”, zaczyna

„spoglądać na niego przychylnie”.

Miłość. U Lilki musiała być przez „wielkie niebotyczne M”, tak

mówiła jej siostra. I tylko o miłości Lilka pisała bez obowiązkowego

w rodzinie Kossaków wica (żartu). „Ja szaleję w miłościach”, zapew-

niała w liście w 1940 r. Marzyła o miłości, takiej potwornej, ze sko-

wytem, z gryzieniem palców u rąk. Nie, ona chyba tak by jej nie

określiła. Myślę, że była na to za subtelna. W swoich młodzieńczych

wierszach (zaczęła pisać, kiedy miała siedem lat) prosiła Boga o „cud

miłości wzajemnej”. Zdarzył się. Kilkakrotnie.

Pierwszy „cud miłości”, „Bzunio” (Władysław Roman Janota

Bzowski), może nie trafiłby do Kossakówki, gdyby nie szrapnel, któ-

ry ranił go na froncie. Lilka, opiekuńcza z natury, zajęła się nim. Ro-

dzina nie była zachwycona. Ale Maria była uparta. Wkrótce w jej


SPŁODZIŁ�

8



1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

spacerowała po ogrodzie z deseczką między ramionami, ani złoty

pierścionek złożony z dużych liter, tworzących słowo: PROSTO, któ-

ry ojciec Wojciech Kossak zamówił u jubilera „ku przypominaniu”.

Bezużyteczny okazał się też zrobiony z celuloidu gorset z żelaznymi

uchwytami pod pachami zalecony przez ortopedę z Berlina. Kiedy

Lilka ściągała go wieczorem, jej ramiona pokryte były sińcami, a od-

parzenia na plecach długo się goiły.

W 1909 roku kończy 18 lat. Przeraża ją myśl o staropanieństwie.

Bo stara panna „musi czesać się gładko, nie może się stroić i po-

święcić działalności charytatywnej. Traktowana przez rodzinę z wy-

raźnym lekceważeniem, jako towar niechodliwy, oddaje się dewocji

i często z rozpaczy wstępuje do klasztoru” (pisze jej siostra Magda-

lena Samozwaniec). Lilka postanawia jako pierwsza ze swoich ró-

wieśniczek wyjść za mąż. Dzieci mieć nie chce. Mówi: „Gdyby ludzie

byli nieśmiertelni, chciałabym mieć kupę dzieci, ale urodzić śmier-

telnika?”. Stąd pewnie pierwsze pytanie, jakie zadawała mężczyźnie,

który jej się podobał: „Czy pan lubi dzieci?”. Gdy odpowie, że tak –

przepada. Gdy zaś przeciwnie, że „nie lubi bachorów”, zaczyna

„spoglądać na niego przychylnie”.

Miłość. U Lilki musiała być przez „wielkie niebotyczne M”, tak

mówiła jej siostra. I tylko o miłości Lilka pisała bez obowiązkowego

w rodzinie Kossaków wica (żartu). „Ja szaleję w miłościach”, zapew-

niała w liście w 1940 r. Marzyła o miłości, takiej potwornej, ze sko-

wytem, z gryzieniem palców u rąk. Nie, ona chyba tak by jej nie

określiła. Myślę, że była na to za subtelna. W swoich młodzieńczych

wierszach (zaczęła pisać, kiedy miała siedem lat) prosiła Boga o „cud

miłości wzajemnej”. Zdarzył się. Kilkakrotnie.

Pierwszy „cud miłości”, „Bzunio” (Władysław Roman Janota

Bzowski), może nie trafiłby do Kossakówki, gdyby nie szrapnel, któ-

ry ranił go na froncie. Lilka, opiekuńcza z natury, zajęła się nim. Ro-

dzina nie była zachwycona. Ale Maria była uparta. Wkrótce w jej


SPŁODZIŁ�

8


paszporcie w rubryce „zajęcia” pojawi się wpis: „Przy mężu”.

Jest 1915 r. Lilka ciągle pisze wiersze. Jednak „Bzunia” nie zachwy-

cają. On, oficer armii austriackiej, wolałby, żeby malowała, nawet

„te swoje akwarelki”, ale najlepiej konie, jak jej ojciec. Z trudem ak-

ceptuje kwiaty. Nie zauważa, że mają twarz kobiety, że więdną

w „dusznej atmosferze”. Magdalena Samozwaniec wie, że to mogła-

by być twarz Lilki.

Drugim „cudem” (ciągle jest mężatką) był Jan Gwalbert

Henryk Pawlikowski, „Gwaś”, literat, znawca folkloru podha-

lańskiego. Pokochała go „gwałtownie i piorunująco”. Chcą być

ze sobą na zawsze. Żeby unieważnić małżeństwo z Bzowskim,

„Lilka musiała udawać dziewicę” (małżeństwo non consuma-

tum), a Wojciech Kossak wydał fortunę na adwokatów (część

w obrazach). Ślub wzięli w 1919 r. w jednej z bocznych kaplic

katedry na Wawelu. Zamieszkała z Pawlikowskim w Zakopa-

nem w willi „Pod Jedlami” na Kozińcu.

Czytam jej listy z tamtego okresu. „Ja Cię, Jaśku, chcę mieć

więcej jeszcze – jeszcze bardziej – choćby jeszcze okropniej.

– Chciałabym ofiarować dla Ciebie, naprawdę ofiary, bólu potwor-

nego potrzebnego dla Twej rozkoszy. Czemu nie mogę w objęciach

Twoich umrzeć wśród śmiertelnych dreszczów, by poczuć się w To-

bie – Tobą, nakryć mą duszę twoją duszą jak Ty moje ciało – cało-

wać straszliwie i słuchać jej szeptów – a po długiej, długiej takiej

chwili wracać z wolna w siebie”. Czy ktoś dzisiaj jeszcze pisuje ta-

kie listy? To czas, kiedy powstają jej najbardziej znane erotyki, ich

wybór do pierwszego tomiku układa z ukochanym. „Chcę Cię,

chce życie moje… – chcę spojrzeć w Twoje oczy, ręce Ci całować,

klęczeć u nóg Twych, kochanku, kochanku mój – Tak pragnę

Twych pieszczot”.

Przed ślubem mówiła: „Zrobię się ładna, rozpuszczę włosy

i stanę w oknie otwartym. Wyciągnę ręce ku Tobie i wychylę się ca-

Przedmowa�

9



1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

Nie wiem, od czego zacząć. Co jest ważniejsze w tej histo-rii? Miłość? Śmierć? A może to jest to samo? Zacznęwięc inaczej, od muzyki.Jest rok 1979. Teatr Żydowski w Warszawie. Na widowni ciem-

ność. Jedyne punktowe światło skierowano na scenę. Gra muzyka.

Przed mikrofonem Ewa Demarczyk. Śpiewa minutę, dwie, szeptem:

„Wciąż powtarzasz, uparcie i skrycie/ Patrzysz w okno i smutek

masz w oku/ Przecież mnie kochasz nad życie/ Sam mi mówiłeś

przeszłego roku…”. Trzecia minuta, już głośniej: „Gdy się miało

szczęście, które się nie trafia:/ czyjeś ciało i ziemię całą,/ a zostanie

tylko, tylko fotografia,/ to – to jest bardzo mało...”. Te słowa napi-

sała Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Lilka.

Kiedy Demarczyk kończy, część publiczności płacze.

Lilka była piękna. Widać to na każdym zdjęciu. Jedno lubię szcze-

gólnie. To portret. Nie wiem, ile ma na nim lat. Na głowie beret, po-

łowę twarzy przysłoniła przezroczystą woalką. I ten futrzany kołnierz!

Nawet podczas wojny musiała mieć futro. Kupiła je na wyprzedaży

(„Bardzo lekkie i ciepłe, jakieś koty amerykańskie, ciemnobrązowe,

kosztowało siedem i pół funta” – odnotowuje 12 lipca 1940 roku). Za-

wsze była elegancka. Lubiła liliowe (ulubiony kolor) szale i suknie.

Godzinami projektowała je w swoim pokoju w Kossakówce. Rysowa-

ła modele, ale takie, żeby maskowały wadę postawy (została jej po wy-

padku w dzieciństwie). Nie pomogło ani to, że jako mała dziewczynka


ła w Twoją stronę jak nikotiana do księżyca (…)”. Po ślubie – szok.

Jaś zabrania jej „kupczyć sztuką”. Lilka się zgadza. Nie ma więc

już grosza ani na stroje, ani na fryzjera. „Włosy upina w jakieś wę-

zły i koki, otula w gazowe, jedwabne szale, chce «jakoś wyglądać»”.

Jaś to taternik, razem chodzą w góry. Lilkę przerażają. Pisze o tym

w wierszach. Kiedy Pawlikowski wyjeżdża do Wiednia, Maria cały-

mi dniami czeka na listy od niego. (Listy: „Pani traci już wszelką

powagę/ Czyha w bramie na listonosza”). Chciałaby być dla niego

„strasznie wielka, byś leżał przede mną i bił czołem o ziemię

w prawdziwym, bezsilnym podziwie – wówczas nie wzbiłabym się

w pychę, tylko może zrównoważyłoby się moje samopoczucie

z uwielbieniem Ciebie. Wyprostowałaby się moja pokora zgięta

w czci boskiej dla Twej piękności, najdroższy”.

Nic z tego. Pawlikowski znajduje sobie w Wiedniu kochankę.

Ostatnim „cudem” jest Stefan Jerzy Jasnorzewski, „Lotek”, ofi-

cer lotnictwa, młodszy od niej o dziesięć lat. Pierwszy raz zobaczyła

go w szpitalu, gdzie leżał po wypadku lotniczym. Podobno i ta miłość

była miłością od pierwszego wejrzenia. Mieszkali (ślub odbył się

w 1931 r.) najpierw w Krakowie, potem w Dęblinie, a tuż przed woj-

ną w Warszawie. Tam 2 września 1939 roku odbyła się premiera Ba-

by-Dziwa. Dyktator ze sztuki to karykatura Hitlera. Mówi się, że

dlatego musiała opuścić Polskę. Jadą z „Lotkiem” samochodem

przez Rumunię. Lilka narzeka: „Pluskwiane, chłopskie wyrka okry-

te mroczno-bordowymi kołdrami, okienko wybite, na ścianie dewo-

cjonał prawosławny… Mamy jeden tapczan, dwie poduszki, kołdrę

ciężką na dwoje, pościel nie zmieniana nigdy (od 3 tygodni)”. Przez

Francję docierają do Anglii. Z radia dowiaduje się o śmierci ojca.

Wkrótce umiera też jej matka (tę wiadomość Magdalena, jej siostra,

próbuje ukryć przed Lilką. Podając się za matkę, pisze czuły list, że

źle się czuje i nie doczeka końca wojny. Wszystko na nic. Pawlikow-

ska-Jasnorzewska wie o tej śmierci od jakiegoś czasu).


SPŁODZIŁ�

10


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212



S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

Rok 1944, pierwsze krwawienia. „Co mi ma być?”, pyta Lilka

w dzienniku 2 czerwca. Odpowiada: „Jestem po prostu skłonna

do upuszczania krwi (w dzieciństwie zawsze z nosa – całe miednice)”.

Diagnoza przychodzi wkrótce. Rak szyjki macicy. Słuchała tego

wszystkiego, co mówił lekarz, jak strasznej bajki. I nie od razu w nią

uwierzyła. Chciała uciec. Bo przecież „każde stworzenie ma takie

miejsce, gdzie leci czy biegnie, aby ujść niebezpieczeństwu”. Tylko

że nie było już Kossakówki z mamą i tatą, a siostrze o swojej cho-

robie nie powie nigdy. Nie chce jej martwić. Zaczyna walczyć,

w myśl zasady powtarzanej od dzieciństwa: „Możesz coś zmienić,

idź i zmień – a nie możesz, to idź i bierz przeszkodę”.

Jest dzielna, mimo (a może dzięki temu) że była w niej „kobieta”.

Ta, która bała się pająków, krów pasących na łące. Starości, chorób,

śmierci. Tkliwa, żałosna, czasem próżna (choć i mężczyznom ta ce-

cha nie jest obca). Kobieta, która jako nastolatka tak bardzo zazdro-

ści siostrze długich rzęs, że przycina nożyczkami własne – może

odrosną dłuższe. Zakrapia oczy atropiną, żeby błyszczały, przed każ-

dym balem pije sok z marchwi („Dobrze działa na cerę”). Nie zdzi-

wił mnie (i nie oburzył) wpis w dzienniku z 24 lutego 1945 roku:

„Jacyż okropni są tacy chorzy! Wszystko szare, odziane w jakieś sza-

re pajęcze płachty, bez śladu w sobie mody jakiej bądź. Otchłań upad-

ku, rezygnacji i wyjścia z fasonu. Gdy pomyślę, że mnie od tego ratuje

tylko to, że mam (...) tyle ładnych pierwszorzędnych rzeczy, które

podnoszą na duchu. Nigdy sobie dotąd sprawy nie zdawałam, jak

ważne są takie głupstwa w takich okolicznościach, które same przez

się bardzo dumę człowieka, a zwłaszcza kobiety, poniżają i dręczą”.

Trzeba „wyglądać jak najlepiej w tym wszystkim”, pisze. Kiedy

więc Lilka idzie „do teatru” (tak nazywa salę operacyjną), nakłada

„jedwabną kombinację pod spód, na wierzch koszulę różową, tę

z wełny, co już poprzednio przy operacji służyła, i kaftanik jedwab-

ny różowy, może n.p.u. ostatni raz, siatka na włosy”.

Przedmowa�

11


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212



S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

„Mężczyzna” w Lilce („musiało się równoważyć”), szorstki, za-

borczy (szczególnie w zdobywaniu upatrzonych „obiektów kocha-

nia”), dość długo nie dopuszczał do niej strachu. Uspokajał: „Tak oto

wygląda stan chorobowy, który chorobą właściwie nie jest. Ot, bab-

skie zdrowie jest bardzo wymagające i nie lubi wielu rzeczy: zmia-

ny klimatu, zmartwień i zmęczenia”.

Strach jednak w końcu też się pojawił. „Około siódmej, siedząc

na kulawej ławce, dostałam nagle krwotoku ze skrzepami tak szyb-

ko, że ledwo zdążyłam nie pogubić galarety w spodniach. W pokoju

położyłam się i zażyłam erget. Bardzo się przeraziłam i zmartwiłam

tą głupią recydywą” (wpis z 17–18 lipca 1944 roku). Może to tamte-

go dnia ułożyła przed sobą własnoręcznie malowane karty tarota (wie-

rzyła w ich prawdomówność, znała znaczenie każdej z nich, latami

gromadziła tajemne księgi). „Czeka mnie daleka podróż”, powiedzia-

ła do przyjaciół. I zapytała: „Czy to ta, z której się już nie powraca?”.

Nad jej łóżkiem oprócz diabła („Gdzie Bóg, musi być i diabeł”)

wisi obrazek ze świętym Antonim. Gdy była dzieckiem, często za-

wierzała mu swój los. Ściany w jej pokoju w Kossakówce pokryte

były błaganiami: „Św. Ant. 2 złote, jak przyjdzie list”, „Św. Ant.

5 złotych, jeśli TO przyjdzie we właściwym terminie” („TO”, jak tłu-

maczy Magdalena Samozwaniec, „powód kobiecych niepokojów”).

„Błagam św. Antoniego – pisze w dzienniku kilka miesięcy

przed śmiercią – żeby mnie uspokoił”.

Rok 1945. Lilka stoi (jeszcze mogła stać) w pełnym słońcu opar-

ta o żywopłot, „oszołomiona obietnicą boskiego odrodzenia”. Wio-

sna. Bardzo na nią wtedy czekała.

Nie sądzę, żeby spodziewała się, że wkrótce nie zrobi już jedne-

go kroku. Nie wiem, czy paraliż przychodził stopniowo, czy też ona,

tak kochająca taniec, nagle przestała ruszać nogami (podobno przez

leczenie radem). Sparaliżowana kazała wozić się do antykwariatów

i godzinami szukała książek, które pomogłyby cofnąć „tę niemoc”.


SPŁODZIŁ�

12



1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

Cierpi. „Potwornie. Na sercu, nerwach, dumie, instynkcie,

imaginacji. Madzia oddala się coraz bardziej. Moja Madziu, jakąż

masz dzisiaj okrojoną siostrę! Dziadówkę pod kościół! Równocze-

śnie tyle we mnie wspaniałości i glamour”.

Nie wiem, czy tuż przed śmiercią jej skóra zaczęła inaczej odbi-

jać światło. Nie wiem, czy stała się woskowa i sztywna, czy wyostrzy-

ły się jej rysy, a na środku nosa pojawiło się podłużne zagłębienie

(podobno to jedna z pierwszych oznak zbliżającej się śmierci). Nie

wiem też, czy jej oczy stały się szkliste, a spojrzenie nieobecne.

Wiem, że się bała i że od dawna nie miała sił. „Jestem jak położo-

ny łan, zbity gradem, połamany – pisze w dzienniku 26 czerw-

ca 1945 roku – Wszystko we mnie chore, spalone, wstrząśnięte.

O Madziusiu, dobrze, że o tym nic nie wiesz”.

Cztery dni później dodaje: „Zdaje mi się, że nie mogę już. Sła-

bość straszna –”. To jej ostatni wpis.

Umarła 9 lipca 1945 r. we śnie, „w smutnym mieście Manche-

ster”, jak napisał jej przyjaciel Antoni Słonimski.

Do końca był przy niej „Lotek”. Przez wiele miesięcy sypiał

na materacu przy jej łóżku. Byle być blisko.

Lilkę pochowano na małym cmentarzu blisko szpitala onkolo-

gicznego.

PS W sierpniu 1982 r. odkryto planetoidę. Obliczono dokładnie:

okrąża Słońce w ciągu czterech lat i siedemnastu dni. Otrzymała

numer 4114. Nazwano ją „Jasnorzewska”.

Myślę, że Lilka byłaby szczęśliwa.

ANGELIKA KUŹNIAK

Cytaty pochodzą z zebranych w tej książce zapisków Marii Pawlikowskiej-Jasno-rzewskiej, z jej wierszy oraz z książki Zalotnica niebieska Magdaleny Samozwaniec

Przedmowa�

13


1212

1234567891011121314151617181920212223242526272829303132


1212 1212 1212



S4



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



12345uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:

////72.072.0

60.045.0

0 %50 %100 %

Process: Lin:



1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


// //72.072.060.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin: // //72.072.0

60.045.0

0 % 50 % 100 %

Process: Lin:

PawDzWoj00-2.qxp:Layout 2 10/17/12 2:51 PM Page 2 PawDzWoj01-2.qxp:Layout 2 10/17/12 3:08 PM Page 15


1 2 1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32


1 2 1 21 2 1 21 2 1 2



S4



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S3



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S2



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3S1



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3V



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3U



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3Z



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3X



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80

60.0 lpi

PDF 1.3CMYB



1 2 3 4 5 uncal.

cal.

20 - 40 - 50 - 60 - 80


1272 2012 arkusze - Publio.pl · 2013. 5. 20. · 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front -...

Documents

Transcript of 1272 2012 arkusze - Publio.pl · 2013. 5. 20. · 1272_Zapiski_wojenne - FB 001 - Front -...