Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

1

Logiczne podstawy prawoznawstwa

Piotr Łukowski

Katedra Logiki i Metodologii Nauk Uniwersytet Łódzki

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

2

Literatura

[1] Kazimierz Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna , PWN, Warszawa 1965. [2] Zygmunt Ziembi ński, Logika praktyczna , PWN, Warszawa, [1959-] 2006. [3] Logika dla prawników. Słownik terminologiczny , red. Andrzej Malinowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

3

WYKŁAD 1

działy logiki, znaczenie, język, zdanie, sąd, wartość logiczna

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

4

Działy logiki

Logika

Semiotyka Logika formalna Ogólna metodologia nauk

Semantyka Syntaktyka Pragmatyka

Teoria manipulacji

Psychologia społeczna

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

5

Znaczenie wyraŜeń (Ajdukiewicz)

Kiedy powiemy, Ŝe dwie wypowiadające się osoby biorą dane wyraŜenie Z w tym samym znaczeniu?

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

6

Odpowiedź negatywna pierwsza: Nie biorą, gdy to samo wyraŜenie Z odnoszą do róŜnych stanów rzeczy lub do róŜnych obiektów, czyli gdy nie myślą o tym samym np. problem wieloznaczności: Czy słowo „pióro” oznacza przyrząd do pisania, czy część upierzenia ptaków? problem nieostrości: Czy „stara nauczycielka” ma 30, czy 70 lat? problem okazjonalności: Która ściana jest za „moimi plecami”?

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

7

Odpowiedź negatywna druga: Nie biorą, gdy to samo wyraŜenie Z odnoszą co prawda do tego samego, lecz pod róŜnymi względami, czyli gdy stosują inną metodę rozstrzygającą czy uŜycie wyraŜenia Z jest poprawne. 1. słowo „heksagon” rozumiane jako oznaczające wielobok o sumie kątów 720° lub oznaczające wielobok o dziewięciu przekątnych 2. słowo „ojciec” rozumiane w sensie biologicznym lub prawnym

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

8

Odpowiedź negatywna trzecia: Nie biorą, gdy funkcja uŜycia wyraŜenia Z jest róŜna. Wypowiedź złoŜona z następujących słów w podanej kolejności:

„Stach” „pójdzie” „do” „szkoły” Czy chodzi tu o funkcję sprawozdawczą, pytającą, Ŝyczeniową (optatywną), humorystyczną, czy rozkazującą? Pomocą moŜe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze (np. powaŜne opowiadanie dowcipu).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

9

Odpowiedź negatywna czwarta: Nie biorą, gdy róŜne jest zabarwienie emocjonalne towarzyszące uŜyciu wyraŜenia Z Jakie jest uŜycie słowa „filozof” („polityk”, „literat”, „prawnik”, „nauczyciel”), neutralne, pozytywne, czy negatywne? Pomocą moŜe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze... (oczywiście).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

10

Podsumowanie: ToŜsamość znaczenia wyraŜenia Z zaleŜy więc od jednoczesnego zajścia wszystkich następujących warunków:

- toŜsamości tego do czego Z się odnosi (obiektu, stanu rzeczy) - toŜsamości metody rozstrzygania o poprawności uŜycia Z - toŜsamości funkcji uŜycia Z - zgodności zabarwienia emocjonalnego towarzyszącego uŜyciu Z

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

11

Jednak toŜsamość znaczenia uŜytego przez dwie osoby tego samego wyraŜenia Z, nie dowodzi tego, Ŝe obie osoby myślą to samo na temat Z lub na temat dotyczący wypowiedzi o Z! Paradoks: ([1], str. 26)

Słowa słuŜą ludziom do ukrywania ich myśli, uczuć, dąŜeń. Wniosek Ajdukiewicza: ([1], str. 26)

Aby odgadnąć czyjeś myśli naleŜy bacznie obserwować czyny tego kogoś a nie ograniczać się do słuchania jego wypowiedzi.

Ha, ha, ha ... wyborco mądry po szkodzie!

☺

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

12

Stąd zwrot Ajdukiewicza w [1]:

„wyraŜenie przy pewnym swym znaczeniu”

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

13

Język

Językiem nazywamy zbiór wyraŜeń wraz z dwoma rodzajami reguł: znaczeniowych i składniowych. Problem:

Jak się uczymy obcego języka? Banalna odpowiedź:

Poznając jego słownik wraz z regułami znaczeniowymi i składniowymi.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

14

Język naturalny Język sztuczny Problem:

Czym się róŜnią? Czy spontanicznością powstawania, rozwojem trwającym w czasie, otwartością, ścisłością reguł znaczeniowych i składniowych?

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

15

Poziomy języka

Jeśli j ęzyk L1 słuŜy do opisu wyraŜeń języka L2, to powiemy, Ŝe L1 jest metajęzykiem języka L2. Języki mogą stanowić hierarchię, w której jeden język jest metajęzykiem innego języka. Językiem pierwszego stopnia (przedmiotowym) jest język, w którym wypowiadamy się o rzeczywistości nas otaczającej (pozajęzykowej).

Językiem drugiego stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach formułowanych w języku pierwszego stopnia.

Językiem (n+1) stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach formułowanych w języku n stopnia.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

16

Język naturalny (np. polski) zawiera w sobie taką hierarchię (jest taką hierarchią), gdyŜ naleŜy do niego kaŜde wyraŜenie sformułowane przy pomocy słów języka naturalnego przy zachowaniu jego reguł składniowych, bez względu na stopień języka do którego naleŜy. Przykład

stopień języka

zdanie w języku danego stopnia

język przedmiotowy

Jan jest ospały.

język 2-go stopnia

„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem.

język 3-go stopnia

„„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem” jest zdaniem oznajmującym.

język 4-go stopnia

„„„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem” jest zdaniem oznajmującym” jest zdaniem języka polskiego.

...itd.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

17

Problem:

Jak się uczymy pierwszego w naszym Ŝyciu języka? Brak banalnej odpowiedzi Pytanie pomocnicze:

Ostensja (wskazywanie), czy definiowanie?

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

18

Zdanie, wartość logiczna, sąd

Zdanie w sensie gramatycznym, to wyraŜenie o odpowiedniej strukturze. Zdanie w sensie logicznym, to wyraŜenie posiadające wartość logiczną (np. prawdy lub fałszu) Uwaga: Zdaniem w sensie logicznym najczęściej jest zdanie oznajmujące, ale moŜe być nim takŜe czasownik, rzeczownik (np. poŜar), zdanie pytajne (w znaczeniu retorycznym).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

19

Przykłady wartości logicznych stosowanych w logikach formalnych:

1, P, T - prawda, truth (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna) 0, F - fałsz, falsehood (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna) ½ - dziś nieznana wartość logiczna, która w przyszłości zastąpiona zostanie przez prawdę lub fałsz - wartość logiczna zdań orzekających o przyszłości (trójwartościowa logika Łukasiewicza) U - nieznana wartość logiczna, unknown (logika Kleenego) N - bezsens, nonsens, nonsense (nie absurd!) (logika Bochwara) liczby rzeczywiste (wymierne) z przedziału [0,1] - stopnie prawdy (logiki rozmyte)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

20

Sąd jest to myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy. Moment asercji (moment przekonania), to psychologiczny element, który występuje w sądach wydanych a nie występuje w sądach tylko pomyślanych. Rodzaje sądów: Sąd wydany (przekonanie) - przekonaniem danej osoby jest kaŜdy sąd, w który osoba ta wierzy - jest do niego przekonana - wierzy w jego prawdziwość (silny moment asercji). Sąd tylko pomyślany (neutralny) - sądem tylko pomyślanym danej osoby jest kaŜdy sąd, co do którego osoba ta nie jest przekonana - nie wierzy ani w jego prawdziwość, ani w jego fałszywość (brak momentu asercji). Przypuszczenie - przypuszczeniem danej osoby „Ŝe tak jest” jest kaŜdy sąd, dla którego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu „Ŝe tak jest” niŜ dla sądu „Ŝe tak nie jest”. Wątpienie - wątpieniem danej osoby w to „Ŝe tak jest” jest kaŜdy sąd, dla którego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu „Ŝe tak nie jest” niŜ dla sądu „Ŝe tak jest”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

21

Zatem, z definicji sądu i zdania w sensie logicznym wynika, Ŝe zdanie w sensie logicznym wyraŜa sąd, czyli myśl odnoszącą się sprawozdawczo do jakiegoś stanu rzeczy. Innymi zdaniami, czyli tymi niebędącymi zdaniami w sensie logicznym, są zdania które odnoszą się do jakiegoś stanu rzeczy pytająco, pragnąco, nakazująco, Ŝartobliwie (humorystycznie). Reasumując, w wypowiedziach mogą wystąpić zdania oznajmujące, pytajne, optatywne, rozkazujące, humorystyczne. Wszystkie zdania oznajmujące i tylko te zdania mają wartość logiczną (Ajdukiewicz).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

22

Problem: Jakie powinno być kryterium prawdy i fałszu?

Rodzaje kryteriów prawdy i fałszu: klasyczne - prawdziwym jest sąd zgodny z rzeczywistością koherencyjne - prawdziwym jest sąd zgodny (spójny, niesprzeczny) z innymi sądami oczywistości (intuicyjne) - prawdziwym jest sąd, który wydaje się być oczywistym (zgodność z normą transcendentalną, z której wynikają nakazy (normy), a więc i nasza względem nich powinność - Rickert) strukturalne (formalno-logiczne) - prawdziwość sądu wynika z budowy składniowej zdania go wyraŜającego, moŜe teŜ być wypadkową prawdziwości i fałszywości innych sądów autorytetu - prawdziwym jest sąd wypowiedziany przez kogoś obdarzonego autorytetem lub przez znawcę tematu (prestiŜowy ośrodek naukowy, ekspert z danej dziedziny, wiarygodna gazeta/stacja tv) zgody powszechnej - prawdziwym jest sąd podzielany przez większość ludzi pragmatyczne - prawdziwym jest sąd, który jest poŜyteczny

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

23

Dwie uwagi wykraczające poza kontekst prawniczy: 1. Dla kaŜdego powyŜszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym wydaje się być zastosowanie tego kryterium. 2. Dla kaŜdego powyŜszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym wydaje się być powstrzymanie się od zastosowania tego kryterium.