Pierwszą formą religii, jaka pojawiła się na ziemiach greckich, był fetyszyzm (oddawanie boskiej czci przedmiotom martwym). Za siedzibę sił dobrych lub złych uważano kawałki skał, przydrożne kamienie, potem także drzewa i zwierzęta. Wielką wagę przykładano do kultu zmarłych, dlatego w najdawniejszych czasach ważną rolę odgrywały różnego rodzaju demony związane ze śmiercią i światem podziemnym. Dzieła Homera i Hezjoda wypleniły po części te pradawne wierzenia. Dwaj epicy wprowadzili bogów olimpijskich i wiele pomniejszych bóstw, którym nadali cechy ludzkie i dokładnie określili zakres ich władzy.

Tematami mitów są najczęściej fantastyczne wydarzenia związane z historią ingerencji bogów w sprawy ludzkie. Mity tłumaczą powstanie i przeznaczenie świata, wyodrębnienie się poszczególnych greckich plemion (które najczęściej wywodziły swój rodowód od któregoś z bogów lub wielkich herosów), a także wyznaczają boskich opiekunów dla określonych dziedzin życia, wydarzeń i krain. Wiele mitów poświęconych jest również związkom pokrewieństwa, jakie łączą ich bohaterów. 

Często kilkanaście mitów skupionych jest wokół jednego, przewodniego wątku, dzięki czemu można podzielić je na odrębne grupy. Na przykład Jan Parandowski, autor książki „Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian” (po raz pierwszy wydana w 1924 roku), wyróżnia kilkanaście takich grup, które dotyczą m. in. bogów olimpijskich, bogów ziemskich, królestwa podziemnego, a także legend lakońskich, podań tebańskich itd. 

Treść  pojedynczego mitu skupiona jest przeważnie na losach i postępowaniu konkretnych osób. Mimo tego ich wymowa jest uniwersalna, ponieważ odkrywają pierwotne wzorce ludzkich zachowań (archetypy), które wyjaśniają charakter natury ludzkiej. W czasach współczesnych próbowano także badać mity jako zapis pierwotnych lęków, przekonań i nieuświadomionych zakazów, które głęboko wpisane są w ludzką psychikę i wrażliwość. Analizowano na przykład wielokrotnie pojawiający się w mitologii motyw kazirodztwa, które za każdym razem sprowadzało śmierć lub nieszczęście. Opowieści mityczne nie składały się jedynie z elementów fantastycznych. Często przyczyną ich powstania było wydarzenie historyczne, do którego dodawano nadprzyrodzone uzasadnienie lub wzbogacano o motywy związane z bogami lub czynami wielkich bohaterów (w większości pół-bogów). W ten sposób interpretuje się na przykład historię wojny trojańskiej. W wyniku prac archeologicznych, prowadzonych od końca XIX wieku u zachodnich wybrzeży tzw. Azji Mniejszej, odkryto fundamenty i ruiny miasta, które zostało zniszczone najprawdopodobniej w XIII lub XII wieku p.n.e. Uczeni identyfikują je z homerycką Troją. 

Mity powstawały od najdawniejszych czasów we wszystkich znanych współcześnie kulturach. Właściwie każda większa grupa ludzka utrwalała swoją historię i tożsamość poprzez przekazywanie potomkom opowieści o życiu przodków, i ich, niejednokrotnie fantastycznych, losach. Spośród tych opowieści najbardziej znane są mity greckie. W miarę spójną postać jako pierwszy nadał im Homer, budując z wątków mitycznych swoje dwa

1

wielkie eposy: „Iliadę” i „Odyseję” (VIII w. p.n.e.). W wieku VII p.n.e. inny wielki epik grecki, Hezjod, stworzył dzieło pt. „Teogonia”, w którym wyjaśnił pochodzenie bogów i łączące ich relacje pokrewieństwa. Wcześniej mity były przekazywane ustnie zwłaszcza przez wędrownych śpiewaków, tak zwanych aojdów, którzy za każdym razem trochę inaczej wykonywali swoje melorecytacje (recytacja przy akompaniamencie instrumentu muzycznego). Z tego względu wiele mitów istnieje w różnych wersjach. Każdy grecki region miał zestaw swoich opowieści, szczególnie związanych z jego historią i wierzeniami mieszkańców. Przez wiele stuleci, aż do początków naszej ery, mitologia grecka była żywą strukturą. Modyfikowano niektóre motywy, bądź włączano do niej nowe elementy, pochodzące często z wierzeń ludów sąsiadujących z plemionami greckimi. Jednak same schematy fabularne pozostawały niezmienione

W epoce przednaukowej (aż do pojawienia się pierwszych filozofów przyrody w wieku VI) mitologia odgrywała rolę wyjaśnienia zjawisk przyrody i sensu ludzkiego życia. Pierwsze bóstwa, które pojawiły się w opowieściach mitycznych, związane były z siłami natury. Potem ich zastęp stopniowo się powiększał o opiekunów poszczególnych miast, zawodów i wydarzeń (np. Atena – bogini miasta Aten, Hermes – bóg kupców i złodziei, Ares – bóg wojny). Bogom nadawano cechy ludzkie (antropomorfizacja). Tematem sporej ilości mitów były również czyny sławnych bohaterów, najczęściej pół bogów, zwanych herosami.

Mitologia – zespół podań i wierzeń o bogach i bohaterach, wyjaśniających sens ludzkiego życia i prawa rządzące światem. Terminem „mitologia” określa się także naukę zajmującą się badaniem mitów.

Mit (gr. mythos – słowo, legenda) – historia opowiadająca o losach bogów i bohaterów oraz nadnaturalnych zdarzeniach, najczęściej o charakterze sakralnym. Uzasadniała religijne rytuały, społeczne zwyczaje i prawa. 

Funkcje mitów:

poznawcza – wyjaśniały zjawiska przyrody, wydarzenia historyczne, rodowody poszczególnych plemion

sakralna – uzasadniały wierzenia i rytuały sakralne

światopoglądowa – określały miejsce człowieka w świecie, jego przeznaczenie i przynależność do danej społeczności.

2

Grecka mitologia, obok Biblii, jest podstawowym punktem odniesienia dla całej kultury europejskiej. Na przestrzeni wielu stuleci kształtowała sposoby myślenia o świecie oraz roli i przeznaczeniu człowieka. Wyrazem tego jest obecność licznych wątków mitycznych w literaturze i sztuce wieków późniejszych. Mity inspirowały artystów przede wszystkim ze względu na zawarte w nich niezwykle precyzyjne diagnozy ludzkiego postępowania i widzenia świata. Mitologia przedstawiona przez Homera i Hezjoda, a także wielu późniejszych poetów i epików starożytnych (tu trzeba szczególnie pamiętać o „Eneidzie” Wergiliusza), oczarowywała także swoim pięknem i kunsztem literackiego warsztatu. Dla wielu twórców stała się niedoścignionym wzorcem artystycznej doskonałości. 

Mitologia - Mitologiczne archetypy i toposy

Archetyp (gr. archetypon – pierwowzór) – pojęcie przejęte przez teoretyków literatury i sztuki z psychologii Carla Gustava Junga. Jung określał nim pierwotne wzorce postaw, które wpisane są w sferę zbiorowej nieświadomości (i utrwalane w niej przez powtarzające się doświadczenia), wspólne wszystkim ludziom. Archetypy są niezmienne i determinują widzenie świata oraz zachowanie. Ujawniają się przede wszystkim w mitach i wierzeniach.

Mityczne archetypy

Prometeusz – archetyp jednostki stającej do beznadziejne walki w obronie społeczności. Tytan Prometeusz walczył o prawa ludzi przeciwko bogom, za co rozgniewany Zeus przykuł go do skał Kaukazu. 

Ikar – archetyp marzyciela, który ignoruje niebezpieczeństwo i przez swoją lekkomyślność sprowadza na siebie nieszczęście. Mityczny Ikar zignorował ostrzeżenia swojego ojca, Dedala, i na skrzydłach zrobionych z piór i wosku wzleciał zbyt blisko Słońca. Żar roztopił wosk, a Ikar runął do morza.

Demeter i Niobe – archetyp czułej matki rozpaczającej po utracie dziecka.

Persefona, córka Demeter, raz w roku rozstawała się z matką, by trzy miesiące spędzić w królestwie podziemnym.

Dzieci Niobe zostały zabite przez boskie rodzeństwo Apollona i Artemidę, ponieważ kobieta naśmiewała się z ich matki, Latony, że zdołała urodzić tylko dwoje dzieci.

Syzyf – archetyp bezsensownego trudu.Syzyf został skazany na wtaczania pod wysoką górę ogromnego głazu. Za każdym razem, gdy zbliżał się do szczytu, głaz staczał się w dół.

3

Odyseusz – archetyp tułaczki oraz wytrwałego podążania do celu mimo przeciwności.Odyseusz był jednym z bohaterów walczących w wojnie trojańskiej. Jego powrót do rodzinnej Itaki trwał dziesięć lat, w czasie których stracił wszystkich towarzyszy i musiał się zmierzyć ze śmiertelnymi niebezpieczeństwami.

Penelopa – archetyp niezłomnej wierności

Orfeusz – archetyp artysty oraz miłości silniejszej od śmierciOrfeusz był najwspanialszym muzykiem i poetą. Kiedy umarła jego ukochana Eurydyka, zszedł po nią do Hadesu. Jego śpiew wzruszył nawet podziemne bóstwa.  

Narcyz – archetyp pychy i egoizmu, koncentrowania się jedynie na własnych potrzebach.Narcyz był pięknym młodzieńcem, który zakochał się we własnym odbiciu. Umarł z miłości do samego siebie.

Topos (gr. topos koinos – miejsce wspólne) – powtarzający się w obrębie danej kultury motyw, symbol, obraz, bądź alegoria

Mityczne toposy

Pola Elizejskie – to określenia miejsca wiecznego szczęścia, w których ludzie nie płaczą, ani się nie smucą, nie muszą pracować i żyją w pokoju.Pola Elizejskie w mitologii greckiej były miejscem, do którego po śmierci trafiali bohaterowie. 

cykliczność natury – związana jest z bardzo starym poglądem, zgodnie z którym, istnienie świata oparte jest na cykliczności. Dawał on podstawę do wiary w takie idee jak na przykład odrodzenie się po śmierci. Wiązało się to również z greckim przekonaniem o cykliczności czasu. Dowodem na to miała być między innymi zmienność i  powracanie pór roku. Zjawisko to tłumaczono poprzez mit o Demeter i Korze. Kiedy córka wracała do matki, przychodziła wiosna. Kiedy zaś zbliżał się czas rozstania panowała jesień. Zima byłą okresem rozłąki.

chaos – łączyło się z nim przekonanie o pierwotnym nieporządku jako zmieszaniu dynamicznych, boskich sił, z których ostatecznie wyłonił się świat.

Parnas – w mitologii góra Parnas była siedzibą muz i funkcjonowała jako symbol artystycznej doskonałości.

fatum – oznaczało nieodwracalne wyroki losu, którym człowiek musi się podporządkować.

4

Bogowie antyczni

Kultura starożytnej Grecji była politeistyczna, to znaczy, że Grecy wyznawali wielu bogów i bóstw. Panteon – czyli ogół bogów – był bardzo liczny. Oto najważniejsze z postaci:

 

Zeus– albo Dzeus (u Parandowskiego), król bogów, ojciec bogów i ludzi, stróż sprawiedliwości i porządku we wszechświecie. Greckie słowo dios znaczy jasny. Wiąże się Zeusa z innymi bogami niebiańskimi antyku: Jupiterem (rzymski Zeu-pater) i Tiu lub Ziu (bóstwem germańskim). Ukazywany był najczęściej z błyskawicą w ręku, w Iliadzie Homera Zeus zsyła burze. W mitologii Zeus przebywa na Olimpie, skąd króluje, sądzi, daje prawo, strzeże sprawiedliwości, także moralności. 

Atena– jedna z najważniejszych bogiń greckich, patronka mądrości, rzemiosła i sztuki wojennej. Od jej imienia nazwano miasto Ateny, gdzie na Akropolu zbudowano najważniejszą świątynię bogini. Tu też powstał Partenon (czyli świątynia Bogini Dziewicy) – jeden z głównych zabytków antycznej architektury. 

Hefajstos– bóg rzemieślników, ognia i wulkanów; czczony głównie w Atenach, ale wcześniejszy kult żywy był w Lemnos i na Sycylii (tereny wulkaniczne, na Sycylii – Etna). Przedstawiano go jako kulawego boskiego kowala. Według Homera był synem Zeusa i Hery.

Dionizos– zwany Bakchus lub Bachus, bóg wina i bujności żywotnych sił natury. Wyobrażany był jako prawie nagi lub w powłóczystej szacie (szata ta nazywała się bassara) młodzieniec, niesiony wśród zbiorowiska satyrów. Byli to słudzy Dionizosa, stwory wesołe, kłótliwe, pijące w drodze wino, grające na instrumentach, bawiące się bezustannie; mają charakterystyczne kozie kończyny. Towarzyszyły bogu także bachantki i menady, ubrane w skóry dzikich kotów i śpiewające w transie szalone pieśni.

 Dionizos był pierwszym z bogów, który żył na ziemi, wśród ludzi. 

Apollo– syn Zeusa i Leto (Latony), brat bliźniak Artemidy. Bóg słońca, światła, mądrości, śmierci, ziemi, wyroczni, oczyszczenia z win; bóg nowo założonych miast i kolonii; patron poezji, sztuk pięknych, muzyki, sztuk i nauk; przewodnik Muz.

Eros– syn Afrodyty i Aresa, uosobienie potęgi miłości(historia uczucia Erosa do Psyche). Jego atrybutami są: skrzydła, łuk i strzały.

Hera– córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa. Jest patronką małżeństwa i wierności po zaślubinach. 

Artemida– bliźniacza siostra Apollina, dziewica. Bogini łuku i strzały, lasów, gór, łowów i zwierzyny, Księżyca. Jest przewodniczką nimf. 

Hermes– syn Zeusa i nimfy Mai, poseł bogów, przewodnik dusz zmarłych, patron kupców, zysku, bogactwa, pasterzy, żeglarzy, podróżnych, złodziei. Opiekował się także trzodami, rzeczami znalezionymi. Jest bogiem płodności. 

5

Hades– imię boga świata umarłych, królestwa podziemia. Był synem Kronosa i Rei, bratem Zeusa, mężem Persefony. Znienawidzony i siejący postrach władca Tartaru. 

Demeter - bogini ziemi, urodzajów, płodności, rolnictwa (zwłaszcza zboża); matka Kory (Persefony) spłodzonej z Zeusem. 

Posejdon– syn Kronosa i Rei, mąż Amfitryty, ojciec Trytona. Jest bogiem mórz, wysp, wybrzeży i przystani. Nazywany ziemiotrząścą.

Afrodyta– zrodzona z piany morskiej małżonka Hefajstosa, kochanka Aresa. Piękna bogini miłości zmysłowej była matką Erosa, Harmonii i Priapa (z Aresa), Eneasza (z Anchizesem), Hermafrodyty (z Hermesem). Opiekowała się żeglarzami. 

Ares– syn Zeusa i Hery. Bóg niszczycielskiej wojny, brutalnej walki za polu bitwy; był kochankiem Afrodyty.

Hestia– córka Kronosa i Rei, bogini ognia i ogniska domowego. Przedstawiana z pochodnią i czarą ofiarną Hestia jest symbolem domu i rodziny.

Erynie– nieubłagane i znienawidzone boginki kary i pomsty za zbrodnię. Aby ich nie drażnić nazywano je dobroczynnymi lub wzniosłymi. 

Hekate– bogini czarów, magii, widm, a także pokuty i zemsty za przelaną krew. Opiekunka kobiet i rozstajnych dróg.

Helios– syn tytana Hyperiona i Tei, brat Eos i Selene (Helios – Słońce, Eos – powietrze, wiatr, Selene – Księżyc). Bóg Słońca widziany był jako jeździec złotego rydwanu, ciągniętego przez cztery rumaki.

Mojry– trzy boginie przeznaczenia i losu człowieka: Kloto – prządka nici żywota, Lachesis – tzn. Udzielająca, strzeże nici życia, Atropos – Nieodwracalna, przecina nić życia człowieka. 

Nike– bogini zwycięstwa.

Pan– syn Hermesa i nimfy rzecznej; stworek podobny do kozła, należał do świty Dionizosa. Bóg pasterzy, opiekun trzód (zwłaszcza kóz), utalentowany flecista.

Tanatos– syn Nocy i Erebu; uosobienie śmierci, brat bliźni Hypnosa.

Temida– córka Uranosa i Gai, bogini sprawiedliwości i praw. 

Muzy

Słowo muza pochodzi od greckiego mousike, oznaczającego muzykę. Według mitu boginie te były córkami Zeusa, boga uniwersalnego porządku, i Mnemozyne, bogini pamięci. Jest ich dziewięć. Opiekowały się sztukami pięknymi i naukami:

 

 

6

Erato– muza poezji miłosnej, jej atrybut to lira; 

 Euterpe– muza poezji lirycznej, atrybut – aulos (flet);

 

 Klio– muza historii, trzyma w ręku zwój papirusu (lub pergamin);

 

 Kaliope– muza poezji epicznej (eposu), z tabliczką i rylcem;

 

 Melpomene– muza tragedii, trzyma maskę tragiczną;

 

 Talia– muza komedii, z maską komiczną;

 

 Terpsychora– muza tańca, jej atrybuty to lira i plektron (pióro lub inaczej kostka do gry na instrumentach strunowych);

 

 Urania– muza astronomii i geometrii, trzyma cyrkiel i kulę (lub globus);

 

 Polihymnia– muza sakralnej poezji chóralnej, nie posiada atrybutu, zwykle ukazywana była w zamyślonej pozie, a obok niej zasłona.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił ludzi z gliny, ale byli oni bardzo słabi i nie umieli bronić się przed drapieżnikami. Tytan zakradł się więc do siedziby bogów i wykradł stamtąd ogień. Dzięki ogniowi ludzie stali się bardziej samowystarczalni i zyskali obronę przed dzikimi zwierzętami. Zeus nie był zadowolony, że na ziemi pojawiło się nowe plemię. Obawiał się, że zbuntuje się ono tak jak wcześniej giganci i znowu bogowie będą musieli walczyć. Rozkazał więc Hefajstosowi – bogu sztuki kowalskiej, biegłemu we wszelkich rzemiosłach – stworzyć

7

piękną kobietę. Nazwano ją Pandorą. Przed wysłaniem na ziemię dostała szczelnie zamkniętą glinianą beczkę. Potem Hermes pozostawił ją przed domem Prometeusza. Gdy tytan zobaczył piękną kobietę, od razu zdał sobie sprawę, że to podstęp. Ale jego brat Epimeteusz (gr. myślący wstecz) zakochał się w Pandorze i wziął ją sobie za żonę. Za namową kobiety, otworzył beczkę. Natychmiast wyleciały z niej na świat wszelkie ludzkie nieszczęścia i choroby. Prometeusz postanowił się zemścić. Zabił wołu i podzielił go na dwie części: najlepsze mięso przykrył skórą, a bezużyteczne kości – tłuszczem. Następnie zaproponował Zeusowi, by wybrał jedną część, która od tej pory miała być składana bogom. Zeus wybrał tłuszcz, sądząc, że pod nim znajdzie najlepsze mięso. Rozgniewany bóg kazał przykuć Prometeusza na wieczność do skał Kaukazu. Co dzień przylatywał tam ogromny orzeł i pożerał część wątroby tytana, która następnego dnia odrastała. 

Mit o Prometeuszu od początku dziejów fascynował artystów, filozofów i pisarzy. Prometeusz jawi się jako symbol buntu człowieka przeciw bogom, rozumiany jest jako założyciel kultury i cywilizacji. W postaci Prometeusza ogniskuje się wiara w ludzką godność, w niezależność człowieka. Zarazem jednak postawa Tytana ukazuje, że droga do postępu ludzkości łączy się z cierpieniem, bólem, poświęceniem i wyrzeczeniem. Mit o Prometeuszu zaowocował stworzeniem prometeizmu – postawy etycznej charakteryzującej się zdolnością do poświęcenia dla dobra ludzkości, związanego z buntem przeciwko potęgom wyższym oraz gotowością do cierpienia dla idei.

Mit o Dedalu i Ikarze

Dedal pochodzący z Aten pracował na dworze króla Minosa na Krecie. Był autorem wielu wynalazków i pięknych dzieł. Kiedy zapragnął powrócić do ojczyzny, Minos nie chciał się z nim rozstać i zabronił mu opuszczać Kretę. Dedal wymyślił więc, że do ucieczki wykorzysta powietrze. Dla siebie i swojego syna Ikara sporządził skrzydła z wosku i ptasich piór. Zanim wyruszyli przestrzegł Ikara, by leciał pośrodku między morzem a słońcem. W przeciwnym razie albo słońce roztopi spajający pióra wosk albo skrzydła nasiąkną wodą i Ikar runie w dół. Kiedy obaj wylecieli z Krety przez pewien czas wszystko było dobrze. Jednak w końcu Ikar oczarowany wspaniałością wynalazku zapomniał o ostrzeżeniach ojca i wzbił się ku Słońcu. Wtedy stało się to, co przepowiedział Dedal: wosk roztopił się, a Ikar rozbił się na jednej z morskich wysp. Od jego imienia wyspa została nazwana Ikarią, a morze oblewające jej brzegi – Ikaryjskim. Dedal pochował syna i samotny wyruszył w dalszą drogę.

Mit o Demeter i Korze

Demeter – bogini odpowiedzialna za rozwijanie się pąków kwiatów, kwitnienie i owocowanie drzew oraz za wszystko, co wyrasta z ziemi – zostawiła na chwilę swoją córkę Persefonę (inaczej: Kora – gr. kore = córka), która bawiła się z nimfami na łące. Zanim się oddaliła prosiła córkę, by ta nie zrywała narcyzów – kwiatów zwiastujących nieszczęście,

8

poświęconych bóstwom podziemnym. Persefona była posłuszna matce. Biegała po łące z nimfami i zbierała inne kwiaty. Nagle z ziemi wyrósł narcyz, którego piękno było tak oszałamiające, że Persefona, oczarowana jego wdziękiem, przekroczyła zakaz Demeter i zerwała kwiat. W tym momencie ziemia się rozstąpiła i przed Persefoną zjawił się rydwan powożony przez Hadesa, władcę świata podziemnego. Bóg porwał Persefonę i zniknął. Gdy Demeter wróciła, nikt nie potrafił powiedzieć, gdzie jest jej dziecko. Zrozpaczona bogini ukryła się w górach arkadyjskich. Cała ziemia wyschła i nic na nie rosło z powodu rozpaczy osamotnionej matki. Od Słońca, które widziało całe zdarzenie, dowiedziała się w końcu, co stało się z jej córką. Na próżno przybywali do niej różni posłańcy z Olimpu – Demeter nie dawała się przebłagać, nikt nie był w stanie uśmierzyć jej bólu, a ziemia cały czas pozostawała sucha, spękana i martwa. W końcu Zeus zdecydował, że jego brat Hades musi oddać Persefonę matce. Bóg podziemi usłuchał rozkazu, ale kiedy Persefona opuszczała królestwo umarłych, podał jej jabłko granatu, a bogini ugryzła. Nie wiedziała, że granat zwiąże ją na zawsze z bogiem podziemi. Z powodu zjedzenia kilku ziarenek owocu, co roku musiała wracać do Hadesa na trzy miesiące. Gdy spotykała się z matką, cały świat rozkwitał i rozpoczynał się wiosna. Przed zbliżającym się rozstaniem Demeter coraz bardziej pogrążała się w smutku – wtedy przychodziła jesień. Trzy miesiące, które dzieliły matkę i córkę, były okresem, w którym nic nie rosło, a ziemia wydawała się martwa. Wówczas panowała zima.  

Historia motywu porwania Persefony, to dzieje ścierania się dwóch tendencji – dążenia do poznawania prawdy poprzez mit lub wykorzystywaniu mitu jako części innego opowiadania. Ten mit jest pięknym przykładem miłości rodzicielskiej oraz poświęcenia jakie podejmuje matka by odnaleźć zagubioną córkę. Porwanie Persefony i jej wędrówka miedzy państwem Hadesa, a pałacem matki symbolizuje nieustanną zmianę pór roku. O ile w literaturze motyw ten jest ciężko znaleźć, to w malarstwie jest wykorzystywany dość często. Zadaniem tego mitu jest ukazanie wartości miłości i poświęcenia, ale rówież przestrzeganie przed zbytnim zaufaniem do świata.

Mit o wojnie trojańskiej

Bogini morska Tetyda była tak piękna, że o jej względy rywalizowali Zeus oraz Posejdon. Kiedy jednak dowiedzieli się, że dziecko, które urodzi, przewyższy swojego ojca, zrezygnowali z ubiegania się o jej rękę. W Tetydzie zakochał się śmiertelnik – Peleus, książę tesalski. Po długich staraniach zyskał w końcu przychylność bogini. Na ucztę weselną przybył cały zastęp najznamienitszych bogów. W pewnym momencie zjawiła się Eris, bogini niezgody, która nie została zaproszona. Położyła na stole złote jabłko, na którym napisano: dla najpiękniejszej. Od razu powstał spór pomiędzy trzema boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą. Kłóciły się tak bardzo, że w końcu Zeus zdecydował, że konflikt rozstrzygnie Parys. Był on synem Priama, władcy Troi, i jego żony Hekabe. Zanim się urodził, jego matka miała sen, że wydała na świat żagiew (płonący kawał drewna). Był to znak, że dziecko przyczyni się do upadku państwa. Chłopiec został więc zabrany w góry i tam porzucony. Po jakimś czasie niemowlę znalazł pasterz i postanowił się nim zaopiekować. Dziecko wyrosło na pięknego mężczyznę. Tego właśnie Parysa Zeus

9

poprosił o rozstrzygnięcie sporu między trzema boginiami. Hera zapewniała, że uczyni go wielkim królem. Atena obiecywała mądrość. Afrodyta przyrzekła, że jeśli na nią padnie wybór, obdarzy Parysa najpiękniejszą kobietą – Heleną, żoną króla Sparty, Menelaosa. Młodzieniec wybrał Afrodytę. W krótki czas po tym wydarzeniu, Parys wziął udział w zawodach zorganizowanych w Troi. Odniósł zwycięstwo, a jego rodzice odkryli, iż piękny pasterz jest ich synem. Cieszyli się bardzo, że go odzyskali, ponieważ zapomnieli o złowróżbnym śnie. Kiedy Parys odzyskał tytuł książęcy, wybrał się na dwór Menelaosa. Wykradł mu Helenę i przywiózł do Troi jako swoją żonę. Król Sparty wpadł w gniew. Zwrócił się o pomoc do swojego brata Agamemnona, króla Myken i Argos, ten zaś zwołał z całej Grecji najwspanialszych wojowników i tak stworzył wielką armię do walki z Trojanami. Do wyprawy przyłączył się miedzy innymi Odyseusz, król Itaki. Jego największą bronią były przebiegłość i spryt. Brakowało tylko Achillesa, syna Peleusa i bogini Tetydy. Przepowiednie mówiły, iż Troja nie zostanie pokonana bez jego pomocy. Tetyda nie chciała jednak, by brał udział w zbliżającej się wojnie, więc ukryła go przebranego za dziewczynę wśród córek króla Likomedesa. Achilles był jeszcze bardzo młody i miał delikatne chłopięce rysy, których nieomal nie można było odróżnić od dziewczęcych. Na poszukiwanie syna Peleusa wysłano przebiegłego Odysa. Przebrał się on za kupca i przybył na dwór Likomedesa. Kiedy pokazywał córkom króla najprzeróżniejsze kobiece ozdoby, zauważył, że jedna z nich nie jest specjalnie zainteresowana towarami. Wtedy wyciągnął piękny miecz, a oczy Achillesa natychmiast rozbłysły. Odyseusz opowiedział odnalezionemu młodzieńcowi o wielkiej wyprawie i o sławie, którą będzie można na niej zdobyć. Syn Peleusa zdecydował się wziąć udział w nadchodzącej wojnie i opuścił dwór Likomedesa. Statki greckie stały już przygotowane w porcie, ale brak wiatru uniemożliwiał wypłynięcie. Wróżbita o imieniu Kalchas wyjaśnił, że wiatr ustał z powodu gniewu bogini Artemidy. By ją przebłagać, należy złożyć ofiarę z Ifigenii, córki króla Agamemnona. Kiedy Kalchas miał już zabić dziewczynę, zjawiła się Artemida. Nakazała złożyć na ofiarę łanię, a z Ifigenii uczyniła swoją kapłankę w Taurydzie. Po zabiciu zwierzęcia zerwał się wiatr i statki wypłynęły. Wojna trwała 10 lat. Najwspanialszym wojownikiem okazał się Achilles, przed którym drżał nawet największy bohater trojański Hektor, syn króla Priama. Kiedy Achilles był mały, matka zanurzała go w wodach Styksu trzymając za prawą piętę. Dzięki temu jego ciało było nieczułe na zranienia. Jedynym słabym punktem była nieobmywana przez świętą rzekę pięta bohatera. W dziesiątym roku wojny w obozie greckim wybuchła zaraza. Była to kara zesłana przez boga Apollina. Agamemnon uprowadził bowiem córkę Chryzesa, jednego z kapłanów boga. Achilles postanowił, że król musi oddać dziewczynę. Rozgniewany Agamemnon podporządkował się decyzji Achillesa, ale chcąc się zemścić, zabrał bohaterowi piękną niewolnicę Bryzeidę. Wtedy syn Peleusa zapowiedział, że nie będzie więcej walczył z Trojanami. Od tego momentu wojska greckie ponosiły wielkie klęski. Najbliższy przyjaciel Achillesa, Patroklos, nie mógł się pogodzić z tym, że tak wielu Greków ginie. Achilles zgodził się, by przywdział on jego zbroję i poprowadził żołnierzy do walki. Niestety w czasie bitwy Patrokolos stanął naprzeciw Hektora. Wojownik trojański pokonał Greka i zdarł z niego zbroję. Kiedy Achilles dowiedział się o śmierci przyjaciela, bardzo

10

rozpaczał. Z morza wyszła Tetyda i podarowała synowi nową zbroję, jeszcze wspanialszą od poprzedniej. Achilles w wielkim gniewie dziesiątkował trojańskie oddziały. W końcu wszyscy Trojanie oprócz Hektora schronili się za murami miasta. Drogę Achillesowi próbował zagrodzić jeszcze bóg rzeki Skamander, która opływała Troję. Bohater cieszył się jednak opieką Hery. Bogini poprosiła o pomoc boga Hefajstosa, który pokonał rzekę. Achilles stanął przed Hektorem. Trojanin zląkł się syna Peleusa i zaczął uciekać. Dwaj wojownicy trzy razy okrążyli mury miasta. W końcu Zeus położył na szali losy obu i ten, który należał do Hektora, spadł do krainy umarłych – Hadesu. Od tego momentu bogowie przestali wspomagać Hektora. Achilles zabił Trojanina. Potem zdarł z niego zbroję, przywiązał go do rydwanu i wlokąc po ziemi przyciągnął do greckiego obozu. Priam bardzo rozpaczał po utracie syna. Nocą przekradł się do namiotu Achillesa i prosił go o wydanie ciała Hektora. Syn Peleusa bardzo się wzruszył. Kazał umyć i namaścić zwłoki syna Priama i oddał je królowi. W niedługi czas potem sam zginął ugodzony w piętę strzałą Parysa. Parys także został zabity, a Helenę poślubił jego brat Deifob. Księżniczka zapragnęła jednak wrócić do Sparty, więc nocą zaprowadziła Odyseusza i Diomedesa do świątyni, a Grecy zabrali z niej palladion – posążek bogini Ateny. Dopóki znajdował się on w Troi, miasto nie mogło być zdobyte. W niedługi czas po tym wydarzeniu Trojanie spostrzegli, że wszyscy Grecy zniknęli. Kiedy wyszli na brzeg morza, by zbadać tę dziwną sprawę, zobaczyli wielkiego drewnianego konia. Postanowiono, że zdobycz trzeba zabrać do miasta. Kapłan Laookon był temu przeciwny i twierdził, że konia należy spalić. Wtedy wyszły z morza dwa ogromne węże i pożarły kapłana oraz jego dwu synów. Trojanie stwierdzili, że była to kara za bluźnierstwo i że trzeba wprowadzić konia do miasta. Nie chcieli słuchać wieszczki Kasandry, która powtarzała, że przyniesie to tylko nieszczęście. W nocy z wnętrza konia wyszedł Odys, który wymyślił cały podstęp, oraz jedenastu innych bohaterów. Otworzyli bramy miasta. Wtedy w jego mury wdarło się wojsko greckie, które wcześniej ukrywało się na statkach w pobliskiej zatoce. Żołnierze zabijali każdego Trojanina. Zginął również król Priam i malutki syn Hektora – Astianaks. Menelaos odnalazł komnatę Heleny. Zabił Deifoba, ale kiedy zobaczył swoją piękną żonę, gniew go opuścił. Pogodził się z nią i zabrał z powrotem do Sparty.

Mit o Labdakidach

Król Teb, Lajos usłyszał w Delfach przepowiednię, że zginie z rąk własnego syna. Kiedy jego żona – Jokasta urodziła potomka, postanowił go zgładzić. Rozkazał służącemu, aby wyniósł dziecko w góry i tam je porzucił. Ten jednak nie wykonał do końca rozkazu i przekazał niemowlę pochodzącemu z Koryntu pasterzowi, który z kolei oddał je na wychowanie bezdzietnym władcom swej krainy – Polibosowi i Meropie. Edyp nie czuł się szczęśliwy. Rówieśnicy nazywali go podrzutkiem, choć nikt nie chciał wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Aby dowiedzieć się prawdy, Edyp udał się do wyroczni delfickiej. Usłyszał tam straszną przepowiednię, sugerującą, że zabije własnego ojca i ożeni się z własną matką. Po tych informacjach Edyp był pewien, że Polibos i Meropa to jego prawdziwi rodzice, więc postanowił udać się do Teb, aby zapobiec spełnieniu się przepowiedni.

 

11

W drodze spotkał Lajosa, pokłócił się z nim i nie zdając sobie z tego sprawy, iż jest to jego ojciec – zabił go. Następnie spełniła się druga część przepowiedni. W Tebach pojawił się sfinks – dziwny potwór, mający twarz i piesi kobiety, a resztę ciała lwa, ze skrzydłami jak u ptaka. Porywał on ludzi i rzucał w przepaść. Powiedział, że dopiero wtedy ustąpi z ziemi tebańskiej, jeśli ktoś rozwiąże jego zagadkę. Tej zagadki nauczył się od muz, a brzmiała ona następująco: Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?. Król Kreon, który objął rządy po śmierci Lajosa ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę otrzyma królestwo tebańskie i ożeni się z Jokastą, wdową po zamordowanym Lajosie.W tym właśnie dniu do stolicy przybył Edyp. Odgadł zagadkę Sfinksa i poślubił Jokastę. Przez szereg lat potomek rodu Labdakidów panował szczęśliwie nie zdając sobie sprawy z ciążącej na nim klątwy. Jokasta urodziła mu w tym czasie czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismenę. Zupełnie niespodziewanie zaraza zaczęła dziesiątkować Tebanczyków. Ziarno rzucone w glebę nie wzrastało, więc ziemia leżała ugorem. Dzieci przychodziły na świat martwe, zwierzęta nie rozmnażały się.Na pomoc wezwano wróżbitę – Terezjasza, ślepego starca z długą, białą brodą. Utracił on wzrok w młodości, gdy ujrzał w kąpieli nagą Atenę. Zeus dał mu życie siedem razy dłuższe niż przeciętnego człowieka. Pozbawiony widoku ziemskich rzeczy, znał tajemnice przyszłości i rozumiał mowę ptaków. Kiedy Terezjasz zjawił się w pałacu Edypa, oznajmił nieświadomemu swych win królowi, że jest to kara za jego ojcobójstwo i kazirodztwo. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykluł sobie oczy i wyruszył w świat, aby odpokutować swe winy. Prowadziły go córki. Szukał krainy, w której spokojnie zostałby pochowany. Zaszedł do miejscowości Kolonos niedaleko Aten i tam umarł. Pochowano go w gaju, do którego wiosną przylatywały słowiki.W Tebach zostali dwaj bracia: Eteokles i Polinejkes. Ustalili, że władzę będą sprawować na przemian, w ten sposób, że każdy będzie panował przez rok. Eteokles pierwszy wziął berło, lecz po upływie roku nie chciał ustąpić bratu i wygnał go z kraju. Rozgoryczony Polinejkes schronił się na dworze władcy Argos, Adratosa. Tam ożenił się z jego córką i namówił teścia, aby najechał na Teby. Adratos zebrał wojsko i obległ miasto. Ale Tebańczycy uczynili wypad i odnieśli zwycięstwo. Obaj bracia zginęli na polu walki.Władzę w państwie ponownie przejął Kreon, brat Jokasty. Nie pozwolił pochować Polinejkesa. Ciało jego kazał wyrzucić krukom na pożarcie i zabronił pod karą śmierci uczcić go pogrzebem. Siostra zmarłego, Antygona nie usłuchała rozkazu. Własnymi rękami wykopała grób i pochowała zwłoki brata. Za karę zamurowano ją w piwnicy.W dziesięć lat później synowie wodzów pokonanych pod Tebami przygotowali nową wyprawę. Miasto nie miało sił do obrony. Terezjasz doradził Tebańczykom wysłać do nieprzyjaciół poselstwo z prośbą o pokój, a tymczasem, korzystając z rozejmu uciec z oblężonych murów. Tak się stało. Kiedy rozważono warunki pokoju, wszyscy mieszkańcy naładowali wozy dobytkiem, wsadzili na nie żony i dzieci i opuścili miasto. Po drodze Terezjasz umarł napiwszy się wody z pewnego źródła. Tymczasem wojska nieprzyjacielskie weszły do Teb, zburzyły je doszczętnie, a pozostałe skarby posłały w ofierze świątyni delfickiej.

12

Mitologiczne inspiracje

o związki frazeologiczne 

 Związki frazeologiczne, które swoje źródło mają w mitologii, określa się mianem mitologizmów.

Chimeryczny nastrój (charakter)– kapryśny, grymaśny, dziwaczny, towarzyszą mu fanaberie, fochy, dąsy; od Chimery, mitycznego potwora o głowie lwa, tułowiu kozy i z wężem zamiast ogona, Chimera ziała ogniem.

 Drakońskie prawa (kary, przepisy, zarządzenia)– surowe, bezwzględne, ostre, okrutne; od imienia prawodawcy ateńskiego Drakona, którego ustawy (ok. 621 p.n.e.) wymierzały wyjątkowe surowe kary.

 Jabłko niezgody– źródło konfliktów, wojen, sporów; od jabłka z napisem dla najpiękniejszej, które bogini niezgody Eris rzuciła między Afrodytę, Herę i Atenę.

 Koń trojański– zdobycz przynosząca zgubę, złowrogi podarunek; od drewnianego konia, którego w dziesiątym roku wojny przyjęli Trojanie od Greków, w rzeźbie było wojsko greckie, podstęp Greków zadecydował o ich zwycięstwie i losach Troi.

 Dejaniry koszula (szata, suknia)– coś, co sprawia największe cierpienie, męczarnie, od których nie ma w życiu ucieczki; patrz mit o Heraklesie.

 Kraina cieni– świat umarłych, niewidzialnych cieni, ciemnych zjawisk; od tajemniczej głębi Tartaru, terenu rządzonego przez Hadesa.

 Męki Tantala– cierpienia wynikające z dręczącego pożądania rzeczy znajdujących się blisko, na widoku i w obfitości, a jednak niedostępnych; od imienia lidyjskiego króla, ojca Niobe i Pelopsa, który po śmierci stał w Tartarze przy rzece i pod drzewem owocowym, ale nie mógł ani pić, ani jeść, przez co cierpiał katusze.

 Nić Ariadny– nić przewodnia, sposób wybrnięcia z beznadziejnie zawikłanej sytuacji; z mitu o Tezeuszu, kiedy nić zakochanej w bohaterze bogini pomogła bohaterowi wydostać się z labiryntu.

 Olimpijski spokój– panowanie nad emocjami, zaprzestanie kłótni; pochodzi od zwyczaju przerywania walk na czas igrzysk olimpijskich.

 Paniczny strach– nagły, niepohamowany, często nieuzasadniony strach, przerażenie, popłoch, zazwyczaj ogarniający większą liczbę ludzi; od Pana – bożka pasterzy i trzód w górach i lasach, którego przeraźliwy głos (np. gdy ścigał nimfy) budził lęk.

 

13

Pępek świata– najważniejsza osoba, rzecz, wydarzenie, miejsce; według wierzeń greckich świątynia w Delfach miała być ośrodkiem, pępkiem świata.

 Pięta Achillesa– czyjaś słaba strona; Achilles jako niemowlę był kąpany w wodach Styksu, aby zyskać nieśmiertelność. Matka Tetyda trzymała chłopca za piętę, w którą Achilles został ugodzony strzałą Parysa i zginął.

 Przenieść się na Pola Elizejskie– znaczy umrzeć; było to mityczne miejsce pobytu dusz błogosławionych zmarłych; elizejskie cienie – dusze zmarłych przebywające w Elizjum.

 Powrót do Itaki– powrót do domu, ojczyzny, często, mimo narastającej tęsknoty wędrowca, naznaczony przygodami; od podróży Odysa.

 Puszka Pandory– coś, co wywołuje mnóstwo nieprzewidzianych trudności, źródło nie kończących się smutków, kłopotów, nieszczęść; pochodzi od – patrz punkt 4 (mit o Prometeuszu).

 Pyrrusowe zwycięstwo– osiągnięte nadmiernym kosztem; od imienia Pyrrusa, który zwyciężając Rzymian pod Asculum w 279 p.n.e. poniósł ogromne straty w ludziach i materii. Podobne znaczenie makadmejskie zwycięstwo– równie niefortunne da zwycięzcy, jak i dla zwyciężonego; od bratobójczej walki o Teby między Polinejkesem i Eteoklesem (Teby to dawniej Kadmea, od złóż rud cynku).

 Róg obfitości– źródło wszystkiego, o czym się marzy; od rogu kozy Almatei, karmicielki Zeusa. Król bogów pobłogosławił złamany róg ulubionego zwierzęcia i odtąd napełnia się on wedle życzeń posiadacza rogu.

 Stajnia Augiasza– sprawa, rzecz zaniedbana, zapuszczona, zachwaszczona, w bezładzie, rozgardiaszu, nierządzie albo brudach moralnych, którą trzeba nadludzkim wysiłkiem doprowadzić do porządku; od mitu o Heraklesie – szósta z jego dwunastu prac.Syzyfowa praca– wymagająca ustawicznych i często bezskutecznych wysiłków, trud ciężki i bezcelowy; od Syzyfa, założyciela i króla miasta Eryfy (późniejszy Korynt). Za swe liczne przewinienia, po śmierci, Syzyf toczył na szczyt góry Tartaru ciężki głaz, który ciągle spadał. Tytaniczny wysiłek (praca)– olbrzymi, kolosalny, gigantyczny; od nazwy bardzo potężnego pokolenia bogów, zepchniętego do Tartaru.

 Przeciąć węzeł gordyjski– rozstrzygnąć skomplikowaną sprawę w sposób radykalny, śmiały, stanowczy, prosty; od węzła u rydwanu w mieście Gordion (stolicy Frygii), ktrego rozwiązanie miało dawać panowanie w całej Azji Mniejszej. Aleksander Wielki rozciął węzeł mieczem w 334 p.n.e.

 Woda letejska– dająca zapomnienie; od Lete, rzeki zapomnienia w Hadesie, po napiciu się wody z tej rzeki dusza ludzka zapominała o przebytym ziemskim życiu. Ta sama etymologia słowa letarg– stan uśpienia, pozorna śmierć.

 

14

Wyrocznia delficka– coś proroczego, wróżbiarskiego, zagadkowego, dwuznacznego, wieloznacznego.Pytia– osoba odpowiadająca, wypowiadająca się w sposób wieloznaczny, niejasny, zagmatwany; od Pytii – wieszczki i kapłanki Apollina w Delfach. Odurzona wyziewami ze skały wygłaszała niezrozumiałe fragmenty zdań, które kapłan-prorok układał w heksametry.

 

 o mitologiczne archetypy i toposy

 

 Archetypami postaw ludzkich są w mitach:

 Dedal– wzór człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego. Realista. Wynalazca. Uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnienie niezaależności.

 Ikar– człowiek przełamujący granice za wysoką cenę – z jednej strony; człowiek lekkomyślny, łatwo upajający się swobodą – z drugiej.

 Edyp– postać mityczna symbolizująca przewrotność losu, tragiczną ironię. W micie zabił swego ojca i ożenił się ze swoją matką – nie wiedząc o tym.

 Herakles– symbol odwiecznego snu o potędze, marzeń człowieka, by być silnym i szlachetnym jak bogowie.

 Kasandra– archetyp złej wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia.

 Niobe– archetyp cierpiącej matki. Niobe, żona Tantala szczyciła się siedmioma synami i siedmioma córkami, bogowie zabili wszystkie jej dzieci. (Parandowski natomiast za pierwszą mater dolorosauznaje Demeter, gdy ta cierpiała po stracie córki do tego stopnia, że przybrała postać żebraczki).

 Orfeusz– boski muzyk i wierny mąż, który po swoją żonę zszedł do Tartaru, gdzie wzruszył Hadesa swoim śpiewem; archetyp wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko dla ocalenia małżonki.

 Prometeusz– archetyp buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Chrystus został także nazwany Prometeuszem, ponieważ, będąc Bogiem, poświęcił życie z miłości do ludzi.

 Syzyf– archetyp człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów, jest bezowocna.

 Narcyz– mitologiczny piękniś, który zakochał się we własnym odbiciu i został zamieniony w kwiat; archetyp człowieka zakochanego w sobie, egosity, skupionego tylko na własnych potrzebach.

15

 Pigmalion– mityczny rzeźbiarz, który zakochał się w swoim dziele (Galatei) i ożywił je mocą miłości; archetyp artysty stwarzającego rzeczy niezwykłe, zakochanego w swym dziele.

 Penelopa– żona Odyseusza, czekała na niego bardzo długo; archetyp wiernej żony, czekającej niestrudzenie na swego męża.Mitologiczne toposy to:

 Chaos– nieporządek, zamieszanie, olbrzymi nieład.

 Olimp– miejsce dla wybranych, elita.

 Parnas– w mitologii siedziba muz, oznacza siedzibę artystów.

 Labirynt– w mitologii budowla Dedala, siedziba Minotaura; współcześnie: miejsce, z którego nie da się wyjść.

 Hades– zaświaty (kraina zmarłych).

 Tartar– piekło, miejsce potępieńców.

 Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe– raj, kraina szczęśliwości.

 Arkadia– kraina starożytnej Grecji w środkowej części Peloponezu, górzysta i pokryta lasami, zamieszkała przez ubogich i prymitywnych pasterzy. W Antyku uchodziła za pasterską krainę prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju, kraina wiecznego dzieciństwa, w której panuje dobro i miłość.

Nawiązania mitologiczne w literaturze

Zainteresowanie mitem antycznym powraca na wielką skalę dopiero w okresie renesansu (wiek XV i XVI) – wraz z rozwojem wiedzy o literaturze i sztuce starożytnej. Mity, interpretowane jako alegorie moralne lub jako wyraz ludzkich emocji i dążeń, stanowiły niewyczerpane źródło tematów dla pisarzy i artystow renesansowych. Kościół katolicki tej epoki był stosunkowo tolerancyjny wobec mitów, ponieważ zdaniem ideologów chrześcijańskich były one pewnego rodzaju odzwierciedleniem wzorców chrześcijańskich.

Kolejna epoka ważna dla mitologii – romantyzm – opiera się głównie na symbolice starożytnych wierzeń. Uniwersalne przesłania, jakie niosły z sobą mity, znajdowały szerokie uznanie w twórczości romantyków. Pisarze doby romantyzmu, chętnie podejmowali mityczne wątki, których symbolika przemawiała do wrażliwych dusz artystów. Romantycy uważali mit

16

za symboliczne opowiadanie o prawdach najgłębszych, poznawanych intuicyjnie. Co więcej, zamierzchła przeszłość przestała być jedynym źródłem mitów, ponieważ romantycy odnaleźli je także w historii i we współczesnych wydarzeniach. W swoich dziełach ujmowali więc historię w formę mitycznych opowieści.

A obecnie? Można by sądzić, że symboliczne przesłanie mitów, w czasach postępu techniki, dużo większej znajomości świata straci na wartości. A jednak nie. Ukryte w mitach prawdy i motywy, są aktualne do dziś. Czas mitów zatem się nie skończył. Powstają one na naszych oczach i nadal przemieniają symbolicznie obraz świata. Wielu znanych autorów chętnie podejmuje, zagadkową i zagmatwaną mityczną tematykę. Poza literaturą i sztuką mity mają też inne wykorzystanie. Wraz z rozwojem kina i telewizji, ludzie zapragnęli ujrzeć historię na własne oczy. Dlatego też wiele mitycznych opowieści zostało przeniesionych na srebrny ekran. Ale to nie koniec. Do postaci z mitologii odwołują się autorzy bardzo popularnych powieści fantasy i science fiction. Dziękl nim mity w jakiś sposób zawsze są obecne w ludzkiej świadomości. 

Średniowiecze: Wergiliusz jako przewodnik w Boskiej Komedii Dantego; nawiązania do Eneidy

Renesans: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (tren, pieśń, epitafium), Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich(nawiązanie do historii wojny trojańskiej), motywy arkadyjskie w Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego, filozofia stoicyzmu i epikureizmu (Fraszki, Pieśni, Treny Kochanoskiego), postaci i motywy mitologiczne wTrenach (Safona, Symonides, Cyceron), tłumaczenia pieśni Horacego,

Barok: poezja, w której występowały postaci mitologiczne

Oświecenie: tworzenie gatunków literackich, wywodzących się z Antyku (bajka, poemat heroikomiczny) – głównie Ignacy Krasicki

Romantyzm: Adam Mickiewicz Oda do młodości, idea tyrteizmu i prometeizmu, Pan Tadeusz jako epos. 

Pozytywizm: Qvo vadis Henryka Sienkiewicza, Faraon Bolesława Prusa, motyw rzeźby w LalcePrusa.

Młoda Polska: Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego, Chłopi władysława Reymonta (mitologizacja zachowań, osób, zdarzeń), stoicyzm i epikureizm u Leopolda Staffa.

17

MOTYWY MITOLOGICZNE:

Motyw Nike:Nike M. Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej, Nike J. Lechonia, NikeA. Słonimskiego, Nike która się waha – Z. Herberta, Nike z Samotraki L. Staffa.

Motyw Ikara: Upadek Ikara – P. Breuegel, Wciąż o Ikarach głoszą – E. Bryll,Ikar – S. Grochowiak, Prawa i obowiązki– T. Różewicz, Ikar – J. Iwaszkiewicz.

Motyw Heraklita: W rzece Heraklita – W. Szymborska, Heraklit – Cz. Miłosz,Heraklicie – przyjacielu – H. Poświatowska.

18