1.1 INTERWENCJE PROGRAMOWE OGÓLNOPOLSKIE   

1.1.1 PROGRAM OGRANICZANIA ZDROWOTNYCH NASTĘPSTW PALENIA TYTONIU W POLSCE    

Od roku 2007 Państwowa Inspekcja Sanitarna została koordynatorem działań w ramach narodowego „Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce”. Program określa kierunki działania, priorytetowe cele i zadania w dziedzinie zwalczania zagrożeń ze strony chorób odtytoniowych na lata 2008 – 2011.    

Główny cel programu:

- Zmniejszanie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krążenia, oddechowego, nowotwory itp.) w Polsce poprzez zmniejszenie ekspozycji na dym tytoniowy.

Realizacja programu w roku 2009 odbywać się będzie zgodnie z zawartymi w nim 12 zadaniami poprzez:  

   Organizowanie Ogólnokrajowych Kampanii Edukacyjnych z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu (31 maja), Światowego Dnia Rzucania Palenia (trzeci czwartek listopada) oraz Kampanii społecznej skierowanej do studentów;  

   Realizację programu edukacyjnego dla dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów pt. „Czyste powietrze wokół nas”;  

  Podejmowanie różnorakich inicjatyw i nawiązywanie współpracy celem propagowania środowiska wolnego od dymu tytoniowego i tworzenia stref bezdymnych.  

  Prowadzenie monitoringu i oceny przestrzegania zakazu palenia tytoniu w miejscach użyteczności publicznej; w zakładach opieki zdrowotnej, szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych, zakładach gastronomicznych (w oparciu o art. 5 ustawy z dn. 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych – Dz. U. z 1996 r. nr 10, poz. 55 z późn. zm.)  

Założenia Ogólnopolskiej Kampanii Społecznej organizowanej w ramach Światowego Dnia bez Tytoniu (31.05.2009 r.) ogłoszonego przez WHO w dniu 31 maja 2009 roku pt. „Ostrzeżenia Zdrowotne”   

Cel kampanii:    

• Dostarczenie społeczeństwu, ze szczególnym ukierunkowaniem na studentów informacji w zakresie zysków płynących z niepalenia oraz aspektów prawnych/zdrowotnych i społecznych związanych z problemem palenia tytoniu .   

Czas trwania:• IV – VI 2009 r. ze szczególnym nasileniem działań w ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu. Grupa docelowa:• Całe społeczeństwo ze szczególnym ukierunkowaniem na studentów.   

Kanały i miejsca dotarcia do adresatów Kampanii:      

•  wyższe uczelnie;•  domy studenckie/akademiki;•  przychodnie studenckie;•  biblioteki/czytelnie dla studentów;•  kampusy studenckie;•  kluby studenckie;•  festyny studenckie; juwenalia; •  środki masowego przekazu;•  media wyższych uczelni; •  instytucje użyteczności publicznej; •  ciągi komunikacyjne, dworce, galerie, itp. •  strony internetowe organizatorów i realizatorów.   

Założenia przekazu treści kampanii:•  promocja zdrowego stylu życia bez palenia tytoniu;•  promocja zysków płynących z niepalenia (ładny wygląd, sprawność/aktywność fizyczna, przyjemny zapach, potęgowanie/umocnienie zdrowia);– życie bez papierosa (bez uzależnienia);•  zachęcanie do odpowiedzialnych wyborów związanych z własnym zdrowiem i zdrowiem bliskich osób;•  promocja alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasy (sport, inne hobby);•  przedstawienie szkodliwego wpływu dymu tytoniowego na zdrowie ludzi, w tym osób palących i biernych palaczy;• kształtowanie asertywnych postaw ze zwróceniem uwagi na przestrzeganie przepisów prawnych;• zaangażowanie liderów i młodzieżowych przedstawicieli organizacji studenckich, a także autorytetów ze świata kultury, sportu, kościoła itp., będących wiarygodnym źródłem przekazu i pozytywnym odniesieniem dla odbiorców Kampanii;  

•  zapoznanie społeczeństwa z zapisami nowelizacji ustawy o ochronie o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.  

Materiały do kampanii:• Plakaty antytytoniowe autorstwa Andrzeja Pągowskiego (będące w posiadaniu WSSE i PSSE w całym kraju);• Materiały informacyjno-edukacyjne wydane przez Biuro WHO w Polsce, WSSE w całym kraju;• Spot TV, wydany przez Centrum Onkologii – „Kodeks Walki z Rakiem”;• Konkursowe karty pocztowe związane z rzuceniem palenia tytoniu;• Inne materiały i gadżety przygotowane przez WSSE i PSSE;  

Planowane tematy kampanii w latach kolejnych:• Kampania społeczna skierowana do kobiet planujących ciążę, ciężarnych i młodych matek (2010);• Kampania społeczna skierowana do rodziców i opiekunów dzieci dotycząca wymuszonego narażenia na dym tytoniowy (2011).  

W ramach Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2008 r. organizowana była Ogólnopolska kampania społeczna „Młodość wolna od papierosa”  

Działania zasadnicze w 2008 r. w woj. mazowieckim:

∙        4 szkolenia dla 83 osób (specjalistów ds. oz i pz z PSSE, szkolnych koordynatorów działań - nauczycieli, pedagogów, pielęgniarek środowiska szkolnego, właścicieli zakładów pracy); 

 

∙      2 narady dla 53 osób (specjalistów ds. oz i pz z PSSE, współorganizatorów działań prozdrowotnych - pracowników PCK); 

 ∙        363 porady metodyczne skierowane do Państwowych Powiatowych Inspektorów

Sanitarnych, pracowników pionu Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia dyrektorów placówek nauczania i wychowania, przedstawicieli placówek służby zdrowia, zakładów pracy, Urzędów Gmin i Miast, ośrodków kultury) 

 ∙        49 pogadanek dla 959 osób (uczniów, przedszkolaków, nauczycieli).  Działania wzmacniające w 2008 r. w woj. mazowieckim:

∙        33 ekspozycje wizualne dla ok. 1 530 osób (uczniowie, rodzice, nauczyciele, pracownicy szkół, interesanci PSSE); 

∙        4 imprezy masowe dla ok. 650 osób (społeczności lokalne, uczniowie i ich rodzice);  ∙        4 punkty konsultacyjno – informacyjne, które odwiedziło ok. 450 osób (uczniowie,

rodzice, nauczyciele, pracownicy szkół);  ∙        przeprowadzono 10 – krotnie akcje badań lekarskich, z których skorzystało 945 osób -

uczestników imprez lokalnych i szkolnych (spirometria, poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu, ciśnienie tętnicze, poziom glukozy, cholesterolu we krwi, BMI); 

 ponadto:  

∙        ukazały się 4 artykuły w prasie;  

∙        umieszczono 16 informacji na stronach internetowych stacji sanitarno – epidemiologicznych oraz współpracujących instytucji. 

 

∙        Przez cały rok 2008 pracownicy OZiPZ w woj. mazowieckim dystrybuowali materiały edukacyjne: 562 plakaty,1140 ulotek, 225 broszur, oraz kupony konkursowe, otrzymane z Centrum Onkologii w Warszawie. Odbiorcami tych materiałów byli: koordynatorzy działań w placówkach oświatowo – wychowawczych, uczniowie i ich rodzice, studenci, personel i pacjenci ZOZ, pracownicy i interesanci urzędów, klienci hipermarketów i pubów, podróżni. 

 

∙        W ramach monitorowania przestrzegania Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych przeprowadzono 28 836 kontroli w zakładach pracy (co stanowi 58,23% placówek w stosunku do liczby zakładów pracy w woj. mazowieckim), w wyniku których stwierdzono, że: 

 

∙        zakaz palenia tytoniu jest przestrzegany w 27 033 zakładach pracy, co stanowi 93,7% zakładów objętych nadzorem,  

 ∙        zakaz palenia tytoniu nie jest przestrzegany w 1 834 zakładach pracy, co stanowi 6,4%

zakładów objętych nadzorem,  ∙        zakaz palenia tytoniu nie jest przestrzegany w 1 803 zakładach pracy z powodu:  →     nieznajomości prawa w 288 zakładach, co stanowi 16,0% zakładów, w których zakaz

palenia nie jest przestrzegany,  →     tolerancyjności pracodawcy w 1 366 zakładach, co stanowi 75,8% zakładów, w których

zakaz palenia nie jest przestrzegany,  

→     z innych powodów w 149 zakładach, co stanowi 8,2% zakładów, w których zakaz palenia nie jest przestrzegany, 

 W 2008 r. współpraca w zakresie programu została nawiązana z:  

∙       dyrektorami placówek nau- czania i wychowania (przed- szkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimna- zjalnych), 

∙       kierownikami i wycho- wawcami placówek letniego wypoczynku,  

∙        przedstawicielami lokalnych samorządów: Urzędów Miast, Gmin, Starostw Powiatowych, Zespoły Ekonomiczno – Administracyjne Szkół,  

∙        Radomskim Szpitalem Specjalistycznym,  

∙        Wojewódzkim Szpitalem Specjalistycznym w Radomiu,  

∙        Fundacją „Oddychanie”,  

∙        Zarządem Rejonowym PCK,  

∙        Lokalnymi mediami (redakcje prasowe),  

∙        Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie – Zakład Epidemiologii, 

 

Zasięg działań programowych objął:    placówki oświatowo – wychowawcze: (* w odniesieniu do liczby placówek na terenie woj. mazowieckiego) ∙        uczelnie wyższe - 9 (8,4%),∙        szkoły ponadgimnazjalne -

64 (13,7 %), ∙        szkoły podstawowe – 22

(1,4%),  ∙        przedszkola – 33 (3,4%), ∙        ośrodki kolonijno – wypoczynkowe - 7 1.1.2 „CZYSTE POWIETRZE WOKÓŁ NAS” 

    Pierwsze lata życia dziecka to złoty okres w jego rozwoju, toteż działania edukacyjne, pobudzanie rozwoju intelektualnego i społecznego dziecka, przynoszą najlepsze rezultaty. Dlatego Państwowa Inspekcja Sanitarna, z inicjatywy Głównego Inspektora Sanitarnego rozpoczęła realizację programu przedszkolnej edukacji antytytoniowej pt. „Czyste powietrze wokół nas”, który został objęty honorowym patronatem Minister Edukacji Narodowej, Stowarzyszenia na Rzecz Dzieciństwa Wolnego od Tytoniu, Rzecznika Praw Obywatelskich a także Rzecznika Praw Dziecka.  

  Program dostosowany jest do możliwości rozwojowych i intelektualnych dzieci. Został on opracowany przez zespół ekspertów zajmujących się problematyką tytoniową i jest odpowiedzią na

stale obniżający się wiek dzieci eksperymentujących z tytoniem oraz powszechnym biernym narażeniem na dym tytoniowy już od momentu poczęcia.

Program ma charakter profilaktyczny i jest pierwszym etapem nabywania wiedzy na temat szkodliwości dymu tytoniowego. Jego głównym celem jest wykształcenie u dzieci świadomej umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, w których inne osoby palą przy nich papierosy oraz wzrost wiedzy rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycją na dym tytoniowy. Program ma również za zadanie wykształcić u dzieci umiejętności rozpoznawania różnych źródeł dymów, zwiększyć wrażliwość dzieci na szkodliwość dymu papierosowego, a także podnieść poziom  wiedzy na temat skutków palenia papierosów. Program skierowany jest do dzieci w wieku 5-6 lat uczęszczających do przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach oraz ich rodziców i opiekunów.

      Za realizację programu odpowiedzialni są dyrektorzy oraz wyznaczeni przez nich pracownicy przedszkoli. Koordynatorami na poziomie krajowym, wojewódzkim i powiatowym są pracownicy Pionu Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

      Program opracowano w wersji, na którą składa się pięć zajęć. Poszczególne zajęcia ukierunkowane są na różne formy aktywności dziecka sześcioletniego: zabawy twórczej, tematycznej, grupowej, konstrukcyjnej. 

Tytuły zajęć: - wycieczka,- co i dlaczego dymi, - jak się czuję kiedy dymi papieros, - co się dzieje gdy ludzie palą papierosy, - jak unikać dymu papierosowego,  

      Zajęcia mają charakter  warsztatowy. Ta forma dostarcza dzieciom najwięcej okazji  do uczenia się przez doświadczenie. W programie uwzględniono   następujące   aspekty  pracy  warsztatowej:  

1. metody aktywizujące, które stanowią zachętę dla dzieci do aktywnego sprawdzenia dostarczonej im wiedzy, także własnych wartości, postaw (wycieczka, narysuj i napisz - diagnoza wiedzy, „burza mózgów” – dzieci mówią co dymi, dlaczego dymi, ćwiczenia respiracyjne – oddychanie w różnych zdrowych miejscach, drama – zabawa w kwiatki, piosenka – postać smoka Dinka, zabawa w pociąg - ilustracje do historyjki, znaczki – „NIE PAL PRZY MNIE”),

2. praca w małych grupach - dzieci współpracują ze sobą, prowadzą dialogi,   konfrontują wiedzę. Ta forma pracy jest szansą do zaktywizowania dzieci nieśmiałych oraz treningu asertywności,

3. wspierająca rola nauczyciela - nauczyciel, który zamierza aktywizować dzieci, powinien mieć świadomość konieczności koncentracji na dziecku a w związku z tym przyjmuje role doradcy, koordynatora, który  wspiera dziecko w działaniu. 

     W województwie mazowieckim adresatami I edycji programu jest ok. 14000 dzieci, z wybranych 360 klas przedszkolnych, ich rodzice i opiekunowie. Wezmą oni udział w cyklu zajęć oraz spotkań o charakterze warsztatowym. Program będzie realizowany przez cztery kolejne lata przy pomocy materiałów edukacyjnych.  

5 marca 2009 r w Przedszkolu Nr 241 w Warszawie odbyła się konferencja inaugurująca program. W spotkaniu uczestniczyli m.in.: Marek MICHALAK - Rzecznik Praw Dziecka, Jan Orgelbrandt- z-ca Głównego Inspektora Sanitarnego; prof. Janusz Szymborski -

doradca Rzecznika Praw Obywatelskich, przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, władz samorządowych i oświatowych. Przedstawienie przygotowane przez dzieci i opiekunowie rozpoczęło konferencję.  

 

1.1.3 „TRZYMAJ FORMĘ” 

Celem programu jest edukacja w zakresie trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród młodzieży szkolnej i ich rodzin poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety.  Program adresowany jest do uczniów szkół gimnazjalnych (klasy I-III), szkół podstawowych ( klasy V-VI) i ich rodziców, opiekunów. 

Realizatorzy:  ∙        pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na poziomie wojewódzkim i powiatowym,  ∙        Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny,  ∙        Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni,  ∙        Pracownicy Pionu Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia,  ∙        Pracownicy Pionu Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku oraz Higieny

Dzieci i Młodzieży,  ∙        koordynatorzy szkolni, ∙        wychowawcy klas, ∙        nauczyciele: biologii, wychowania fizycznego, przyrody, matematyki, chemii, języka

polskiego, informatyki, plastyki, techniki, religii, historii, geografii, języka angielskiego, niemieckiego, fizyki, muzyki, nauczania początkowego, wychowania do życia w rodzinie,  

∙        pedagodzy,  ∙        psychologowie, ∙        opiekunowie świetlic,  ∙        pielęgniarki środowiska nauczania

i wychowania,  ∙        lekarze (internista, pediatra), ∙       dietetyk,  ∙        opiekunowie kół teatralnych,  ∙        Rada Rodziców,  

∙        opiekunowie szkolnych kół PCK,  ∙        pracownicy bibliotek,  ∙      właściciel sklepiku szkolnego. 

 

Działania zasadnicze w 2008 r. w woj. mazowieckim:    

∙       zorganizowano 320 szkoleń dla 6360 uczestników: szkolnych koordynatorów i realizatorów programu, nauczycieli, rodziców i uczniów, pielęgniarek oraz pracowników innych pionów PSSE,  

∙       odbyły się 203 narady, w których uczestniczyło 1454 osób realizujących program: dyrektorzy szkół, realizatorzy programu, członkowie rady pedagogicznej, pedagodzy, pielęgniarki, opiekunowie świetlic i stołówek szkolnych oraz przedstawiciele mediów,  

∙        edukacja młodzieży odbywała się poprzez instruktaże, pokazy i ćwiczenia oraz prelekcje i pogadanki,  

∙        realizację programu monitorowano poprzez wizytacje szkół – 224 (27,5%* w odniesieniu do    816 szkół deklarujących przystąpienie do programu).

 Działania wzmacniające w 2008 r. w woj. mazowieckim:

  ∙    ekspozycje wizualne – 1 009, ∙    imprezy prozdrowotne (rajdy   piesze i rowerowe, imprezy       taneczne, imprezy szkolne z       udziałem rodziców, happeningi) -       395, ∙   konkursy plastyczne,    recytatorskie,   kulinarne,   wiedzy –    516,

∙    opracowywanie prezentacji       multimedialnych z pokazem       

   własnych wyników badań – 166,

∙   opracowywanie własnych badań ankietowych na temat stanu   zdrowia rówieśników – 123,  ∙        organizacja przedstawień i inscenizacji teatralnych – 49,

 Ponadto:  ∙ ukazało się 47 artykułów w prasie lokalnej i

szkolnej (z 56 przekazanych redakcjom),∙ wyemitowano 7 informacji radiowych, 5 w

telewizjach kablowych,  ∙  zamieszczono 65 informacji na stronach

internetowych.  

W 2008 r. w zakresie realizacji programu nawiązano współpracę z przedstawicielami lokalnych władz samorządowych, mediami lokalnymi, przedstawicielami Kuratorium Oświaty, przedstawicielami szkół, ośrodkami sportu i rekreacji, prywatnymi zakładami pracy. 

Zasięg działań programowych:  ∙        W II edycji 2007/2008, która zakończyła się w czerwcu 2008 uczestniczyło 585 placówek,

w tym:  ∙        szkół podstawowych- 190 (12 % z 1757 szkół podstawowych na terenie woj.

mazowieckiego) ∙        szkół gimnazjalnych- 395 (53,6 % z 860 gimnazjów na terenie woj. mazowieckiego)  Działania programowe w placówkach oświatowo - wychowawczych objęły: 

∙   59 371  uczniów

∙   28 905 rodziców i opiekunów

1.1.4 „RADOSNY UŚMIECH, RADOSNA PRZYSZŁOŚĆ”  

Celem programu jest dostarczenie wiedzy i kształtowanie umiejętności na temat właściwych nawyków zdrowotnych i higienicznych dotyczących jamy ustnej.  

 

Adresowany do uczniów klas II szkół podstawowych. Ponadto odbiorcami programu były dzieci przedszkolne 5-6 letnie, dzieci z klas „0”, I, III, IV szkół podstawowych oraz rodzice dzieci.  

Realizatorzy programu: wychowawcy klas, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, nauczyciele, pedagodzy, lekarze stomatolodzy, opiekunowie Kół PCK.  

Partnerzy: dyrektorzy szkół podstawowych, Zarząd Rejonowy PCK, Poradnie Stomatologiczne, Wojewódzkie Centrum Stomatologii, Zespół Państwowych Szkół Plastycznych, Starostwo Powiatowe, Urzędy Miast i Gmin, Domy Kultury, Świetlica Miejsko-Parafialna, Sekcja ds. Informacji i Marketingu WSSE, HDiM WSSE i PSSE, Dyrektor Szkoły Muzycznej, Rada Rodziców, Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Firma Krynica Witamin, Media.  

Zasadnicze działania w 2008 r. w woj. mazowieckim:    ∙       Zorganizowanie 7 szkoleń dla 192

koordynatorów i realizatorów programu. 

∙       Przeprowadzenie 96 narad z 395 dyrektorami szkół, kordy- natorami programu, pielęgniar- kami środowiska nauczania i wychowania, 

∙       Udzielono 277 instruktaży dla 518 koordynatorów i realizatorów programu, ∙       Dystrybucja materiałów eduka- cyjnych, ∙    Edukacja dzieci poprzez: prelekcje, pogadanki, instruktaże, pokazy i ćwiczenia

prawidłowego szczotkowania zębów, emisje filmu, gry zabawy, konkursy, ekspozycje wizualne,  

∙        Liczba wizytowanych jednostek – 324 (20,82%).  

Dodatkowe działania wzmacniające program w 2008 r.:    ∙        konkurs plastyczny „Zęby Myj, Radośnie Żyj”,  ∙       popularyzacja w mediach lokalnych: artykuły

w prasie -13, informacje w radio-6,  ∙        informacje w TV kablowej -2, ∙        informacje na stronie internetowej – 19,  ∙        imprezy prozdrowotne – 140, ∙        przedstawienia teatralne – 51, ∙        wycieczki edukacyjne do Poradni Stomatologicznych - 50,  ∙    przeglady stomatologiczne – 6.           Zasięg programu w 2008 r. w woj. mazowieckim:   ∙        edukacją objęto 43 171 uczniów klas II, z ogólnej liczby uczniów klas II - 51578 co

stanowi 83,7% wszystkich uczniów klas II,  ∙        ponadto 1648 dzieci z innych klas szkoły podstawowej i placówek,  ∙        program realizowany był w 1456 szkołach podstawowych z 1556 szkół tego typu

w województwie mazowieckim objętych nadzorem, co stanowi 93,57%,  ∙        ponadto był realizowany w Zespole Szkół Specjalnych, Świetlicy Miejsko-Parafialnej,

Oddziale Pediatrii, Miejskim Ogrodzie Jordanowskim, Ośrodku Szkolno-Wychowawczym. 

 

1.1.5 „WOLNOŚĆ ODDECHU- ZAPOBIEGAJ ASTMIE”  

Cel: uświadomienie rodzicom i opiekunom dzieci znaczenia wczesnej profilaktyki astmy oraz stworzenie dzieciom zagrożonym możliwości optymalnej jakości życia. Zmiana percepcji astmy jako choroby upośledzającej rozwój i fizyczną aktywność dzieci w wieku szkolnym oraz dostarczenie informacji rodzicom, nauczycielom i pielęgniarkom środowiska nauczania i wychowania jak postępować z dzieckiem astmatycznym.  

Program adresowany jest do rodziców uczniów klas I – III szkół podstawowych, samych uczniów oraz ich nauczycieli.  

Realizatorzy: pracownicy Pionu OZ i PZ WSSE i PSSE, pielęgniarki środowiska nauczania |i wychowania, koordynatorzy szkolni.  

Działania zasadnicze w woj. mazowieckim w 2008 r.:    ∙        zorganizowanie i przeprowadzenie szkolenia przez OZ i PZ WSSE dla 50 powiatowych

koordynatorów, ∙        zorganizowanie przez OZ i PZ PSSE 9 szkoleń z udziałem lekarzy alergologów dla

szkolnych koordynatorów programu, pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania, nauczycieli i pedagogów – 94 uczestników, 

∙        zorganizowanie i przeprowadzenie narad z dyrektorami szkół podstawowych, dyrektorem NZOZ Szkol-Med., szkolnymi koordynatorami, pielęgniarkami środowiska nauczania i wychowania - 20 narad dla 138 uczestników,  

∙        współpraca z lekarzami alergologami, ∙        edukacja rodziców: 159 spotkań dla 6 763 rodziców, ∙        edukacja uczniów: 26 053,  ∙        dystrybucja materiałów edukacyjnych, ∙        monitoring programu poprzez wizytacje – 131,  Ponadto prowadzone były następujące działania wzmacniające:   ∙        popularyzacja programu poprzez: ukazanie się 6 artykułów w prasie lokalnej, 3 audycji w radiu       i 2 w TV kablowej, 3 i formacji w Internecie,  ∙        ekspozycje wizualne w szkołach w szkołach i w PSSE – 254 plakaty  ∙        571 projekcji filmu o astmie,  ∙        podczas edukacji dzieci wykorzystywane były różne metody: wspólne czytanie książeczki

„W klasie z Jasiem”, inscenizacje, gry i zabawy, konkursy, praca z Internetem, projekcje filmów, konkursy. 

 Zasięg programu w 2008 r. w woj. mazowieckim:   ∙       Liczba powiatów realizujących program – 24 z 38 na Mazowszu, ∙        liczba szkół objętych programem - 350,∙        liczba dzieci objętych programem – 26 053.   

1.1.6 „PROFILAKTYKA HIV/AIDS– rok 2008  

W czerwcu 2008 roku rozpoczęła się dwuletnia kampania społeczna zatytułowana „Wróć bez HIV”, która zakończy się 1 grudnia 2009 roku. Jej celem jest zmniejszenie liczby nowych zakażeń HIV drogą kontaktów seksualnych oraz zachęcenie do wykonywania testu w kierunku HIV. Skierowana jest do osób podróżujących w kraju i za granicą - zarówno w celach turystycznych jak i zawodowych. W Polsce główną drogą zakażeń są ryzykowne zachowania seksualne. Najczęściej zakażają się osoby będące w grupie wiekowej 18 – 39 lat.   

     Jak wynika z badań Głównego Urzędu Statystycznego, najliczniejszą grupę osób wyjeżdżających z Polski na co najmniej 2 miesiące stanowią osoby w wieku 18 – 35 lat, stanu

wolnego, legitymujące się co najmniej średnim wykształceniem i wyjeżdżające zarówno w celach zarobkowych jak i turystycznych. Grupę tę charakteryzuje duża aktywność seksualna i gotowość do poszukiwania lub zmiany partnera seksualnego.        Podobnie jak w latach poprzednich, kampania ma charakter multimedialny. Wykorzystywane są w niej reklamy radiowe, prasowe, internetowe oraz bilboardy, plakaty, ulotki, kalendarze, pakiety edukacyjne z wklejonymi prezerwatywami.  Zasadnicze działania:        Realizacja Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV w 2008 roku wiążę się z działaniami podjętymi w ramach kampanii: „Wróć bez HIV”, „W życiu jak w tańcu, każdy krok ma znaczenie”, „Daj szansę swojemu dziecku, nie daj szansy AIDS”, oraz obchodami Światowego Dnia Walki z AIDS, w ramach których przeprowadzono :  ∙        5 konferencji prasowych, ∙        16 narad dla dyrektorów szkół,

koordynatorów szkolnych, dyrektorów placówek kulturalno- oświatowych, przedstawicieli Komisji Poborowych, redaktorów naczelnych, pracowników Inspekcji Sanitarnej, kierowników Bibliotek Publicznych, przedstawicieli władz samorządowych - ogółem 33 osoby,  

∙        14 szkoleń dla pracowników służby zdrowia, nauczycieli, pedagogów szkolnych - 865 osób. 

 Wygłoszono:    ∙        66 prelekcji na temat profilaktyki HIV/AIDS do uczniów szkół gimnazjalnych

i ponadgimnazjalnych, rodziców, studentów – 2779 osób,  ∙        754 pogadanek do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, rodziców,

pracowników zakładów pracy, osób w wieku 18-39 lat, pacjentów, uczestników kursów małżeńskich, podopiecznych Wioski dziecięcej SOS, nauczycieli, poborowych - łącznie 5 737 osób.

 Przeprowadzono:    

∙        80 konkursów (wiedzy, plastycznych, Olimpiady) dla około 13000 uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych,  

∙        3 imprezy edukacyjno- muzyczne dla uczniów i społeczności lokalnej (łącznie około 2000 osób); m.in. impreza w Szydłowcu pt. „AIDS, alkoholowi, narkotykom, nikotynie - mówimy nie” , skierowana do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.  

 ∙        ∙     1 dyskotekę pod hasłem „ W życiu jak w tańcu, każdy krok ma znaczenie” dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z Grodziska Mazowieckiego w celu uświadomienia młodym ludziom, że zagrożenia HIV dotyczą każdego z nas. W czasie dyskusji uczestnikom dyskoteki rozdano materiały edukacyjne. Udział w niej wzięło około 500 osób.

   

Zorganizowano: ∙  50 punktów informacyjnych w placówkach oświatowo- wychowawczych, zakładach służby zdrowia, bibliotekach, uczelniach, PSSE woj. mazowieckiego dla społeczności lokalnej – około 18 000 osób,  

∙    230 form wizualnych dla uczniów, nauczycieli, pacjentów zakładów służby zdrowia, pacjentek Poradni „K”, pracowników w zakładach pracy, pracowników i interesantów PIS oraz Urzędów Miast i Gmin - około 180 000 osób,  

∙       3 widowiska teatralne (w tym 1 Przegląd Sztuk Teatralnych zorganizowany przez PSSE w Sokołowie Podlaskim) z udziałem młodzieży szkolnej - dla około 500 osób,  

∙       50 apeli w szkołach dla 11000 uczniów,  

∙        telefon zaufania, który funkcjonował przez okres 1 dnia w 2 PSSE woj. mazowieckiego.   Dodatkowe działania wspomagające:  

          W celu powołania Wojewódzkiego Zespołu ds. Realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV 19 listopada 2008 r. podpisane zostało porozumienie pomiędzy Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego a Wojewodą Mazowieckim, w imieniu którego działa Mazowieckie Centrum Zdrowia Publicznego oraz Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Warszawie. Celem powołanego zespołu jest podjęcie wspólnych działań w realizacji Krajowego Programu.

          Department Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego organizuje na terenie Mazowsza w 2009 roku Olimpiadę Wiedzy o HIV/AIDS, w której udział bierze młodzież licealna z 7 szkół realizujących program „Szkoła Promocji Zdrowia”. Olimpiada przebiega w trzech etapach: klasowym, szkolnym i międzyszkolnym. W tym roku hasłem Olimpiady jest motto: „Ryzyko znasz- wybór należy do Ciebie”.  

          Pracownicy Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia WSSE w Warszawie uczestniczą w pracach Zespołu ds. oceny testów z trzech etapów Olimpiady Wiedzy o

HIV/AIDS, w ramach współpracy w Wojewódzkim Zespole ds. Realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom Wirusem HIV.  

 

1.1.7 „PROGRAM PIERWOTNEJ PROFILAKTYKI WAD CEWY NERWOWEJ”    

Cel programu: zapobieganie wczesnym wadom cewy nerwowej u noworodków poprzez wprowadzenie nawyku suplementacji diety kobiet w okresie rozrodczym odpowiednią dzienną dawką kwasu foliowego.  

Program adresowany jest do dziewcząt i kobiet w wieku rozrodczym. Ponadto odbiorcami działań programowych w województwie mazowieckim są: ∙        uczennice i uczniowie szkół gimnazjalnych oraz studentki,  ∙        pacjentki zakładów opieki zdrowotnej,  ∙        osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński,  ∙        rodzice uczniów,  ∙        dyrektorzy oraz kadra pedagogiczna szkół,  ∙        przedstawiciele samorządów lokalnych,  ∙        przedstawiciele placówek służby zdrowia:  ∙        lekarze, pielęgniarki i położne, ∙        pracownicy PSSE, ∙        specjaliści bhp w zakładach pracy, ∙        właściciele i pracownicy zakładów pracy, ∙        ogół społeczeństwa.  Realizatorzy:    ∙        specjaliści oz i pz PSSE i WSSE,  ∙        lekarze specjaliści (ginekolodzy i pediatrzy), ∙        pielęgniarki i położne, ∙        szkolni koordynatorzy programu (pedagodzy, nauczyciele biologii i wychowania do życia

w rodzinie, pielęgniarki, dyrektorzy), ∙        psycholodzy, ∙        specjaliści bhp w zakładach pracy,  ∙        edukatorzy w poradniach przedmałżeńskich.  Działania zasadnicze w 2008 r. w woj. mazowieckim:    ∙        odbyło się 15 narad, w których uczestniczyło 354 osoby realizujące program,  

∙        udzielano poradnictwa: 1 884 porad, 2 208 odbiorców,  

∙        zorganizowano 284 pogadanki dla 3 975 uczestników (uczniowie, pacjentki, rodzice uczniów),  

∙        149 prelekcji dla pacjentek oddziałów ginekologiczno – położniczych i uczniów szkół ponadgimnazjalnych – 3 979 edukowanych, 

 

Realizacja działań programowych była oceniana w 22 szkołach i w 3 placówkach służby zdrowia. 

Podczas realizacji programu współpracowano z przedstawicielami lokalnych władz samorządowych, mediami lokalnymi, Instytutem Matki i Dziecka, personelem medycznym, Akademią Medyczną w Warszawie, Krajowym Konsultantem Naturalnego Planowania Rodziny, parafiami rzymskokatolickimi, przedstawicielami szkół i ZOZ.   

Zasięg programu w 2008 r. w woj. mazowieckim:    

Liczba placówek realizujących program:   ∙        szkoły ponadgimnazjalne - 58 (12,4%) ∙        szkoły gimnazjalne - 23 (3%) ∙        PSSE - 14 co stanowi 37% z 38 PSSE na Mazowszu ∙       poradnie K - 25∙        oddziały ginekologiczno-położnicze - 5  

∙        poradnie przedmałżeńskie - 3 ∙        ZOZ-y - 30 (1,6%)  

∙        zakłady pracy - 11  

Liczba osób objętych edukacją:    

∙        uczniowie szkół ponadgimnazjalnych - 11 734  

∙        uczniowie szkół gimnazjalnych - 2 410   

∙        dyrektorzy, nauczyciele, pedagodzy - 652  

∙        rodzice uczniów - 1 397 ∙        pacjentki placówek służby zdrowia - 6 579 ∙        odbiorcy działań medialnych (szacunkowo) - 2 000 ∙        osoby z poradni przedmałżeńskich - 220  

∙        lekarze - 30 ∙        pielęgniarki i położne - 37 

∙        kobiety z zakładów pracy - 50 

∙        właściciele i pracownicy bhp w zakładach - 10 

∙        uczestnicy festynów - 150  

1.2 INTERWENCJE PROGRAMOWE WOJEWÓDZKIE 

1.2.1 „ WYBIERZ ŻYCIE – PIERWSZY KROK”

         29 marca 2007 roku Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna w Warszawie podpisała porozumienie z Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie o współpracy w zakresie prowadzenia działań oświatowo - zdrowotnych i promocji zdrowia w województwie mazowieckim. Na mocy porozumienia Oddział OZ i PZ w Warszawie przygotował i wdrożył, przy wsparciu merytorycznym specjalistów z Centrum Onkologii, pilotażową wersję kampanii edukacyjnej w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy. 

 

        Inauguracja programu odbyła się 10 kwietnia 2007 roku w formie szkolenia, które miało miejsce w Centrum Onkologii w Warszawie. Uczestnikami byli Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni z województwa mazowieckiego, specjaliści ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia oraz szkolni koordynatorzy programu ze szkół wytypowanych do pilotażu. Zagadnienia omawiane na spotkaniu dotyczyły epidemiologii oraz czynników ryzyka raka szyjki macicy, diagnostyki, profilaktyki i badań przesiewowych oraz psychologicznych aspektów choroby nowotworowej. Ponadto przedstawione zostały: metodyka realizacji kampanii edukacyjnej i materiały programowe.  

        Ewaluacja pilotażu skłoniła Oddział OZ i PZ oraz Wojewódzki Ośrodek Koordynujący do dalszej pracy nad udoskonalaniem programu. Metodyka działań nie budziła zastrzeżeń, natomiast gruntownej zmiany wymagały materiały i pomoce programowe. Pilotaż wykazał, iż materiały nie były dostosowane do wieku odbiorców, a te które były nie dawały podstaw merytorycznych do prowadzenia edukacji w szkołach.  

       Mając powyższe na uwadze Oddział OZ i PZ zaprosił do współpracy dodatkowych partnerów, m.in.: Fundację Edukacji Społecznej. We wrześniu 2007 r. powstał zespół, którego zadaniem było udoskonalenie programu oraz stworzenie nowego oprzyrządowania.

        Podczas gdy Oddział OZ i PZ WSSE pracował nad udoskonalaniem programu, koordynatorzy powiatowi prowadzili działania w szkołach i w środowisku szkolnym w oparciu o metodykę i materiały z pilotażu. Ze względu na fakt, że problem raka szyjki macicy jest tematem trudnym, o charakterze medycznym, powiatowi koordynatorzy są nieustannie szkoleni w tym zakresie. W grudniu 2007r. w Mądralinie odbyło się 3-dniowe szkolenie dla pracowników PSSE na Mazowszu. Jednym z tematów były medyczne i społeczne aspekty profilaktyki raka szyjki macicy. Koordynatorzy spotkali się ze wszystkimi partnerami działań i mieli okazję wypowiedzieć się w kwestii trudności podczas prowadzenia działań programowych oraz zaproponować bardziej skuteczne rozwiązania.  

       Aktualnie trwa edycja 2008/2009, która nie jest już traktowana jako kampania edukacyjna, tylko jako program edukacyjny pt. „Wybierz Życie – Pierwszy Krok”. Program realizowany jest w oparciu o założenia kampanii edukacyjnej.  

        Na poziomie wojewódzkim partnerami programu są Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy powołany przy Centrum Onkologii w Warszawie oraz Fundacja Edukacji Społecznej. Przedsięwzięcie otrzymało akceptację m.in.: Mazowieckiego Kuratorium Oświaty, Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, a w jego powstanie zaangażowani są specjaliści – autorytety medyczne z takich organizacji jak Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Polska Unia Onkologii, Polskie Towarzystwo Zakażeń HPV.  

Celem programu edukacyjnego „Wybierz Życie – Pierwszy Krok” jest zmniejszenie zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy poprzez:    

∙        zwiększenie poziomu wiedzy na temat profilaktyki raka szyjki macicy i roli wirusa HPV w jego powstawaniu,  

∙        przekazanie wiedzy o czynnikach ryzyka raka szyjki macicy (profilaktyka pierwotna i wtórna),  

∙        motywowanie kobiet do regularnego poddawania się badaniom profilaktycznym przez całe życie, ∙        przygotowanie młodzieży do roli liderów edukacji zdrowotnej w środowisku lokalnym,  

∙        dostarczenie informacji o świadczeniodawcach wykonujących badania cytologiczne.  

       Program realizowany jest w oparciu o materiały edukacyjne, będące owocem pracy zespołu programowego. W ich skład wchodzą: poradnik dla szkolnych realizatorów i koordynatorów programu wraz z prezentacją multimedialną, zakładki dla uczniów i składanki dla rodziców.

Program jest na etapie realizacji w szkołach. Przystąpiło do niego 317 szkół ponadgimnazjalnych z 38 powiatów na Mazowszu. Inauguracja programu miała miejsce 25 września 2008 roku podczas konferencji zorganizowanej w Bibliotece Narodowej dla przedstawicieli szkół, PPIS, specjalistów oz i pz PSSE, przedstawicieli mediów oraz przedstawicieli urzędów i instytucji zajmujących się zdrowiem kobiet. Następnie program został wdrożony w szkołach ponadgimnazjalnych poprzez organizację 13 szkoleń warsztatowych dla szkolnych realizatorów programu. Szkolenia zorganizowały WSSE Warszawa, PSSE Warszawa, Ciechanów, Garwolin, Ostrołęka, Płock, Radom Siedlce, Wyszków. Ogółem uczestniczyło w nich 399 przedstawicieli szkół mazowieckich. 

 

 

1.2.2 ”OD SAMOBADANIA PIERSI DO MAMMOGRAFII”    

       W związku z ogromną popularnością programu „Różowa wstążeczka”, którego realizacja została zakończona na szczeblu krajowym w 2006 roku, Oddział OZ i PZ WSSE w Warszawie postanowił kontynuować działania związane z profilaktyką raka piersi. W dniu 16 sierpnia 2007 roku, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Warszawie podpisał porozumienie o współpracy z Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej - Curie w Warszawie. Na mocy tego porozumienia Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna – Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia zainicjował i wdrożył w województwie mazowieckim kampanię edukacyjną pt.: „Od samobadania piersi do mammografii”.  

       Inauguracja programu odbyła się 20 września 2007 roku podczas szkolenia, w którym uczestniczyło 200 osób: specjaliści oz i pz z 38 PSSE oraz szkolni koordynatorzy i realizatorzy programu.

Organizatorem szkolenia był Oddział OZ i PZ WSSE oraz Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Szkolenie odbyło

się w Centrum Onkologii w Warszawie, skąd również zostali pozyskani wykładowcy części medycznej szkolenia, m.in.: dr Wiktor Chmielarczyk, dr Monika Nagadowska, dr Ewa Wesołowska. W szkoleniu udział wziął przedstawiciel Departamentu Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia Głównego Inspektoratu Sanitarnego – p. Joanna Skowron.

Spotkanie otworzył PWIS w Warszawie, następnie w I części omawiane były takie zagadnienia jak: epidemiologia i czynniki ryzyka zachorowania; metody wykrywania, diagnostyki i leczenia raka piersi; aspekty psychologiczne choroby zarówno od strony pacjenta, jaki i jego najbliższego otoczenia.

II część szkolenia poświęcona była metodyce prowadzenia działań programowych na szczeblu powiatu i szkoły. Przez Kierownika Oddziału OZ i PZ WSSE w Warszawie omówione zostały założenia programu, materiały i pomoce programowe oraz podział zadań dla koordynatorów powiatowych i szkolnych. Każdy uczestnik szkolenia otrzymał metodykę programu, która zawiera opis problemu raka piersi, uzasadnienie prowadzenia tego typu działań w szkole, a także sam opis działań (cele, adresaci, ramy czasowe, itd.), konspekty zajęć edukacyjnych, konsultowane ze specjalistami z Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, płytę CD z filmem edukacyjnym, płytę CD z prezentacją multimedialną dla nauczycieli oraz treściami wykładów ze szkolenia, jak również plakaty oraz ulotki.

Program „Od samobadania piersi do mammografii” został skonstruowany w oparciu o podobny schemat jak program „Różowa wstążeczka”. Problem raka piersi został opisany zarówno pod względem występowania, czynników zwiększających zachorowania, objawów, jak i pod względem możliwości profilaktyki. 

 

Cel główny: edukacja młodzieży w wielu 16-19 lat oraz ich rodziców i nauczycieli w zakresie profilaktyki raka piersi, a także zapewnienie kobietom dostępu do badań mammograficznych.  

Cele szczegółowe:  ∙     Przekazanie wiedzy na temat raka piersi;  ∙      Zwiększenie świadomości o istnieniu czynników ryzyka raka oraz uwrażliwienie młodych

kobiet na profilaktykę;  ∙      Przekazanie informacji o świadczeniodawcach wykonujących badania mammograficzne;  ∙     Kształtowanie postaw zdrowotnych (samokontrola organizmu, możliwość identyfikacji

znaków ostrzegawczych, wyrobienie nawyku poddawania się badaniom profilaktycznym), ∙     Oddziaływanie wyedukowanej młodzieży na swoje najbliższe otoczenie (rodzinę,

znajomych).  Adresaci:    ∙        Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych (dziewczęta i chłopcy)  ∙        Rodzice uczniów  ∙        Kadra pedagogiczna szkół  Partnerzy: Mazowieckie Kuratorium Oświaty, Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli  

Realizatorzy: Szkolni koordynatorzy programu: wychowawcy, nauczyciele biologii lub przygotowania do życia w rodzinie, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub inne

osoby wytypowane przez dyrektora szkoły, przy wsparciu pracowników OZ i PZ PSSE, WOK oraz lokalnych autorytetów medycznych. 

 

Działania zasadnicze w woj. mazowieckim w 2008 r. :           Program wdrożony został w 38 powiatach województwa mazowieckiego. Do realizacji działań programowych przystąpiły 254 szkoły ponadgimnazjalne, 34 gimnazja, 120 Zakładów Opieki Zdrowotnej oraz 23 szpitale. Objął zasięgiem 629 641 osób (uczniów, nauczycieli, rodziców, pacjentki i innych). Był realizowany w szkołach jak i w środowisku pozaszkolnym (służba zdrowia, samorządy lokalne, media). W ramach programu w 2008 r. zorganizowano:

∙        56 szkoleń dla 2 177 szkolnych koordynatorów i      realizatorów programu, ∙        89 narad dla 896 uczestników, ∙        1 237 pokazów samobadania piersi – 29 762      odbiorców, ∙        780 instruktaży dla 12 395 osób,∙        8 199 porad dla 14 138 odbiorców, ∙        362 prelekcji dla 13 731 osób, ∙        1 546 pogadanek – 42 823 odbiorców, ∙        1 222 projekcji filmów – 33 226 odbiorców,∙        216 wykładów dla 6 735 osób, ∙            34 punktów informacyjnych, które odwiedziło 4      462 uczestników imprez plenerowych i          festynów, ∙        3 konkursy dla 85 uczestników. 

 

 

Ponadto:  

∙        ukazało się 6 artykułów prasowych, ∙        emitowano 4 audycje radiowe. Realizacja działań programowych była oceniana w 131 szkołach i w 21 placówkach służby zdrowia.

Działania wzmacniające w 2008 r.:            Oddział OZ i PZ WSSE zorganizował 2 szkolenia w zakresie profilaktyki nowotworów (rak piersi i rak szyjki macicy) dla pracowników WSSE w Warszawie. Szkolenia odbyły się 19 lutego i 19 marca br. w siedzibie WSSE na ul. Żelaznej 79. W obu spotkaniach uczestniczyło 113 kobiet. Wykładowcami byli specjaliści z Centrum Onkologii: dr Piotr

Bobkiewicz, dr Małgorzata Rokosz, mgr Barbara Jobda. Uczestnicy zadeklarowali chęć poddania się badaniom mammograficznym.

W konsekwencji PWIS w Warszawie stworzył możliwość skorzystania z takich badań przez pracowników WSSE. Do badań mammograficznych zakwalifikowało się i skorzystało ok. 50 kobiet.  Zasięg programu- 2008 r.:   Liczba placówek realizujących program: ∙        szkoły ponadgimnazjalne - 254, co stanowi 54%  

∙        szkoły gimnazjalne - 34, co stanowi 4,6% 

∙        zakłady opieki zdrowotnej - 120, co stanowi 6,5% 

∙        poradnie K - 35, ∙        szpitale - 23, co stanowi 21%  

Liczba osób objętych edukacją: ∙       uczniowie (dziewczęta i chłopcy) - 34 730 ∙      dyrektorzy, nauczyciele, pedagodzy - 3 491 ∙      rodzice uczniów - 15 272 ∙     pacjentki placówek służby zdrowia - 49 130 ∙     odbiorcy działań medialnych (szacunkowo) - 584 000  

Kontakt:Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia WSSE w Warszawieul. Nowogrodzka 8202-018 Warszawatel/fax. (22) 432 10 02e-mail. promocjazdrowia@wsse.waw.pl