1

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Źródło: http://pl.fotolia.com/id/49154612

KURS

Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

MODUŁ Podstawy anatomii i fizjologii człowieka

2

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

1 Podstawy anatomii i fizjologii człowieka

1.1 Budowa i funkcje komórki

Każdy żywy organizm zbudowany jest z komórek. Komórka stanowi najmniejszą funkcjonalną jednostkę życia. W przyrodzie rozróżniamy organizmy jednokomórkowe i wielokomórkowe. Organizm ludzki to zespół trylionów komórek zorganizowanych w większe twory zwane tkankami, które z kolei są budulcem poszczególnych narządów i układów.

Komórka ludzka wypełniona jest galaretowatą substancją zwaną cytoplazmą, wewnątrz której znajdują się organelle. Całość otoczona jest cienką błoną komórkową, zwaną czasem błoną plazmatyczną. Najważniejszą organellą jest jądro komórkowe otoczone podwójną błoną, zawierające materiał genetyczny. Kontroluje ono działanie całej komórki. Nici DNA łączą się w jądrze z białkami, tworząc strukturę zwaną chromatyną, która ma ogromne znaczenie z punktu widzenia podziału komórkowego. To z niej powstają chromosomy przekazujące informację genetyczną komórkom potomnym1.

Oprócz jądra komórkowego organellami są:

mitochondria – zbudowane z gładkiej błony zewnętrznej i pofałdowanej błony wewnętrznej. Nazywa się je centrami energetycznymi komórki, ponieważ to w nich składniki odżywcze przekształcane są w niezbędną organizmowi energię, czyli związek zwany adenozynotrójfosforanem (ATP);

rybosomy – drobne kuleczki składające się z kwasu rybonukleinowego (RNA) i białek z nim związanych. To tu zachodzi synteza białek;

siateczka śródplazmatyczna – podzielona na część szorstką i gładką. Część szorstka ciągnie się od błony jądrowej i charakteryzuje się obecnością rybosomów. Część gładka ich nie posiada. Siateczka śródplazmatyczna bierze udział w syntezie białek i tłuszczów, a także unieczynnia toksyny;

aparat Golgiego – składa się z błoniastych struktur zwanych diktisomami, ułożonych jedna na drugiej i występuje w pobliżu jądra komórkowego. W aparacie Golgiego są gromadzone, przetwarzane, pakowane i sortowane białka oraz tłuszcze, które wytwarzają siateczki endoplazmatyczne2;

lizosomy – pęcherzyki zawierające enzymy trawienne, które rozkładają szkodliwe związki i produkty metabolizmu oraz usuwają je z komórki;

wakuole – przestrzenie wypełnione sokiem komórkowym, który zawiera przede wszystkim wodę, a także substancje zapasowe, wydaliny i wydzieliny komórkowe. Mają za zadanie utrzymać prawidłowy stan napięcia komórkowego, a oprócz przechowywania wydzielin i wydalin komórki gromadzą także substancje toksyczne.

1 Siegfried D., Anatomia dla bystrzaków, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2009. 2 http://www.komorkabio.republika.pl/html/aparat.html

3

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Komórki takiego samego typu, wykonujące te same funkcje, łączą się w większe twory, które nazywamy tkankami. Z tkanek natomiast zbudowane są narządy i układy narządów.

W organizmie człowieka możemy wyróżnić:

tkankę łączną;

tkankę nabłonkową;

tkankę mięśniową;

tkankę nerwową.

1.2 Skóra jako największy organ ludzkiego organizmu

1.2.1 Budowa skóry3

Skóra jest tworem niejednorodnym, składającym się z kilku ułożonych na sobie warstw. Stanowi największy organ ludzkiego ciała. U przeciętnego dorosłego człowieka jej powierzchnia wynosi ok. 2 m2, a waga wraz z tkanką podskórną waha się między 15 a 20 kg.

Składa się z trzech głównych warstw:

naskórka;

skóry właściwej;

tkanki podskórnej.

Naskórek

Najbardziej zewnętrzną część skóry stanowi naskórek. Jest on zbudowany z keratynocytów, żywych komórek, które w procesie keratynizacji ulegają przekształceniom, tworząc kolejne warstwy naskórka. W końcowym etapie tego procesu tracą jądro komórkowe i stają się martwymi korneocytami.

Naskórek tworzą następujące warstwy:

warstwa podstawna – położona bezpośrednio na błonie podstawnej, stanowiącej granicę skórno-naskórkową. Zbudowana jest z pojedynczego rzędu walcowatych komórek zawierających duże jądra komórkowe. Tu następują podziały mitotyczne, wskutek których powstają komórki potomne. Część komórek ulega dalszym podziałom, a część przesuwa się ku górze i w końcowym etapie procesu keratynizacji ulega złuszczeniu. W warstwie tej występują również komórki barwnikowe – melanocyty, które wytwarzają melaninę, czyli barwnik chroniący przed szkodliwym działaniem promieni UV.

W skórze człowieka występują dwa rodzaje melaniny:

− brązowo-czarna eumelanina;

− czerwono-żółta feomelanina.

3 http://tajemnicekosmetyki.blogspot.com/2013/05/jak-zbudowana-jest-ludzka-skora.html

4

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Przewaga jednego z tych rodzajów decyduje o kolorze skóry. Inne komórki występujące w warstwie podstawnej to komórki Langerhansa i komórki Merkela. Pierwsze stanowią element układu odpornościowego skóry, drugie odbierają bodźce czuciowe;

warstwa kolczysta – zbudowana z komórek o wielobocznym kształcie ułożonych warstwowo, ulegających spłaszczeniu w kierunku powierzchni naskórka. Połączone są za pomocą desmosomów, a przestrzenie między nimi wypełnia substancja mukopolisacharydowo-białkowa nazywana desmogleiną. Wraz z wiekiem zmniejsza się liczba rzędów komórek warstwy kolczystej.

Warstwy podstawna i kolczysta stanowią żywą część naskórka i nazywane są warstwą Malpighiego;

warstwa ziarnista – komórki w tej części naskórka przybierają spłaszczony, wrzecionowaty kształt. Widoczne są w nich ziarnistości keratohialiny, białka będącego prekursorem keratyny. Warstwę tę utożsamia się z barierą Reina, która blokuje przenikanie wody oraz wielu innych substancji w głąb naskórka i skóry właściwej. Na poziomie warstwy rogowej obecne są również ziarnistości lipidowe, dające początek lipidom warstwy rogowej;

warstwa jasna – często traktowana jako strefa przejściowa lub najbardziej wewnętrzna część warstwy rogowej. Rozróżnienie struktur komórkowych możliwe jest tu jedynie przy zastosowaniu mikroskopu elektronowego. Występuje w miejscach najsilniejszego rogowacenia naskórka – na wnętrzach dłoni i podeszwach stóp;

warstwa rogowa – zbudowana z wielu rzędów spłaszczonych, pozbawionych jąder komórek nazywanych korneocytami. Jej struktura przypomina mur, w którym cegłami są zrogowaciałe komórki, a zaprawą – lipidy międzykomórkowe, przede wszystkim ceramidy. Lipidy pomagają utrzymać prawidłowy poziom nawilżenia naskórka, zapobiegają nadmiernej utracie wody, stanowią także barierę dla wielu substancji i drobnoustrojów chorobotwórczych. W warstwie rogowej znajduje się również naturalny czynnik nawilżający (NMF), mieszanina takich substancji, jak: mleczany, aminokwasy, kwas piroglutaminowy i składniki mineralne. Jest on odpowiedzialny za utrzymanie nawilżenia w głębszych warstwach naskórka, a tym samym za jego elastyczność i młody wygląd.

5

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Rysunek 1.1 Budowa naskórka

Źródło: http://pl.fotolia.com/id/49485580

Skóra właściwa

Poniżej warstwy podstawnej naskórka, oddzielona od niego błoną podstawną, znajduje się skóra właściwa. Granica między skórą właściwą a naskórkiem ma falisty przebieg. Obie te warstwy zazębiają się poprzez układ sopli naskórkowych i brodawek skórnych, stanowiąc istotne dla pracy obu struktur połączenie skórno-naskórkowe.

Na skórę właściwą składa się:

warstwa brodawkowa – położona bliżej naskórka. Tu znajduje się sieć drobnych naczyń krwionośnych, z których tlen i substancje odżywcze w drodze dyfuzji przekazywane są do komórek naskórka. Znajdziemy tu również włókna retikulinowe (drobne włókienka zbudowane z kolagenu typu III), które otaczają naczynia włosowate, zakończenia nerwowe, gruczoły łojowe i potowe;

warstwa siateczkowa – położona poniżej warstwy brodawkowej. Zbudowana jest z grubszych i systematyczniej ułożonych włókien kolagenu, elastyny i retikulinowych. Włókna te wytwarzane są w komórkach zwanych fibroblastami i uwalniane do przestrzeni międzykomórkowej. Substancja międzykomórkowa zbudowana jest w przeważającej części z mukopolisacharydów, których głównym przedstawicielem jest kwas hialuronowy. Jedną z ich funkcji jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawilżenia w obrębie skóry właściwej. Wraz z kolagenem i elastyną mukopolisacharydy pomagają utrzymać prawidłową elastyczność i napięcie skóry.

6

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Tkanka podskórna

Najgłębiej położona warstwa skóry składa się z komórek tłuszczowych, tzw. adipocytów, układających się w zraziki, które otacza tkanka łączna. Pomiędzy zrazikami znajdują się wydzielnicze części gruczołów potowych, a także naczynia krwionośne i włókna nerwowe. Warstwa podskórna pełni przede wszystkim funkcję izolacji termicznej, chroni organizm przed urazami mechanicznymi, stanowi także magazyn dla zapasów energetycznych. Jej grubość zmienia się zależnie od miejsca występowania – najmniej mamy jej na czole, najwięcej na pośladkach.

Główne funkcje skóry człowieka to:

ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi: chemicznymi, fizycznymi, mechanicznymi i biologicznymi;

uczestnictwo w regulacji cieplnej organizmu;

udział w procesach wydzielniczych;

synteza witaminy D;

odbieranie bodźców ze świata zewnętrznego – narząd czucia;

czynny udział w metabolizmie wielu substancji;

zabezpieczenie organizmu przed utratą wody;

magazynowanie substancji energetycznych – tkanka podskórna.

1.2.2 Przydatki skóry

Aby uzyskać informacje dotyczące przydatków skóry, zapoznaj się z prezentacją pt. „Przydatki skóry”.

1.3 Układ kostny

Układ szkieletowy człowieka jest rusztowaniem i osłoną dla miękkich części ciała. Jest on równocześnie biernym narządem ruchu i miejscem przyczepu mięśni. U dorosłego człowieka składa się z 206 kości, stawów i więzadeł4.

1.3.1 Budowa kości5

Kości zbudowane są z istoty zbitej i istoty gąbczastej. Istota zbita tworzy trzony kości długich, istota gąbczasta natomiast, która pokryta jest od zewnątrz istotą zbitą, tworzy kości krótkie, płaskie, a także nasady kości długich. Od strony zewnętrznej kość otoczona jest okostną, która dostarcza substancji odżywczych. Okostna jest bogato unerwiona i unaczyniona. Środkową część kości nazywamy trzonem. Wewnątrz trzonu znajduje się jama szpikowa zawierająca szpik kostny. Wyróżniamy szpik czerwony

4 Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009 5 http://portalwiedzy.onet.pl/142100,,,,uklad_ruchu_czlowieka,haslo.html

7

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

(krwiotwórczy) i żółty (złożony z lipidów). U ludzi dorosłych szpik czerwony gromadzi się w istocie gąbczastej nasady kości długich, czaszce, żebrach, kręgach i mostku.

W organizmie człowieka wyróżniamy następujące rodzaje kości:

długie – np. kończyny;

płaskie – np. łopatki, kości czaszki;

krótkie – np. kości nadgarstka;

różnokształtne – np. kręgi.

Połączenia między kośćmi nazywamy stawami. Dzielimy je na stałe i ruchome. Stałe to te, które nie pozwalają wykonać ruchu połączonych kości. Najwięcej znajduje się ich pomiędzy kośćmi czaszki.

Stawy ruchome zbudowane są ze stałych elementów, wśród których wyróżniamy:

powierzchnie stawowe – miejsce połączeń kości;

chrząstki stawowe – elementy pokrywające powierzchnie stawowe;

torebkę stawową – otoczkę stawu, która produkuje maź stawową;

jamę stawową – przestrzeń pomiędzy powierzchniami stawowymi;

maź stawową – element, który znosi tarcie i ułatwia ruchy w stawie;

więzadła – pasma zbudowane z tkanki łącznej, które wzmacniają staw.

Wśród stawów ruchomych wyróżniamy stawy: kuliste, eliptyczne, siodełkowe, cylindryczne i bloczkowe. Zależnie od rodzaju budowy w obszarze stawu występuje określony zakres ruchów – zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie, odwracanie i nawracanie.

Szkielet człowieka dzieli się na szkielet osiowy, na który składają sie kości czaszki i kręgosłup wraz z klatką piersiową, oraz szkielet obręczy i kończyn górnych i dolnych.

1.4 Układ mięśniowy6

Mięśnie stanowią czynny układ ruchu, a w organizmie człowieka możemy wyróżnić ich trzy rodzaje:

mięśnie gładkie – budują ściany naczyń i narządów wewnętrznych. Ich praca jest niezależna od naszej woli;

mięśnie poprzecznie prążkowane – mięśnie szkieletowe. Ich skurcz wywołuje ruch w stawach. Scalają kościec i umożliwiają poruszanie się. Są zależne od naszej woli;

mięsień sercowy – zbudowany z włókien poprzecznie prążkowanych, ale jego działanie nie podlega naszej woli.

6 Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009

8

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Mięśnie szkieletowe składają się z włókien mięśniowych nazywanych miocytami. Każde włókno zbudowane jest z cieniutkich nitek – miofibryli – które układają się równolegle, przez co mięsień odznacza się prążkowaną strukturą. Włókna mięśniowe tworzą brzusiec, czyli czynną część mięśnia. Na końcach brzuśca znajdują się ścięgna, które przymocowują mięsień do kości. Mięśnie płaskie na końcach mają rozcięgna – zakończenia w postaci mocnych blaszek.

Mięśnie różnią się od siebie wielkością, kształtem i budową. Wyróżniamy mięśnie: długie i krótkie; czworoboczne, trójkątne i cylindryczne; pierzaste i półpierzaste; dwugłowe, trójgłowe i czworogłowe. Głowa to brzusiec mięśnia, w którego budowie możemy wyróżnić kilka brzuśców kończących się wspólnym ścięgnem.

Rysunek 1.2 Mięśnie twarzy

Źródło: http://pl.fotolia.com/

1.5 Układ nerwowy

Ciągłość procesów życiowych organizmu jest zapewniona przez jego zdolność reagowania na bodźce. Najważniejszym elementem, łącznikiem organizmu ze światem

9

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

zewnętrznym, jest układ nerwowy. Jednoczy on czynności poszczególnych narządów i układów i utrzymuje ich pracę w harmonii.

Układ nerwowy możemy podzielić na:

somatyczny – nastawiony na łączność ze światem zewnętrznym, celową reakcję na bodźce zeń płynące, a także zawiadujący układem ruchu;

autonomiczny – regulujący czynności wewnętrzne organizmu i przemiany materii.

Podstawowym elementem układu nerwowego jest neuron, czyli komórka nerwowa. Jest to komórka o specyficznej budowie – składa się z wypełnionego jądrem rozszerzonego ciała komórkowego i odchodzących od niego wypustek. Wypustki te nazywamy dendrytami, a najdłuższa z nich, pokryta otoczką mielinową, to akson (neuryt). Komórki nerwowe różnią się wielkością, a ich długość może sięgać 1 m. Każdy układ nerwowy zbudowany jest z miliardów neuronów. Połączenia między nimi nazywamy synapsami, choć tym terminem określa się również połączenia między komórką nerwową a innym typem komórek.

Neurony przyjmują, przetwarzają i przekazują w postaci bodźców elektrycznych informacje. Są one zakodowane w postaci elektrycznych lub chemicznych sygnałów, a akson to kabel przewodzący. Neurony są wspomagane przez komórki glejowe, które pełnią funkcję odżywczą i ochronną.

Neuron odbiera bodziec i przesyła go dalej, do kolejnego neuronu. Dendryty przechwytują impulsy dostarczane przez akson poprzedniej komórki, przesyłają go do ciała komórki własnej, potem do aksonu i stamtąd do kolejnych komórek.

Rysunek 1.3 Neurony

Źródło: http://pl.fotolia.com/id/50007692

Układ nerwowy możemy również podzielić na centralny i obwodowy.

Centralny układ nerwowy składa się z rdzenia kręgowego i mózgu, obwodowy układ nerwowy natomiast zawiera: nerwy czaszkowe, które odchodzą do mózgu;

10

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

nerwy rdzeniowe odchodzące do rdzenia kręgowego; włókna czuciowe, które znajdują się we wszystkich partiach ciała; włókna motoryczne, które doprowadzają impulsy nerwowe z centralnego układu nerwowego do mięśni i gruczołów7.

Na czynności układu nerwowego składają się trzy podstawowe procesy:

odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego;

reagowanie na odebrane bodźce;

zapamiętywanie tychże bodźców.

Niektóre bodźce wywołują reakcje automatyczne zwane odruchami. Łuk odruchowy, czyli drogę, w trakcie której dochodzi do ujawnienia skutku odruchu, można podzielić na pięć kolejnych etapów:

receptor;

włókno nerwowe dośrodkowe;

ośrodek nerwowy;

włókno nerwowe odśrodkowe;

efektor, czyli narząd wykonawczy.

Odruchy możemy podzielić na bezwarunkowe i warunkowe. Bezwarunkowe to gotowe struktury w ośrodkowym układzie nerwowym, inaczej – odruchy wrodzone. Z kolei odruchy warunkowe to reakcje ułatwiające organizmowi przystosowanie się do stale zmieniających się warunków otoczenia.

Głównym elementem układu nerwowego jest mózg. Dzieli się on na dwie półkule – prawą i lewą.

Każda z półkul mózgu składa się z czterech płatów:

czołowego;

skroniowego;

ciemieniowego;

potylicznego.

Kora mózgowa stanowi zewnętrzną powłokę mózgu. Ma ona kolor szary ze względu na ciała komórek nerwowych. Powierzchnia kory mózgowej jest pofałdowana przez występowanie zakrętów, bruzd i szczelin. Środkiem mózgu biegnie szczelina podłużna, która przedziela dwie półkule. U jej spodu znajduje się ciało modzelowate zawierające neurony łączące obie półkule.

W dolnej części mózgowia znajduje się móżdżek, również przedzielony szczeliną i pokryty istotą szarą. Odpowiada on za koordynację ruchów mięśni.

Pień mózgu składa się z trzech części: śródmózgowia, rdzenia przedłużonego i mostu. Rdzeń przedłużony przechodzi w rdzeń kręgowy. Odpowiada za bicie serca, oddychanie i regulację ciśnienia krwi. Śródmózgowie to miejsce, przez które przechodzą 7 http://www.zdrowie.med.pl/uk_nerwowy/anat_i_fizjo/a_un.html

11

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

impulsy trafiające do ośrodków słuchu, wzroku i dotyku. Most łączy móżdżek z mózgiem, a także obie półkule mózgu ze sobą. Odpowiada za bodźce wzrokowe i słuchowe.

We wnętrzu mózgu znajduje się międzymózgowie składające się ze wzgórza i podwzgórza. Podwzgórze kontroluje przysadkę mózgową, a tym samym część układu dokrewnego. Odpowiada również za regulację snu, odczucia głodu i pragnienia, temperatury, ciśnienia krwi. Przede wszystkim dba jednak o homeostazę, czyli zrównoważone działanie wszystkich układów.

Wzgórze natomiast jest częścią, przez którą przechodzą prawie wszystkie impulsy docierające do mózgu, a dopiero stamtąd są kierowane do właściwego obszaru kory mózgowej.

1.6 Układ krwionośny8

Krew jest rodzajem tkanki łącznej, substancją niezbędną do życia. Ciało dorosłego człowieka zawiera przeciętnie około 5 litrów krwi. Przenosi ona tlen i dwutlenek węgla, jony, substancje odżywcze, hormony, produkty metabolizmu, a także rozprowadza ciepło po organizmie.

Krew nie jest substancją jednorodną – składa się z płynnego osocza i zawieszonych w nim elementów komórkowych, na które składają się:

erytrocyty – czerwone krwinki;

trombocyty – płytki krwi;

leukocyty – białe krwinki.

Osocze

92% jego masy stanowi woda, pozostała część to: białka, cząsteczki soli, tlenu i dwutlenku węgla, substancje odżywcze, produkty metabolizmu. W osoczu znajdują się trzy bardzo ważne białka:

albumina – odpowiada za właściwe ciśnienie osmotyczne w krwiobiegu poprzez utrzymywanie odpowiedniego stężenia wody w osoczu. Umożliwia to zachowanie prawidłowego pH;

fibrynogen – tworzy skrzep, przekształcając się w nici fibrynowe;

immunoglobulina – przeciwciała. Białka te powstają, kiedy w organizmie pojawiają się drobnoustroje.

Erytrocyty

Są to duże, bezjądrzaste komórki zawierające hemoglobinę, dzięki której mogą transportować tlen. Połączenie tlenu i hemoglobiny tworzy jasnoczerwony związek o nazwie oksyhemoglobina. W momencie uwalniania tlenu przekształca się w deoksyhemoglobinę i nabiera barwy ciemnopurpurowej.

8 Suder E., Anatomia człowieka. Podręcznik i atlas dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki

Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2008

12

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Erytrocyty wytwarzane są w szpiku kostnym, a ich żywotność wynosi około 4 miesięcy. Po tym okresie zostają wchłonięte przez komórki fagocytujące w wątrobie i śledzionie. Żelazo zawarte w hemoglobinie zostaje odzyskane do ponownego wykorzystania. Erytrocyty odpowiadają za transport tlenu i dwutlenku węgla.

Płytki krwi

Trombocyty to fragmenty cytoplazmy, które oderwały się od komórek szpiku. Z powodu zawartości serotoniny ich główną rolą jest stymulacja procesu krzepnięcia krwi, a także naprawa uszkodzonych naczyń krwionośnych.

Leukocyty

Leukocyty to duże komórki posiadające wyraźne jądra komórkowe. W przypadku infekcji biorą udział w mechanizmach obronnych organizmu. Leukocyty można podzielić na:

granulocyty – zawierają liczne ziarnistości cytoplazmatyczne. Są jednym z głównych czynników obronnych organizmu przed bakteriami;

limfocyty – główne składniki układu immunologicznego biorące udział w odpowiedzi swoistej;

monocyty – są prekursorami makrofagów, które fagocytują obcy materiał i szczątki obumarłych komórek. Wydzielają one także substancje obronne takie jak interferon.

Krew bierze udział w przenoszeniu substancji odżywczych i tlenu, a także w usuwaniu z komórek zbędnych produktów przemiany materii. Krąży ona w zamkniętym układzie żył i tętnic, a jej przepływ stymulowany jest przez skurcze mięśnia sercowego.

Krążenie

Narządami układu krążenia są serce i naczynia krwionośne. Serce zbudowane jest z mięśnia poprzecznie prążkowanego. Kształtem przypomina odwrócony stożek. Położone jest pomiędzy płucami, tuż za mostkiem. W budowie serca wyróżniamy dwa przedsionki i dwie komory oddzielone od siebie zastawkami. Do przedsionków uchodzą żyły, z komór natomiast odchodzą tętnice. Tętnica główna, wychodząca z lewej komory, nosi nazwę aorty. Krew wypływająca z aorty dostarcza tlen i substancje odżywcze do tkanek organizmu. Tętnica główna (aorta) rozgałęzia się na mniejsze tętnice, a w końcu na naczynia włosowate docierające do najdalej położonych miejsc. Po przejściu przez naczynia włosowate krew oddaje tlen, a pobiera z tkanek dwutlenek węgla. Dalej płynie żyłami aż do prawego przedsionka. Przepływ krwi z lewej komory do prawego przedsionka nazywa się krążeniem wielkim.

Istnieje również drugi obieg nazywany małym lub płucnym. W tym wypadku krew wypływa z prawej komory poprzez pień płucny i tętnicami płucnymi dostaje się do płuc. Tam oddaje dwutlenek węgla i pobiera tlen, a potem wraca do lewego przedsionka żyłami płucnymi.

Jednokierunkowy przepływ krwi zapewniają zastawki, które zamykają i otwierają ujścia serca. W prawym ujściu przedsionkowo-komorowym znajduje się

13

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

zastawka trójdzielna, w lewym – dwudzielna. Serce od aorty oddziela zastawka półksiężycowata aorty, a od pnia płucnego – zastawka półksiężycowata pnia płucnego.

Rysunek 1.4 Serce

Źródło: http://curiosos-de-tiempo-completo.blogspot.com/2012/11/aparato-circulatorio.html

1.7 Układ chłonny

Układ chłonny nazywany jest inaczej układem limfatycznym. Jego naczynia przypominają żyły w układzie krwionośnym, posiadają również zastawki, które uniemożliwiają cofanie się limfy. Oprócz naczyń limfatycznych w skład układu wchodzą pnie limfatyczne i węzły chłonne.

Limfa to płyn, który zawiera produkty przemiany materii, białka, lipidy i limfocyty. Z przestrzeni międzytkankowych płyn ten zbierają drobne naczynia włosowate, które stopniowo tworzą gęstą sieć – większe naczynia tworzące pnie limfatyczne. Pnie odprowadzają limfę z określonych miejsc. Limfa przechodzi przez węzły chłonne, które ją filtrują i oczyszczają, a także wytwarzają limfocyty i przeciwciała. Do węzłów chłonnych wchodzą naczynia doprowadzające w różnej liczbie, a wychodzi z nich zawsze jedno naczynie wyprowadzające. Przepływ limfy jest stymulowany pracą mięśni szkieletowych. Największym narządem układu chłonnego

14

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

jest śledziona, której funkcją jest produkcja limfocytów, przeciwciał, niszczenie zużytych krwinek i magazynowanie krwi9.

1.8 Układ oddechowy

W procesie oddychania z powietrza pobieramy tlen niezbędny do prawidłowego przebiegu procesów życiowych. Układ oddechowy składa się z górnych i dolnych dróg oddechowych oraz z płuc. W skład górnych dróg wchodzą jama nosowa i gardło, w skład dolnych – krtań, tchawica i oskrzela. Drogi oddechowe prowadzą do płuc, w których odbywa się właściwa wymiana gazowa.

W jamie nosowej powietrze jest oczyszczane, ogrzewane i nawilżane. Dalej trafia do jamy gardła, a stamtąd do krtani. Z krtani powietrze przechodzi do tchawicy, która dzieli się na dwa oskrzela. Oskrzela łączą tchawicę z płucami, rozgałęziają się na mniejsze oskrzeliki i tworzą tzw. drzewo oskrzelowe. Na samych końcach znajdują się pęcherzyki płucne, do których odchodzą naczynia włosowate.

W pęcherzykach płucnych zachodzi proces wymiany gazowej. Zawarty w nich tlen przedostaje się do naczyń włosowatych i dalej do większych naczyń. Dwutlenek węgla natomiast z naczyń włosowatych dostaje się do płuc, skąd jest wydychany.

1.9 Układ pokarmowy

Funkcją układu pokarmowego jest dostarczanie organizmowi substancji budulcowych do budowy i regeneracji tkanek, a także substancji energetycznych, dzięki którym możliwe jest podtrzymywanie procesów życiowych.

Proces trawienia rozpoczyna się już w jamie ustnej, gdzie pokarm jest rozdrabniany, a dzięki enzymom zawartym w ślinie dochodzi do wstępnego rozkładu węglowodanów. Następnie pokarm trafia do gardła, które stanowi początek przełyku. Stamtąd na skutek perystaltycznych ruchów mięśni porcjami przedostaje się do żołądka. Między przełykiem a żołądkiem znajduje się dolny zwieracz przełyku zapobiegający cofaniu się treści pokarmowej.

Żołądek wytwarza sok, którego najważniejszymi składnikami są pepsynogen i kwas solny. Umożliwiają one rozkład wielu substancji, w tym białek. Dopóki do żołądka jest dostarczany pokarm, dopóty substancje te są przezeń wytwarzane. Trawienie wspomagane jest skurczami żołądka. W ich wyniku, a przede wszystkim w wyniku przemian chemicznych, pokarm zamienia się w miazgę nazywaną treścią żołądkową, a potem jest transportowany do dwunastnicy stanowiącej górną część jelita cienkiego. Długość jelita cienkiego wynosi około 3,5 m. Dwunastnica przechodzi w jelito czcze, a dalej w jelito kręte. To tu zachodzi większość procesów trawiennych. Śluz wydzielany przez jelito cienkie neutralizuje kwasy żołądkowe, a wydzielane przez nie hormony pobudzają woreczek żółciowy i trzustkę do produkcji żółci i soku trzustkowego.

Treść pokarmowa wychodząca z dwunastnicy jest prawie całkowicie przetrawiona. Kosmki znajdujące się w jelicie cienkim wychwytują substancje odżywcze i kierują je do krwiobiegu. Pozostała treść pokarmowa przechodzi do jelita grubego. Tu z treści pokarmowej następuje absorbcja wody, która na drodze dyfuzji przenika do 9 http://www.bioslone.pl/przyczyna-chorob/magazynowanie-toksyn

15

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

naczyń włosowatych i do krwiobiegu. Reszta wydalana jest na zewnątrz w postaci kału, w którym, poza niestrawionymi resztkami, znajdują się także martwe komórki.

1.10 Wpływ hormonów na wygląd człowieka

Hormony są to substancje chemiczne wytwarzane przez narządy i tkanki (gruczoły) i wydzielane bezpośrednio do krwi. Za pośrednictwem krwiobiegu hormon trafia do komórek docelowych, na które wpływa, kontrolując ich działanie. Po wywołaniu określonego efektu do gruczołu dokrewnego trafia informacja o zaprzestaniu wydzielania. W przeciwnym wypadku funkcje organizmu mogłyby zostać zaburzone. Jest to mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Do gruczołów produkujących hormony zalicza się: grasicę, tarczycę, przytarczyce, przysadkę mózgową, szyszynkę, nadnercza, trzustkę, jądra i jajniki. Prawidłowe ich funkcjonowanie zapewnia równowagę wewnątrzustrojową, natomiast nadczynność lub niedoczynność któregokolwiek gruczołu może prowadzić do poważnych schorzeń.

Na wygląd człowieka ma wpływ wiele czynników, także proces wydzielania hormonów. Pod tym względem najważniejsze znaczenie mają:

tarczyca – produkuje tyroksynę i trójjodotyroninę, które wpływają na przemianę materii. Niedoczynność tarczycy powoduje spowolnienie metabolizmu. Skóra staje się sucha, blada, ma obniżoną temperaturę. Przybiera również żółtawy odcień. Niedoczynności towarzyszy często przerzedzenie włosów i łamliwość paznokci. Z kolei przy nadczynności skóra staje się bardzo gładka, jest wilgotna i ciepła. Bardzo często pojawiają się plamy i wysypka związane z podwyższoną temperaturą. Paznokcie u osób z nadczynnością robią się grube i sztywne, z kolei włosy – łamliwe i cienkie;

jajniki – wytwarzają estrogeny i progesteron. Niedobór estrogenów prowadzi to ścieńczenia skóry i utraty jej elastyczności. Spada również synteza kolagenu. Zbyt wysoki ich poziom zaś skutkuje m.in. powstawaniem cellulitu. Nadmiar progesteronu powoduje problemy związane z nadprodukcją sebum – przetłuszczanie się włosów i skóry. Może dojść do powstawania przebarwień (szczególnie u kobiet w ciąży), a także do pojawienia się nadmiernego owłosienia. Niedobór progesteronu z kolei powoduje silne przesuszenie skóry i tendencję do powstawania podrażnień;

jądra – wytwarzają hormon zwany testosteronem. Występuje on również w niewielkich ilościach w organizmie kobiet. Zbyt wysoki poziom testosteronu objawia się powstawaniem łojotoku i trądziku, a także chorobą zwaną hirsutyzmem (nadmierne owłosienie), zmianą budowy ciała na bardziej męską i obniżeniem głosu. Jest również odpowiedzialny za pojawienie się tzw. łysienia androgenowego zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet10.

10 http://hipokrates2012.wordpress.com/2012/11/26/rozdraznienie-tyje-chudne-jestem-senna-

ratunku-tarczyca-powtorkiuzupelnienia/

16

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

1.11 Literatura

1.11.1 Literatura obowiązkowa

Siegfried D., Anatomia dla bystrzaków, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2009;

Suder E., Anatomia człowieka. Podręcznik i atlas dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2008.

1.11.2 Literatura uzupełniająca

Jakubowicz M., Anatomia człowieka, tom 1, Wyższa Szkoła Zawodowa Pielęgnacji i Urody, Poznań 2008;

Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009;

Rokita J., Anatomia przypadku, Wydawnictwo „Czerwone i Czarne”, Warszawa 2013.

1.11.3 Netografia

http://www.komorkabio.republika.pl/html/aparat.html;

http://tajemnicekosmetyki.blogspot.com/2013/05/jak-zbudowana-jest-ludzka-skora.html;

http://portalwiedzy.onet.pl/142100,,,,uklad_ruchu_czlowieka,haslo.html;

http://www.zdrowie.med.pl/uk_nerwowy/anat_i_fizjo/a_un.html;

http://www.bioslone.pl/przyczyna-chorob/magazynowanie-toksyn;

http://hipokrates2012.wordpress.com/2012/11/26/rozdraznienie-tyje-chudne-jestem-senna-ratunku-tarczyca-powtorkiuzupelnienia/;

http://blogiceo.nq.pl/psp2bochnia/?paged=2;

http://www.starybrowarnowytaniec.pl/event/570;

http://www.trener.pl/artykul38_O_skurczach_miesniowych....html;

http://pl.wikibooks.org/wiki/Biologia_dla_liceum/Budowa_kom%C3%B3rek_cz%C5%82owieka;

http://albo-albo.pl/fizyka/mikroskop-elektronowy.html;

http://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii.

1.12 Spis rysunków

Rysunek 1.1 Budowa naskórka .................................................................................................................. 5

Rysunek 1.2 Mięśnie twarzy ....................................................................................................................... 8

Rysunek 1.3 Neurony ..................................................................................................................................... 9

17

Kurs: Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce

Rysunek 1.4 Serce ........................................................................................................................................ 13

1.13 Spis treści

1 Podstawy anatomii i fizjologii człowieka ..................................................................................... 2

1.1 Budowa i funkcje komórki ............................................................................................................................ 2 1.2 Skóra jako największy organ ludzkiego organizmu ........................................................................... 3

1.2.1 Budowa skóry ..................................................................................................................................................................... 3 1.2.2 Przydatki skóry ....................................................................................................................................................................... 6

1.3 Układ kostny ....................................................................................................................................................... 6 1.3.1 Budowa kości ...................................................................................................................................................................... 6

1.4 Układ mięśniowy .............................................................................................................................................. 7 1.5 Układ nerwowy ................................................................................................................................................. 8 1.6 Układ krwionośny ......................................................................................................................................... 11 1.7 Układ chłonny ................................................................................................................................................. 13 1.8 Układ oddechowy .......................................................................................................................................... 14 1.9 Układ pokarmowy ......................................................................................................................................... 14 1.10 Wpływ hormonów na wygląd człowieka ............................................................................................ 15 1.11 Literatura .......................................................................................................................................................... 16

1.11.1 Literatura obowiązkowa ......................................................................................................................................... 16 1.11.2 Literatura uzupełniająca ......................................................................................................................................... 16 1.11.3 Netografia ...................................................................................................................................................................... 16

1.12 Spis rysunków ................................................................................................................................................. 16