á onnych á * á - Konfederacja Lewiatankonfederacjalewiatan.pl/upload/File/2009 04/Raport... ·...

Raport dotycz cy kluczowych polskich energoch onnych przemys ów, z identyfikacj ogranicze we wdra aniu

efektywno ci energetycznej w zak adach oraz opracowaniem rozwi za dla tych przemys ów

Warszawa, grudzie 2008

2

Raport zosta opracowany przez Krajow Agencj Poszanowania Energii

Raport finansowany w ramach Strategic Programme Fund Low Carbon High Growth - funduszu brytyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Foreign & Commonwealth Office) promuj cego gospodark niskoemisyjn

3

SPIS TRE CI

1. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA W XXI WIEKU – ZNACZENIE, POLITYKA, REGULACJE W UE................................................................................5

1.1. Wst p................................................................................................................................5 1.2. Regulacje Unii Europejskiej w zakresie efektywno ci energetycznej .............................6

2. ZU YCIE ENERGII I ENERGOCH ONNO GOSPODARKI POLSKI, NA TLE INNYCH PA STW UNII EUROPEJSKIEJ........................10

2.1. Zu ycie energii w polskiej gospodarce...........................................................................10 2.2. Struktura PKB w Polsce ................................................................................................11 2.3. Energoch onno gospodarki .........................................................................................11 2.4. Energoch onno gospodarki Polski na tle UE..............................................................12

3. ZU YCIE ENERGII I ENERGOCH ONNO PRZEMYS U PRZETWÓRCZEGO W POLSCE ..............................................................................17

3.1. Zu ycie energii w dzia ach przemys u przetwórczego ze struktur zu ycia paliw.......17 3.1.1. Zu ycie energii w poszczególnych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw 17 3.1.2. Zu ycie energii w najbardziej energoch onnych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw......................................................................................................................... 19 3.1.3. Zu ycie energii w pozosta ych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw 19 3.1.4. Zmiany zu ycia energii w najbardziej energoch onnych dzia ach przemys u ............................. 20 3.2. Warto ci dodane dzia ów przemys u .............................................................................21 3.3. Zmiany energoch onno ci finalnej przemys u przetwórczego w Polsce .......................22 3.4. Porównanie energoch onno ci finalnej przemys u przetwórczego w Polsce i UE ........24

4. OMÓWIENIE MECHANIZMÓW PROMOCJI EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ STOSOWANYCH W UE I ICH PORÓWNANIE...........30

4.1. Rodzaje mechanizmów promocji efektywno ci energetycznej .....................................30 4.2. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w wybranych krajach europejskich ..32 4.2.1. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Niemczech ........ 32 4.2.2. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Irlandii............. 35 4.2.3. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Wielkiej Brytanii 38 4.3. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Japonii 41 4.3.1. Ustawa o Racjonalnym Wykorzystaniu Energii ........................................................................ 42 4.3.2. Inne akty prawne...................................................................................................................... 43 4.3.3. Plan Dobrowolnych Dzia na Rzecz rodowiska - Federacji Japo skich Organizacji Gospodarczych (Nippon Keidanren) ..................................................................................................... 43 4.3.4. Energy Conservation Center, Japan .......................................................................................... 44 4.3.5. Pomoc finansowa oraz zach ty podatkowe ............................................................................... 44 4.4. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w Polsce ..............................................45

5. POLITYKA POPRAWY EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ W POLSCE – OCENA I REKOMENDACJE...............................................................47

5.1. Polityka efektywno ci energetycznej .............................................................................47 5.2. Obowi zki na one przepisami unijnymi.....................................................................47

4

5.3. Ocena planowanych w Polsce regulacji .........................................................................50 5.4. Rekomendacje ................................................................................................................53

6. PRZEDSTAWIENIE PROPOZYCJI INSTRUMENTÓW ZWI KSZANIA EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ W PRZEMY LE W POLSCE.............................57

6.1. Wdra anie mechanizmu dobrowolnych zobowi za d ugoterminowych w przemy le57 6.2. Stworzenie mechanizmów finansowania inwestycji (fundusze efektywno ci energetycznej)........................................................................................................................59 6.3. Sta e formy konsultacji przemys u z organami w adzy i administracji publicznej oraz ze spo ecze stwem. ................................................................................................................59 6.4. System monitoringu i zarz dzania energi oraz system audytów energetycznych zak adów przemys owych......................................................................................................60 6.5. Prowadzenie szkole z zakresu gospodarki energetycznej i poszanowania energii dla kadry zarz dzaj cej i technicznej zak adów przemys owych. .............................................61

7. PRAKTYCZNE REKOMENDACJE DLA PRZEMYS U W ZAKRESIE ZASTOSOWANIA NOWYCH REGULACJI I/LUB ZAPROPONOWANIE INNYCH INSTRUMENTÓW......................................................................................62

7.1. Bariery i rekomendacje dotycz ce zwi kszenia efektywno ci energetycznej dzia ów energoch onnych przemys u: spo ywczego, papierniczego, chemicznego, mineralnego i hutniczego ..............................................................................................................................62 7.1.1. Master Plan Poszanowania Energii w Polsce............................................................................. 62 7.1.2. Energy Self-Audit Scheme (Auto-Audyt Energetyczny w Przemy le) ....................................... 68 7.2. Praktyczne mo liwo ci ograniczania energoch onno ci typowych instalacji i urz dze przemys owych ......................................................................................................................68 7.2.1. Wprowadzenie ......................................................................................................................... 68 7.2.2. Instalacje o wietleniowe........................................................................................................... 70 7.2.3. Instalacje spr onego powietrza ............................................................................................... 71 7.2.4. Silniki i nap dy elektryczne...................................................................................................... 77 7.2.5. Wentylatory ............................................................................................................................. 78 7.2.6. Pompy ..................................................................................................................................... 79 7.2.7. Kot y ....................................................................................................................................... 82 7.2.8. Instalacje pary.......................................................................................................................... 85 7.2.9. Instalacje ch odnicze ................................................................................................................ 86 7.2.10. Ogrzewanie.............................................................................................................................. 87 7.2.11. Wentylacja............................................................................................................................... 88 7.2.12. Klimatyzacja............................................................................................................................ 89 7.3. Listy dzia ograniczaj cych zu ycie energii w zak adach przemys owych kategorii

P, w zakresie technologii produkcji, systemów grzewczych i ch odzenia, o wietlenia..90 7.3.1. Zak ady piekarnicze ................................................................................................................. 90 7.3.2. Zak ady piwowarskie ............................................................................................................... 91 7.3.3. Zak ady mleczarskie................................................................................................................. 93 7.3.4. Zak ady pralnicze przemys owe................................................................................................ 94 7.3.5. Zak ady tekstylne ..................................................................................................................... 95 7.4. Metodologia wdra ania zarz dzania energi i zwi kszania efektywno ci energetycznej w M P, z wykorzystaniem narz dzi projektu ExBESS........................................................98

8. PODSUMOWANIE .............................................................................................100

9. OZNACZENIA I JEDNOSTKI ........................................................................102

ANEKS - Przedstawienie wybranych regulacji UE ..............................................103

5

1. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA W XXI WIEKU – ZNACZENIE, POLITYKA, REGULACJE W UE

1.1. Wst p Efektywno wykorzystania energii w gospodarce stanowi istotny czynnik wp ywaj cy

na wysoko kosztów produkcji, zyski przedsi biorstw, konkurencyjno produktów oraz na spo eczne koszty utrzymania i poziom ycia obywateli. W konsekwencji nieefektywnego zu ycia energii obserwuje si wysok konsumpcj zasobów surowców energetycznych oraz problemy z zanieczyszczeniem rodowiska naturalnego.

Niew tpliwie mo na by poprawi zarówno stan rodowiska jak i gospodarki podejmuj c dzia ania takie jak, budowa wysokosprawnych elektrowni, obni enie strat przesy u w sieciach, zintegrowane planowanie poda y oraz zarz dzanie stron popytow . Z pewno ci du e korzy ci przynios aby równie poprawa efektywno ci wykorzystania energii w dwóch podstawowych sektorach gospodarki – budownictwie i przemy le, które

cznie odpowiadaj za ok. 80% zu ycia energii. Do wspomnianych powy ej dzia obliguj Polsk liczne zobowi zania i regulacje

mi dzynarodowe w zakresie ochrony klimatu i ochrony rodowiska.

Unia Europejska d y zdecydowanie do poprawy efektywno ci wykorzystania energii, która mo e wzrosn od 20% do 40%, a pakiet klimatyczno-energetyczny planuje jej popraw o 20% w roku 2020. W Polsce potencja oszcz dno ci energii jest wci du y i mo liwy do wykorzystania przy zaanga owaniu mniejszych rodków ni konieczne w innych rozwini tych krajach. Szansa ta powinna zosta wykorzystana, jakkolwiek do wiadczenia z ostatnich lat pokazuj , e nie podejmuje si znacz cych i skutecznych dzia w tym zakresie.

Efektywno energetyczna obejmuje wszystkie dzia ania, których rezultatem jest zmniejszenie ilo ci energii przypadaj cej na wytworzenie jednostki aktywno ci ekonomicznej np. energii zu ytej na jednostk PKB lub zapewnienie wymaganej energii w odniesieniu do okre lonego poziomu komfortu ycia obywateli.

Schematyczne przedstawienie usytuowania efektywno ci energetycznej w gospodarce zaprezentowano na rysunku 1.1. Pokazuje on wielop aszczyznowo i z ono prowadzenia dzia zmierzaj cych do wzrostu efektywno ci energetycznej. Polityka efektywno ci energetycznej obejmuje wszystkie mo liwe rodki interwencji publicznej ( rodki polityczne) maj ce na celu zwi kszenie efektywno ci energetycznej kraju przez: odpowiedni system legislacyjny, poziom cen, struktury organizacyjne, system regulacji, nowe technologie oraz bod ce ekonomiczne i fiskalne.

Efektywno energetyczna powinna sta si elementem rynku energii w wyniku nast puj cych dzia : nakazów wynikaj cych z obowi zuj cego prawa, wymuszaj cych podejmowanie

odpowiednich dzia , regulacji rynku energii wymuszaj cego wzrost efektywno ci energetycznej

przedsi biorstw energetycznych, stworzenia warunków rynkowych do oszcz dzania energii, promocji zachowa ukierunkowanych na racjonalne u ytkowanie energii.

Poprawa efektywno ci energetycznej gospodarki jest procesem z onym, który przy okre lonych celach, powinien by realizowane wiadomie i spójnie, w zakresie zamierze oraz dzia .

6

Geografia, klimat, demografia

Ekonomia

Populacja

Dochody

Ceny

Aktywno

…..

Popyt na us ugi energetyczneTransport

wietlenie

Nap d

Ogrzewanie

Para

…

Energia ko cowaElektryczno

Gaz

Benzyna

Olej opa owy

Ciep o

…

Produkcja energiiElektrownie

Ciep ownie

CHP

RES+DG

Dostawy paliwRopa

Gaz

giel

Struktura gospodarki

Aktywno ci

Efektywno energetyczna

Struktura paliw

Efektywno procesów

Struktura paliw

Efektywno przemian

Efektywno procesów

Polityka efektywno ci energetycznej rz du i rodki jej realizacji

Sektor energetyki

Ochrona rodowiska

Emisja gazów cieplarnianych

Efektywno ko cowego

ytkowaniaEfektywno wytwarzania i przesy u

Wp yw ytkowników

ko cowych

adrewniak:

Wstawic polskie skróty np.. RES=OZE

adrewniak:

Wstawic polskie skróty np.. RES=OZE

Rys 1.1. Schematyczne przedstawienie usytuowania efektywno ci energetycznej w gospodarce

ród o: Opracowanie KAPE S.A.

1.2. Regulacje Unii Europejskiej w zakresie efektywno ci energetycznej

Na Szczycie Rady Europejskiej 8-9 marca 2007 r. przyj to Plan Dzia integruj cy polityk klimatyczn i energetyczn Wspólnoty, aby ograniczy wzrost redniej globalnej temperatury o wi cej ni 2 oC powy ej poziomu sprzed okresu uprzemys owienia oraz zmniejszy zagro enie wzrostem cen i ograniczon dost pno ci ropy i gazu. W pakiecie okre lono d enia Unii Europejskiej nast puj co: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. co najmniej o 20 % w porównaniu

do 1990 r., racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zu ycia o 20 %, zwi kszenie udzia u energii produkowanej z odnawialnych róde energii (OZE) do 20

% ca kowitego zu ycia energii w UE w 2020 r. osi gniecie co najmniej 10 % udzia u biopaliw w sprzeda y paliw transportowych

w 2020 r. we wszystkich pa stwach cz onkowskich. Istnieje wiele przyczyn uzasadniaj cych zdecydowane d enie Unii Europejskiej do

wzrostu efektywno ci energetycznej na wszystkich poziomach. Makro-ekonomicznymi czynnikami wzrostu efektywno ci energetycznej w Unii Europejskiej s :

Bezpiecze stwo dostaw. Bior c pod uwag obecne trendy, do 2030 r. UE b dzie uzale niona w 90% od importu ropy naftowej i w 80% od importu gazu. Nie mo na przewidzie , jakie b ceny ropy naftowej i gazu w 2020 r., szczególnie je li tempo wzrostu popytu w krajach rozwijaj cych si b dzie wci takie wysokie. Efektywne wykorzystanie energii jest jedn z kluczowych metod sprostania temu wyzwaniu.

7

Faktyczne starania, aby pocz tkowo ograniczy popyt na energi w EU do obecnego poziomu, a nast pnie zredukowa go, istotnie przyczyni si do rozwoju spójnej i zbilansowanej polityki promocji bezpiecze stwa dostaw energii do Unii Europejskiej.

Ochrona rodowiska i zobowi zania UE wynikaj ce z Protoko u z Kioto. Oszcz dno ci energii s niew tpliwie najszybszym, najskuteczniejszym i najbardziej op acalnym sposobem redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz poprawy jako ci powietrza, szczególnie na obszarach o wysokiej g sto ci zaludnienia. W ten sposób Pa stwa Cz onkowskie b mog y atwiej wywi za si z zobowi za protoko u klimatycznego. Po drugie, oszcz dno ci energii b stanowi istotny element

ugoterminowych dzia UE ukierunkowanych na przeciwdzia anie zmianom klimatycznym przez dalsz redukcj emisji, stanowi cych cz re imu, który ma by wprowadzony po 2012 r. w ramach Konwencji Ramowej Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.

Wzrost konkurencyjno ci gospodarki pa stw cz onkowskich. Poprzez rozwój technologii energooszcz dnych pa stwa cz onkowskie powinny zyska przewag technologiczn w ramach konkurencji wiatowej.

wiatowy potencja efektywno ci energetycznej szacuje si na 25% w roku 2020 i 40% w roku 2050. Unia równowa y swoj polityk energetyczn poprzez jasne dzia anie na rzecz polityki kontroli zu ycia energii, gdy margines wzrostu dostaw w ramach Wspólnoty jest niewielki w stosunku do potrzeb, a bardziej obiecuj co wygl daj mo liwo ci dzia na rzecz efektywno ci wykorzystania energii i paliw. Wykorzystanie 20% potencja u oszcz dno ci do 2020 r., równe oko o 390 Mtoe, przyniesie du e korzy ci w zakresie zu ycia energii i ochrony rodowiska. Poziom emisji CO2 powinien zosta zmniejszony w UE o 780 Mt CO2 zgodnie ze scenariuszem podstawowym, dwukrotnie wi cej ni przewiduje Protokó z Kioto do 2012 r. Dodatkowe wydatki inwestycyjne na bardziej efektywne i innowacyjne technologie zostan wyrównane (a nawet przekroczone) przez ponad 100 mld euro rocznych oszcz dno ci paliwa.1.

Unia Europejska od lat prowadzi dzia ania na rzecz racjonalnego u ytkowania energii. W tym celu stworzono szereg instrumentów, takich jak: etykietowanie urz dze , wymagania co do minimalnej efektywno ci energetycznej niektórych urz dze ,

(poprzestano jednak g ównie na urz dzeniach AGD), promocja energii ze róde odnawialnych w po czeniu z dzia aniami wzrostu

efektywno ci energetycznej np. w budownictwie, mechanizmy wzrostu wydajno ci energetycznej budynków, promocja wysokosprawnej kogeneracji, zwi kszenie wykorzystania biopaliw i paliw alternatywnych w sektorze transportu, szereg dyrektyw dotycz cych efektywno ci energetycznej, Dyrektywa o eko-projekcie (Eco-design), Dyrektywa w sprawie efektywno ci ko cowego u ytkowania energii oraz us ug

energetycznych, szereg programów technicznych np. 7. Programy Ramowe RTD i nietechnicznych jak

Inteligentna Energia dla Europy (w nim podprogramy SAVE, ALTENER, STEER).

enie Unii Europejskiej do wzrostu efektywno ci energetycznej poprzez podejmowane inicjatywy, przedstawione zosta o na rysunku 1.2.

1 Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii: sposoby wykorzystania potencja u, KOM(2006)545, wersja ostateczna, Bruksela 19.10.2006.

8

Rys. 1.2. D enie Unii Europejskiej do wzrostu efektywno ci energetycznej

ród o: KAPE SA. Zwi kszanie efektywno ci energetycznej procesów wytwarzania, przesy u

i u ytkowania energii jest wi c filarem prowadzenia zrównowa onej polityki energetycznej Unii Europejskiej. Znajduje to swój wyraz w prawodawstwie i dzia aniach podejmowanych przez instytucje pa stwowe i organizacje mi dzynarodowe. Wymieni tu nale y dokumenty polityczne i regulacje zwi zane z efektywno ci energetyczn , w tym przede wszystkim s to:

Zielona Ksi ga - Europejska strategia na rzecz zrównowa onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (2006).

Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii: sposoby wykorzystania potencja u, KOM(2006)545, wersja ostateczna, Bruksela 19.10.2006.

Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, w tym w szczególno ci Dyrektywa 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r., w sprawie efektywno ci ko cowego

ytkowania energii i us ug energetycznych i uchylaj dyrektyw Rady 93/76/EWG (Directive of the European Parlament and of the Council of 5 April 2006 on energy end-use efficiency and energy services and repealing Council Directive 93/76/EEC,

Odnowiona Strategia Lizbo ska.

1992

-20

02

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Dyrektywy o etykietach energetycznych

Dyrektywy o minimalnej sprawno ci energetycznej

Dyrektywa o wydajno ci energetycznej budynków EPBD

Dyrektywa Eco-design EUP

Dyrektywa o us ugach energetycznych ESD

Dyrektywa o handlu emisjami ETS

Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii EEAP

Dyrektywa o promocji kogeneracji CHP

System Ekozarz dzania i Audytu EMAS

ISO 14001

Przyst pienie Polski do Unii Europejskiej

Przygotowanie Transpozycja Wdro enie w krajach cz onkowskich

9

Zielona Ksi ga o efektywno ci energetycznej wskazuje, e najta szym, najbardziej konkurencyjnym, najbezpieczniejszym ród em energii dla Unii Europejskiej jest energia zaoszcz dzona.

Natomiast g ównym celem Dyrektywy 2006/32/WE, jest osi gni cie uzasadnionej ekonomicznie poprawy efektywno ci ko cowego u ytkowania paliw i energii w pa stwach cz onkowskich Unii Europejskiej poprzez: ustalenie celów, mechanizmów i zach t; ustalanie instytucjonalnych, finansowych i prawnych ram dla usuni cia istniej cych barier rynkowych maj cych wp yw na efektywno ko cowego u ytkowania energii; promowanie programów

cych poprawie efektywno ci energetycznej; rozwijanie rynku wysokiej jako ci us ug energetycznych dla u ytkowników ko cowych; zharmonizowanie metodologii obliczania i weryfikowania oszcz dno ci energii.

Wy ej wymienione dokumenty przedstawiono w Aneksie.

10

2. ZU YCIE ENERGII I ENERGOCH ONNO GOSPODARKI POLSKI, NA TLE INNYCH PA STW UNII EUROPEJSKIEJ

2.1. Zu ycie energii w polskiej gospodarce

Zagadnienia efektywno ci energetycznej i konieczno oszcz dzania energii nabieraj szczególnego znaczenia w wietle trendów zmian zu ycia energii w Polsce. O ile w latach 1996-2002 zu ycie energii pierwotnej (EP) i finalne zu ycie energii (EF) wykazywa o wyra tendencj malej (rys. 2.1), w kolejnych latach rozpocz si powolny wzrost zu ycia, a zwi kszy o si ono znaczniej w 2007 r. Spadek zu ycia energii do roku 2002 wynika z realizacji programów modernizacyjnych, restrukturyzacji gospodarki a tak e okresowo zmniejszonej aktywno ci gospodarczej. Efekty przynios y w szczególno ci urynkowienie cen energii oraz wdra ane programy poprawy efektywno ci energetycznej. Po roku 2002 zu ycie energii pierwotnej jak i finalnej ro nie, w szczególno ci spowodowane wzrostem zu ycia energii w sektorze transportu i us ug. rednioroczny wzrost zu ycia energii finalnej w latach 2002-2007 we wszystkich sektorach gospodarki wyniós 1,9%, w sektorze transportu tempo wzrostu by o najwi ksze: 8,7%/rok, w sektorze us ug 2%, przemys u 1,2%. W chwili obecnej nale y znacz co wzmocni dzia ania na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej, dla realizacji celu wzrostu gospodarczego, przy ograniczaniu wzrostu zu ycia energii.

40

50

60

70

80

90

100

110

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Mto

e

Zu ycie energii pierwotnej Finalne zu ycie energii

Rys. 2.1. Zu ycie energii pierwotnej (EP) i finalne zu ycie energii (EF)

ród o: GUS.

Zmiany struktury finalnego zu ycia energii w g ównych sektorach gospodarki (rys. 2.2)

odzwierciedlaj kierunki rozwoju gospodarki. Restrukturyzacja przemys u i dzia ania przedsi biorstw, maj ce na celu obni enie energoch onno ci, spowodowa y zmniejszenie udzia u zu ycia energii w tym sektorze. Udzia przemys u w zu yciu energii finalnej wyniós 26,5% w 2006 r.

11

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

przemys transport gospodarstwadomowe

rolnictwo us ugi

1996 2006

Rys. 2.2. Struktura finalnego zu ycia energii w Polsce wg sektorów ród o: KAPE SA.

Przemys pozostaje, wraz z sektorem gospodarstw domowych, nadal najwi kszym konsumentem energii w Polsce, a ograniczenie przez niego zu ycia energii ma na gospodark du y i bezpo redni wp yw. 2.2. Struktura PKB w Polsce

Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat zasz y istotne zmiany w strukturze dochodu narodowego. O ile struktur t w 1990 r. charakteryzowa du y udzia sfery produkcji materialnej w tworzeniu dochodu (65,2%) przy niskim udziale sfery us ug (34,8%), to w 2006 udzia przemys u spad do 27,4%, a us ug wzrós do 56,7% (tabela 2.1.)

Tabela 2.1 Produkt krajowy brutto i warto ci dodane w g ównych sektorach gospodarki narodowej

PKB i warto ci dodane w cenach bie cych 2006, mln PLN Udzia w ca ci PKB

% PKB 1 060 194,0 100,0 Rolnictwo, le nictwo i rybo ówstwo 39 634,0 3,7 Przemys (Górnictwo, Przetwórstwo przemys owe, Wytwarzanie i zapatrywanie w energi elektryczn , gaz, wod , Budownictwo)

290 666,0 27,4

Us ugi 601 043,4 56,7 Inne, w tym podatki po rednie 128 850,6 12,2

ród o: GUS.

2.3. Energoch onno gospodarki

Energoch onno pierwotn i finaln Produktu krajowego brutto (PKB) wyra a odpowiednio stosunek konsumowanej energii pierwotnej oraz zu ycia energii finalnej

12

i warto ci PKB. Efektem w miar stabilnego zu ycia energii (2000-2004) oraz rosn cej warto ci PKB by a zaobserwowana malej ca energoch onno pierwotna i finalna PKB (rys. 2.3, tabl. 2.2). Po pocz tkowym wzro cie energoch onno ci PKB (do roku 1993), W latach 1993-2000 nast powa a dynamiczna poprawa wska ników energoch onno ci jw., na skutek w szczególno ci wykorzystywania tzw. prostych rezerw oszcz dno ci energii. Od 2000 r. do 2006 r. nast powa a stopniowa poprawa energoch onno ci w tempie rednio ok. 2% rocznie.

Przebieg funkcji finalnego zu ycia energii i energoch onno ci modyfikuje nieznacznie korekta klimatyczna tj. podwy sza warto ci zu ycia energii dla zim charakteryzuj cych si mniejsz liczb stopniodni (zim agodniejszych). Korekta klimatyczna obejmuje sektor gospodarstw domowych i us ug. Zu ycie energii z korekt klimatyczn okre la jego teoretyczn wielko dla danego roku, gdyby charakteryzowa y go warunki pogodowe opisane redni wieloletni liczb stopniodni.

Tabl. 2.2. rednioroczne tempa zmian wska ników energoch onno ci PKB (%/rok) Tempo zmian 1990-1993 1993-2000 2000-2006 1993-2006 1990-2006 Energoch onno ci finalnej PKB 3,37 -7,12 -1,96 -4,78 -3,30

Energoch onno ci pierwotnej PKB 0,84 -6,77 -2,22 -4,69 -3,68

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

kgoe

/eur

o00

Energoch onno pierwotna Energoch onno pierwotna z korekt klimatycznEnergoch onno finalna Energoch onno finalna z korekt klimatyczn

Rys. 2.3. Zmiany wska nika energoch onno ci pierwotnej i finalnej PKB ród o: GUS.

2.4. Energoch onno gospodarki Polski na tle UE

Oszcz dno ci energii, oprócz tego, e s wynikiem zastosowanych dzia zwi kszaj cych efektywno energetyczn mog by spowodowane zmianami w zachowaniu

13

i stylu ycia (te drugie mog oznacza lub nie - zmian poziomu wiadczonych us ug) oraz np. nie daj cymi si kontrolowa warunkami pogodowymi, a tak e zmianami strukturalnymi (zmniejszenie produkcji przez energoch onne ga zie przemys u). Aby skorygowa poziom energoch onno ci nale y uwzgl dni w obliczeniach:

1) wielko PKB wg kursu si y nabywczej waluty, 2) coroczne wahania temperatur zewn trznych (wahania klimatyczne), 3) zmiany strukturalne produkcji.

Poprawki koryguj ce eliminuj znaczn ilo czynników wp ywaj cych na zmiany zu ycia energii nie zwi zane z popraw efektywno ci energetycznej, a ich uwzgl dnienie jest konieczne, aby umo liwi dokonanie porówna . Poni ej prównano energoch onno gospodarki Polski i Unii Europejskiej, z uwzgl dnieniem korekty wg kursu si y nabywczej waluty (ppp), w cenach sta ych euro z 2005 roku (jednostk pieni jest euro05p).

Energoch onno finaln PKB w Polsce i w krajach europejskiej pi tnastki oraz w ca ej Unii Europejskiej przedstawia rys. 2.4. Obrazuje on pozytywny trend zmian tego wska nika w Polsce, szczególnie od 1995 r. do roku 2000 r., w którym to czasie uleg zmniejszeniu o ponad 30%. Od roku 2001 przesta on w sposób widoczny male i uleg stagnacji w dalszym okresie. Obraz ten stanowi mo e o wyczerpaniu podstawowych i najprostszych mo liwo ci zwi kszania efektywno ci energetycznej. Tendencja ta jest w znacznej mierze wynikiem obni enia zu ycia energii finalnej w przemy le, g ównie poprzez likwidacj zak adów przemys owych wykorzystuj cych przestarza e i energoch onne technologie produkcji. Zu ycie energii finalnej na jednostk PKB, z uwzgl dnieniem warto ci si y nabywczej waluty, w Polsce jest wy sze o 19% od redniej w krajach UE-27 (2005), a o 25% od redniej UE-15. Tempo spadku energoch onno ci gospodarki Polski wnios o 2,1%/rok w latach 2002-2005, przy spadku 0,7%/rok w EU. W okresie lat 1995-2005 tempo spadku wynios o w Polsce 4,4%/rok, w EU-27 1,3%/rok, EU-15 – 1%/rok. Jedn z przyczyn wi kszej energoch onno ci gospodarki Polski jest opó nienie technologiczne. Tempo spadku energoch onno ci polskiej, wci w Polsce wi ksze ni rednio w UE, uleg o spowolnieniu jednak w latach 2002-2005. Proste rezerwy oszcz dno ci energii, we wszystkich sektorach gospodarki Polski, du e szczególnie w pierwszym okresie transformacji gospodarki, uleg y istotnemu wyczerpaniu.

0,09

0,11

0,13

0,15

0,17

0,19

0,21

0,23

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Poland EU15 EU27

Rys. 2.4. Zmiany wska nika energoch onno ci finalnej PKB, okre lonego w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej (ppp)

14

ród o: Baza danych projektu ODYSSEE – MURE.

Podobnie jest w odniesieniu do energoch onno ci pierwotnej PKB (iloraz zu ycia energii pierwotnej i PKB), przedstawionej na rys. 2.5, na którym zestawiono dane dla Polski i dla krajów UE 15 i UE 27. Energoch onno pierwotna PKB Polski wyra ona w cenach sta ych oraz parytecie si y nabywczej wynios a w 2005 r. 0,208 kgoe/euro05 i by a wy sza o 23% od redniej UE-27. Efektem w miar stabilnego zu ycia energii oraz rosn cej warto ci Produktu Krajowego Brutto jest zaobserwowana malej ca energoch onno pierwotna PKB. Po roku 2000 nast puje stopniowa poprawa energoch onno ci pierwotnej w tempie ok. 2% rocznie.

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Poland EU15 EU27

Rys. 2.5. Energoch onno PKB, okre lonego w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej waluty (ppp)


Energoch onno polskiej gospodarki mniej odbiega od redniej UE ni od wska ników energoch onno ci krajów rozwini tych gospodarczo (rys. 2.6, 2.7). Gospodarka Polski charakteryzuje si nadal nadmiernym, w stosunku do wyników osi ganych w innych krajach, zu yciem energii, surowców i materia ów w tworzeniu dochodu narodowego.

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

kgoe

/eur

o05p

pp

AustriaDaniaFinlandiaFrancjaNiemcy

gryPolskaRumuniaWlk. BrytaniaEU15EU27

15

Rys. 2.6. Energoch onno pierwotna PKB (euro05, ppp) ród o: Baza danych projektu ODYSSEE – MURE.

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

kgoe

/eur

o05p

pp

AustriaDaniaFinlandiaFrancjaNiemcy

gryPolskaRumuniaWlk. BrytaniaEU15EU27

Rys. 2.7. Energoch onno finalna PKB (euro05, ppp)


Energoch onno pierwotna PKB obliczana w cenach sta ych (rys. 2.8), bez

uwzgl dnienia warto ci si y nabywczej waluty, jest wci kilkukrotnie dla Polski wy sza od warto ci tego wska nika dla krajów rozwin tych (jest 6; 4,9; 4,1; 4; 3,7 razy wi ksza ni energoch onno PKB odpowiednio: Szwajcarii, Danii, Irlandii, Austrii i Niemiec, a 2,8 razy wi ksza od redniej EU-27 i 3,2 razy wi ksza od redniej energoch onno ci krajów EU-15).

16

90

190

290

390

490

590

690

790

890

990

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Ener

goch

onno

pie

rwot

na P

KB

, kgo

e/10

00 e

uro9

5

EU 27 EU 25 EU 15 Dania Niemcy Polska Szw ajcaria Japonia

Rys. 2.8. Energoch onno pierwotna PKB w cenach sta ych euro 1995 ród o: EUROSTAT

17

3. ZU YCIE ENERGII I ENERGOCH ONNO PRZEMYS U PRZETWÓRCZEGO W POLSCE

3.1. Zu ycie energii w dzia ach przemys u przetwórczego ze struktur zu ycia paliw

3.1.1. Zu ycie energii w poszczególnych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw

Zu ycie energii finalnej w przemy le przetwórczym (rys. 3.1), od 2001 zmienia si

w niewielkich granicach, szczególnie w odniesieniu do waha w latach poprzednich (du y wzrost od 1994 do 1996, a spadek od 1997 do 2001 roku). Wahania dotycz przede wszystkim produkcji i zu ycia energii w przemy le stalowym.

10000

12000

14000

16000

18000

20000

22000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006Rok

Zuyc

ie e

nerg

ii fin

alne

j, kt

oe

Rys. 3.1. Zu ycie energii finalnej w przemy le przetwórczym w Polsce

ród o: GUS

Poni ej przedstawione zosta o zu ycie energii w g ównych dzia ach przemys u wraz ze struktur zu ycia paliw (rys. 3.2. dla lat 1996 i 2006 oraz rys. 3.3 dla roku 2006). Niezmiennie od lat najwi cej energii zu ywaj przemys y: spo ywczy, chemiczny, mineralny, hutniczy oraz papierniczy (74,7% ca ci zu ycia energii przemys u przetwórczego w 2006 roku). Trzy dzia y przemys u: hutniczy ( elaza i metali nie elaznych), chemiczny i mineralny zu ywaj 62,1% energii finalnej w przemy le przetwórczym. W sumie 9.320 ktoe w roku 2006. Najwi kszym zapotrzebowaniem na energi charakteryzuje si przemys chemiczny, w którym zu ycie energii w roku 2006 osi gn o 3.646 ktoe. Tu za przemys em chemicznym, w odniesieniu do finalnego zu ycia energii, znajduj si przemys y mineralny i hutniczy stalowy (ok. 2.500 ktoe ka dy). Wzrost udzia u w strukturze zu ycia zanotowa y przemys chemiczny i papierniczy. Spadek udzia u obserwuje si dla przemys u

18

spo ywczego, tekstylnego, maszyn i urz dze . Znaczny spadek zu ycia energii odnotowano w przemy le stalowym. Spadki te s spowodowane g ównie ograniczeniami produkcji, a nie przedsi wzi ciami modernizacyjnymi maj cymi na celu zmniejszenie zu ycia energii. Zmiany strukturalne s jednak niewielkie i mieszcz si w granicach kilku punktów procentowych.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1996 2006

pozosta y

rodków transportu

maszynowy

nie- elazny

stalowy

mineralny

chemiczny

papierniczy

drzewny

tekstylny

spo ywczy

Rys.3.2. Struktura dzia owa zu ycia energii w przemy le przetwórczym ród o: GUS

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

spo

ywcz

y

teks

tyln

y

drze

wny

papi

erni

czy

chem

iczn

y

min

eral

ny

hutn

iczy

hutn

iczy

nie

elaz

ny

mas

zyno

wy

rodk

ów tr

ansp

ortu

met

ale

pref

abr.

pozo

sta

y

gum

owy

i tw

. szt

ucz.

górn

iczy

budo

wla

ny

ktoe

Inne paliwa

Ciep o

Koks

giel kamienny

Produkty przerobu ropynaftowejCi ki olej opa owy

Ropa naftowa

Gazy wytwarzane w proc.przemys owychGaz ziemny

Eneria elektryczna

Rys. 3.3. Zu ycie energii w ga ziach przemys u wraz ze struktur zu ycia paliw

ród o: Baza danych ODYSSEE

W odniesieniu do no ników energii, w giel kamienny ca y czas stanowi znaczny udzia ród no ników energii w wy ej wymienionych dzia ach przemys u, niemniej jednak mo na

19

zaobserwowa rosn cy udzia innych no ników energii takich jak energia elektryczna, ciep o, gaz ziemny czy ropa naftowa i produkty jej przerobu. Najwy szym ponad 40% udzia em

gla kamiennego w zu yciu energii charakteryzuje si nadal przemys spo ywczy, jak równie mineralny gdzie udzia ten osi ga 32%. Warto te zwróci uwag na wysoki udzia ciep a i energii elektrycznej w przemy le chemicznym, który wynosi odpowiednio 33 i 21%.

3.1.2. Zu ycie energii w najbardziej energoch onnych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw

Przedstawiono na rys. 3.4 zu ycie energii tylko w najbardziej energoch onnych dzia ach przemys u w 2006 roku (przy wyodr bnieniu z przemys u hutniczego przemys u hutniczego nie elaznego).

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

spo

ywcz

y

papi

erni

czy

chem

iczn

y

min

eral

ny

hutn

iczy

hutn

iczy

nie

elaz

ny

mas

zyno

wy

ktoe

Inne paliwa

Ciep o

Koks

giel kamienny


Ropa naftowa


Eneria elektryczna

Rys. 3.4. Zu ycie energii w najbardziej energoch onnych ga ziach przemys u wraz ze struktur zu ycia paliw


3.1.3. Zu ycie energii w pozosta ych dzia ach przemys u przetwórczego wraz ze struktur zu ycia paliw

Zu ycie energii w pozosta ych ga ziach przemys u kszta tuje si jak na rys. 3.5. Uwag zwraca wysoki udzia energii elektrycznej w poszczególnych dzia ach przemys u. Sumaryczne zu ycie energii w 2006 roku w tych pozosta ych dziewi ciu dzia ach przemys u przetwórczego (poza wyspecyfikowanymi wcze niej dzia ami najbardziej energoch onnymi) osi gn o warto 3.715 ktoe co stanowi o prawie 23% ca kowitego zu ycia.

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

teks

tyln

y

drze

wny

rodk

ówtra

nspo

rtu

met

ale

pref

abry

kow

ane

gum

owy

itw

orzy

wsz

tucz

nych

górn

iczy

budo

wla

ny

pozo

sta

y

ktoe

Inne paliwa

Ciep o

Koks

giel kamienny


Ropa naftowa


Eneria elektryczna

Rys. 3.5. Zu ycie energii w pozosta ych ga ziach przemys u wraz ze struktur zu ycia paliw


3.1.4. Zmiany zu ycia energii w najbardziej energoch onnych dzia ach przemys u W drugiej po owie lat 90-tych rozpocz si spadek zu ycia energii w przemy le. Stan

ten trwa do roku 2002, w którym zu ycia energii w przemy le osi gn o poziom 15 Mtoe. Od tego czasu zu ycie nieznacznie wzrasta, osi gaj c warto 15,8 Mtoe w roku 2006. Rys. 3.6 poni ej przedstawia zmiany zu ycia energii w najbardziej energoch onnych dzia ach w latach 1990 – 2006. W porównaniu do roku 1996 niewielki wzrost zu ycia energii zanotowa przemys papierniczy, natomiast w przypadku przemys u chemicznego i hutnictwa metali nie elaznych mo na stwierdzi brak znacz cych zmian zu ycia. Wyra ny spadek odnotowano w przemy le hutniczym i spo ywczym. Spowodowane jest to g ównie ograniczeniami produkcyjnymi, a nie wdra aniem przedsi wzi modernizacyjnych.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Mto

e

spo ywczy papierniczy chemicznymineralny hutniczy hutniczy nie e lazny

Rys. 3.6 Zmiany zu ycia energii najbardziej energoch onnych dzia ów przemys u przetwórczego ród o: Baza danych ODYSSEE

21

3.2. Warto ci dodane dzia ów przemys u W obr bie przemys u przetwórczego, udzia poszczególnych dzia ów w warto ci

dodanej ca ego przemys u przetwórczego (2006 r.) przedstwiono w tabeli 3.1 i zilustrowano na rys. 3.7. Jest on najwi kszy dla przemys ów maszynowego i spo ywczego, a dla przemys ów mineralnego, chemicznego, papierniczego, rodków transportu wynosi od 6,89% do 9,27%. Udzia pozosta ych dzia ów (w tym hutniczego) wyszczególnionych w tabeli 3.1, jest mniejszy od 5%. Tabela 3.1 Warto ci dodnae dzia ów przemys u przetwórczego i ich udzia y w ca ci przemys u przetwórczego, 2006 r. (GUS)

Lp Dzia Warto dodana, mln PLN Udzia ca ci przemys u

przetwórczego,

% 1 Spo ywczy 31591,7 17,97 2 Tekstylny 8686,1 4,94 3 Drzewny 6759,6 3,84 4 Papierniczy 12555,9 7,14 5 Chemiczny 12529,1 7,13 6 Mineralny 12121 6,89 7 Hutniczy 8735,8 4,97 8 Maszynowy 41483,8 23,60 9 rodków transportu 16303,1 9,27 10 Pozosta y 25038,2 14,24 11 Razem 175804,3 100,00

spozywczy18%

tekstylny5%

drzewny4%

papierniczy7%

chemiczny7%

mineralny7%hutniczy

5%

maszynowy24%

rodków transportu9%

pozosta e14%

Rys 3.7. Udzia warto ci dodanych dzia ów przemys u przetwórczego w ca ci warto ci dodanej przemys u przetwórczego

ród o: GUS

22

3.3. Zmiany energoch onno ci finalnej przemys u przetwórczego w Polsce Na rys. 3.8 i 3.9 przedstawiono wykresy zmian wska ników energoch onno ci (iloraz

finalnego zu ycia energii i warto ci dodanej w cenach sta ych euro 2000) dla wybranych dzia ów przemys u w latach 1993-2006. Niekorzystna w stosunku do unijnego jest struktura produkcji przemys u hutnictwa stali. Polskie huty produkuj g ównie wyroby ci kie, a wi c energoch onne. Niski jest udzia w produkcji wyrobów p askich, a wi c przede wszystkim blach. Tymczasem w nie do produkcji wyrobów p askich, poszukiwanych przez nowoczesne przemys y jak maszynowy czy motoryzacyjny, osi ga si lepsze ceny i relatywnie atwiejszy zbyt. Polskie hutnictwo po roku 2000 przesz o drugi etap modernizacji, który by trudniejszy finansowo, technologicznie i politycznie w stosunku do

da UE. Ten drugi etap obejmowa budow lub rozbudow wydzia ów produkcji finalnej, nade wszystko wyrobów p askich.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

kgoe

/eur

o00

0

1

2

3

4

5

6

7

8

spo ywczy papierniczy chemiczny mineralny hutniczy

Rys. 3.8. Zmiany energoch onno ci w najbardziej energoch onnych ga ziach przemys u ród o: „Efektywno wykorzystania energii w latach 1996-2006”, GUS 2008

23

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

kgoe

/eur

o00

tekstylny drzewny maszynowyrodków transportu pozosta y

Rys. 3.9. Zmiany wska nika energoch onno ci w niskoenergetycznych dzia ach przemys u

ród o: „Efektywno wykorzystania energii w latach 1996-2006”, GUS 2008

Energoch onno przemys u przetwórczego poprawia a si najszybciej pomi dzy 1996

i 2000 rokiem, gdy dynamika poprawy wynios a 13,6% rocznie. Po roku 2000 dynamika poprawy efektywnego wykorzystania energii spad a do 9,5%. Efekt zmian strukturalnych do roku 2000 by niewielki (rys. 3.8). Jego znaczenie wzros o po roku 2000. W latach 1994-2006 zmiany strukturalne powodowa y spadek wska nika energoch onno ci rednio o 2,4% rocznie (tabela 3.2).

Na rys. 3.10 przedstawiono zmiany wska ników energoch onno ci produkcji stali, cementu, papieru i szk a w latach 1990 – 2006. Od roku 1994 systematycznie spada energoch onno produkcji cementu. W przemy le tym praktycznie zlikwidowano przestarza i bardzo energoch onn technologi produkcji cementu metod mokr w wyniku czego energoch onno spad a poni ej warto ci 0,1 toe/t, czyli warto ci zbli onej do redniej europejskiej. Nieco ni sze tempo spadku energoch onno ci produkcji stali wynika ze znacznych opó nie w procesach prywatyzacji i wdra aniu nowoczesnych technologii. Przemys papierniczy po sprywatyzowaniu przeszed gruntown modernizacj technologiczn , co zaowocowa o spadkiem energoch onno ci do poziomu 0,55 toe/t w roku 2006. Natomiast energoch onno produkcji szk a wzros a gwa townie z poziomu 3,31 toe/t w roku 2002 do poziomu 9,48 toe/t w roku 2005. Produkcja szk a odznacza si wysok energoch onno ci . Huty wraz z przetwórcami szk a zu ywaj obecnie ok. 700 mln Nm3 gazu ziemnego i ok. 650 GWh energii elektrycznej rocznie. Wzrost energoch onno ci w tym sektorze zwi zany jest przede wszystkim z produkcj bardziej zaawansowanych wyrobów odznaczaj cych si wysok energoch onno ci . W latach 1990-2006 energoch onno produkcji stali surowej spad a o 28,04% (2,04%/rok), papieru o 47,37% (3,93%/rok) i cementu o 37,39% (2,88%/rok).

24

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1990

1991

1992199

319

941995

1996

1997

1998199

920

002001

2002

2003

2004200

520

06

toe/

t

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Stali Cementu Papieru Szk a

Rys. 3.10. Jednostkowe zu ycie energii w produkcji wybranych wyrobów przemys owych w Polsce


Z danych dotycz cych energoch onno ci produkcji wybranych produktów

przemys owych wynika, e po okresie dynamicznego spadku energoch onno ci wyrobów w latach 1995 – 2001, ogólny trend, jakkolwiek utrzymany, nie jest ju tak wyra nie zauwa alny jak wcze niej. Diagnoza tego stanu rzeczy jest bardzo trudna i wymaga aby szczegó owej analizy. Jedn z przyczyn mo e by wyczerpywanie si prostych rezerw w zakresie dzia modernizacyjnych.

W Polsce nie prowadzono analiz pokazuj cych szczegó owo, gdzie mog by osi gni te najwi ksze oszcz dno ci w zu yciu energii, nie prowadzono te bada porównuj cych op acalno inwestycji energooszcz dno ciowych w ró nych technologiach i ró nych bran ach. Prawdopodobnie po ok. 2-3 latach od wej cia w ycie ustawy o efektywno ci energetyczne analizy te b ju przeprowadzone.

3.4. Porównanie energoch onno ci finalnej przemys u przetwórczego w Polsce i UE Na rys. 3.11 i 3.12 przedstawiono zmiany energoch onno ci przemys u przetwórczego

(zu ycie energii w przemy le przetwórczym na jednostk warto ci dodanej, z uwzgl dnieniem korekt jak opisano w rozdz. 1.4.4). Energoch onno ta uleg a w Polsce du emu obni eniu w latach 1995-2000, a i od roku 2000 ulega stopniowemu zmniejszeniu, osi gaj c w 2005 r. wielko o 16% wi ksz od UE-15, a o 9% od UE-27.

25

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

0,5

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Poland EU15 EU27

Rys. 3.11. Energoch onno przemys u przetwórczego (zu ycie energii w przemy le przetwórczym na jednostk warto ci dodanej okre lonej w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej waluty)


0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

0,5

1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Poland EU15 EU27

Rys. 3.12. Energoch onno przemys u przetwórczego, przy sta ej strukturze w odniesieniu do roku bazowego 2000 (zu ycie energii w przemy le na jednostk warto ci dodanej, okre lonej w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej waluty)


26

Zu ycie energii w przemy le przetwórczym na jednostk warto ci dodanej, odniesione do struktury redniej przemys u przetwórczego UE (rys. 3.13), jest zbli one do warto ci redniej UE. Wska nik ten osi gn dla polski warto ok. 0,22 koe/euro05p – uleg a ona

zmniejszeniu prawie o 50% w stosunku do roku 1995.

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Poland EU15 EU27 Rys. 3.13. Energoch onno przemys u przetwórczego, przy strukturze redniej EU w roku 2000 (zu ycie energii w przemy le przetwórczym na jednostk warto ci dodanej, okre lonej w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej (ppp)


Energoch onno finalna przetwórstwa przemys owego w Polsce by a o 9% wy sza

od redniej rozwini tych gospodarczo krajów UE. Warto jednak doda , e energoch onno przemys u przetwórczego Polski jest znacznie ni sza ni np. w Niemczech (rys. 3.14).

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

0,5

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

kgoe

/eur

o05p

pp

Austria

Dania

Francja

Niemcy

gry

Polska

Rumunia

Wlk. Brytania

EU15

EU27 Rys. 3.14. Energoch onno finalna przetwórstwa przemys owego, okre lonego w cenach sta ych euro 2005, w odniesieniu do parytetu si y nabywczej (ppp)


Sytuacja w poszczególnych dzia ach przemys u jest zró nicowana. Nadal du a jest energoch onno polskiego przemys u chemicznego. W latach 1990 – 2005

27

w przemy le chemicznym systematycznie spada zu ycie energii na jednostk warto ci dodanej, osi gaj c poziom 0,58 koe w roku 2005. Pomimo tej redukcji zu ycie energii na jednostk warto ci dodanej w przemy le chemicznym w Polsce jest prawie 2,5 razy wy sze ni rednio w krajach EU 15 czy EU 27. Produkcj tego przemys u cechuje du a dynamika, jednak tempo jego rozwoju nie jest tak du e jak w krajach UE 15. Cech przemys u chemicznego jest wieloetapowo i z ono procesów technologicznych, co powoduje tendencje do koncentracji produkcji w wielkich kombinatach. Przemys ten zwykle dzieli si na dwa wielkie dzia y: dzia produkcji zwi zków nieorganicznych i nawozów sztucznych oraz dzia produkcji zwi zków organicznych. Przemys nawozów sztucznych nale y do stosunkowo dobrze rozwini tych bran przemys u chemicznego. Niemniej jednak wci dominuj stare zak ady nawozów azotowych zbudowane w pobli u róde zaopatrzenia w koks. Bardzo wa nym dzia em przemys u chemicznego jest równie produkcja tworzyw sztucznych i w ókien chemicznych. Materia y te s produkowane z pó produktów chemii organicznej. Dla przyk adu warto doda , e w ókna sztuczne celulozowe produkuje si w zak adach zbudowanych w okresie mi dzywojennym w Tomaszowie Mazowieckim, Sochaczewie, odzi, Szczecinie i Wroc awiu.

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

euro

05p

Polska EU15 EU27

Rys. 3.15. Energoch onno przemys u chemicznego Polski i krajów UE ród o: Baza danych ODYSSEE

Przedstawione powy ej ekonomiczne wska niki energoch onno ci (odnosz ce zu ycie energii do warto ci dodanej), nawet z ró nymi korektami, nie s uniwersalnymi i obiektywnymi miernikami efektywno ci energetycznej, równie nie s takimi w statystyce Komisji Europejskiej. Wci kontynuowane s przez w ciwe instytucje UE oraz firmy konsultingowe prace w tym zakresie.

Energoch onno mo e by okre lana poprzez iloraz zu ycia energii i wielko ci fizycznej produkcji, jako bardziej obiektywny wska nik, nie mog cy jednak tak globalnie zobrazowa efektywno ci energetycznej ró nych dzia ów przemys u. Takie wska niki energoch onno ci (nazywane fizycznymi) przedstawiono dla produkcji cementu, papieru oraz stali dla Polski i UE.

Energoch onno produkcji cementu zosta a przedstawiona na wykresie 3.16. Z danych dla roku 2005 wynika, e zu ycie energii na jednostk wytworzonego cementu w Polsce jest wy sze ni w Niemczech czy Francji odpowiednio o 72,0% i 19,5%. Natomiast jest ni sze

28

o 8,0% ni w Wielkiej Brytanii. Najwi kszy spadek energoch onno ci produkcji cementu w Polsce odnotowany zosta pomi dzy 1995 i 2000 rokiem, co by o spowodowane przede wszystkim skutkiem modernizacji przemys u.

0,040

0,060

0,080

0,100

0,120

0,140

0,160

0,180

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

t

Polska Francja W. Brytania Niemcy

Rys. 3.16. Jednostkowe zu ycie energii na jednostk wytworzonego cementu ród o: Baza danych ODYSSEE

O energoch onno ci w przemy le papierniczym przede wszystkim decyduje produkcja celulozy papierniczej. W Polsce w okresie 1990 – 2005 energoch onno produkcji papieru obni a si prawie o 46%, a w roku 2004 osi gn a najni sz warto 0,51 koe/t (rys. 3.17). Od roku 2000 widoczna jest tendencja sta ego ograniczania jednostkowego zu ycia energii na jednostk wytworzonego papieru.

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

1,1

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

t

Polska EU15 EU27

29

Rys. 3.17 Jednostkowe zu ycie energii na jednostk wytworzonego papieru ród o: Baza danych ODYSSEE

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005

koe/

t

Poland EU15 EU27

Rys. 3.18. Jednostkowe zu ycie energii na jednostk wytworzonej stali ród o: Baza danych ODYSSEE

Na rys. 3.18 zamieszczono dane dot. energoch onno ci produkcji stali. W okresie 1990-

2005 energoch onno produkcji stali zmniejszy a si o ok. 23 %. Z danych dla roku 2005 wynika, e jednostkowe zu ycie energii na jednostk wytworzonej stali w Polsce jest na poziomie zbli onym do redniej EU-15 czy EU-27.

Z danych dotycz cych energoch onno ci produkcji wybranych produktów przemys owych wynika, e po okresie dynamicznego spadku energoch onno ci wyrobów w latach 1995– 2001, ogólny trend, nie jest ju tak wyra nie zauwa alny jak wcze niej. Diagnoza tego stanu rzeczy jest bardzo trudna i wymaga aby szczegó owej analizy. Jedn z przyczyn mo e by wyczerpywanie si prostych rezerw w zakresie dzia modernizacyjnych.

Bior c pod uwag trendy i sytuacj w innych krajach, wydaje si by s usznym stwierdzenie, e du ym osi gni ciem dla Polski by oby zbli enie si w zakresie efektywno ci energetycznej do dzisiejszego poziomu pa stw rozwini tych gospodarczo.

30

4. OMÓWIENIE MECHANIZMÓW PROMOCJI EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ STOSOWANYCH W UE I ICH PORÓWNANIE

4.1. Rodzaje mechanizmów promocji efektywno ci energetycznej

W niniejszym i kolejnym podrozdziale zosta y przedstawione dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w krajach europejskich: w pierwszym podrozdziale zaprezentowano zestawienia dla krajów UE, a w drugim opisano je dla wybranych trzech krajów: Niemiec, Irlandii i Wielkiej Brytanii. Opis przygotowano na podstawie bazy danych MURE (www.mure2.com), utworzonej w ramach projektu Komisji Europejskiej nt. oceny i monitoringu efektywno ci energetycznej krajów cz onkowskich UE. Wp yw okre lonego dzia ania oceniany by jako: niewielki, gdy w wyniku dzia ania uzyskano oszcz dno energii poni ej 0,1%

ca kowitego zu ycia w sektorze (przemy le) umiarkowany, gdy efekt dzia ania wynosi 0,1 – 0,5% ca kowitego zu ycia energii; du y, gdy w wyniku dzia ania uzyskano oszcz dno energii powy ej 0,5%

ca kowitego zu ycia energii w sektorze. Kategorie dzia na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej jest nast puj ca:

1. Regulacje prawne i standardy techniczne 2. Zobowi zania dobrowolne 3. Dotacje i pomoc finansowa 4. Zach ty podatkowe 5. Mechanizmy rynkowe 6. Informacja/Edukacja/Szkolenia 7. Instrumenty horyzontalne

Przedstawiono w tabl. 4.1. wybrane instrumenty poprawy efektywno ci energetycznej o du ym wp ywie na zmniejszenie zu ycia energii - powy ej 0,5% zu ycia ca kowitego w sektorze ( ród o: www.mure2.com). Dominuj instrumenty typu dobrowolne zobowi zania oraz z kategorii wsparcia finansowego. Tabela 4.1. Dzia ania na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej o du ym wp ywie na zmniejszenie zu ycia energii - powy ej 0,5% zu ycia energii w sektorze

Kod Instrument Status Kategoria Rozpoccie

Zako czenie

Austria Handel Emisjami Bie cy Nowe mechanizmy rynkowe 2005 Wielka

Brytania Energy Efficiency Act (EEA)-

Przymusowe Audyty Przemys owe dla Efektywno ci Energetycznej

Bie cy Finansowanie, Informacja /Edukacja/Szkolenia, Legislacja,

Nowe mechanizmy rynkowe

2006

Czechy Handel Emisjami Bie cy Nowe mechanizmy rynkowe 2005 2007 Finlandia Porozumienie w sprawie Efektywno ci

Energetycznej dla Przemys u 2008-2016 Bie cy Dobrowolne zobowi zania i

porozumienia 2007 2016

Niemcy Specjalny Fundusz Efektywno ci Energetycznej w SME's

Bie cy Finansowanie, Informacja /Edukacja/Szkolenia, Legislacja,

Nowe mechanizmy rynkowe

2008

Irlandia Porozumienie Energetyczne Bie cy Dobrowolne zobowi zania i porozumienia

2006

Luksemburg Realizacja oszcz dno ci en. el. elektrycznej w technologiach

przemys owej

Propozycja

Finansowanie,Informacja/Edukacja/Szkolenia

2008

http://www.mure2.com/

http://www.mure2.com/

31

owenia Motywacje finansowe dla efektywnego wykorzystania en. elektrycznej

Bie cy Finansowanie 2008 2016

Hiszpania Plan 2005-2007: Dobrowolne Porozumienia

Bie cy Dobrowolne zobowi zania i porozumienia

2005 2007

Hiszpania Plan 2008-2012:Publiczny Program Wsparcia

Bie cy Finansowanie 2006 2012

Hiszpania Plan 2008-2012: W czenie oceny efektywno ci energetycznej w Projektach

Przemys owych

Bie cy Dobrowolne zobowi zania i porozumienia, Finansowanie,

Legislacja/Informacja

2008 2012

Szwecja Program Efektywno ci Energetycznej w Przemy le

Bie cy Dobrowolne zobowi zania i porozumienia

2005

Najbardziej efektywnymi mechanizmami realizowanymi w krajach UE s dobrowolne

zobowi zania i fundusze efektywno ci energetycznej oraz specjalne programy finansowe. Mechanizmy te s najch tniej akceptowane przez przedsi biorców i pozwalaj uzyska oszcz dno ci energetyczne w wysoko ci co najmniej 0,5% ca kowitego zu ycia w sektorze. Ilo ciowo dominuj natomiast programy informacyjne i szkoleniowe, które s mechanizmami naj atwiejszymi we wdro eniu (tabela 4.2). S to bardzo cz sto programy wspieraj ce prowadzone inne dzia ania, nieodzowne w kwestii promocji mechanizmów finansowych jak i zwi kszania wiadomo ci znaczenia zagadnienia efektywno ci energetycznej. Niemniej jednak nie przynosz one

bezpo rednio mierzalnych efektów. Tabela 4.2 zamieszczona poni ej przedstawia aktywno pa stw UE w kwestii prowadzenia dzia na rzecz efektywno ci energetycznej na ró nych p aszczyznach. Podstawowym wnioskiem jaki mo na wyci gn z zamieszczonych wyników jest relatywnie niewielka ilo programów i funduszy na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le. Tabela 4.2. Bie ce programy na rzecz efektywno ci energetycznej realizowane w krajach EU z podzia em na kategorie

Lp. Kraj Programy

informacyjne i szkoleniowe

Programy dobrowolnych zobowi za

Fundusze efektywno ci energetycznej

Audyty energetyczne

1 Austria 3 - - - 2 Belgia 1 1 - 1 3 Bu garia - 1 - 2 4 Chorwacja - - 1 1 5 Cypr 1 - 1 - 6 Dania - 1 - - 7 Estonia - 1 - - 8 Finlandia 3 4 - 2 9 Francja 2 3 3 1 10 Niemcy 3 2 1 1 11 Grecja 1 - - - 12 Irlandia 4 2 - - 13 Holandia - 3 - - 14 Litwa 1 - - - 15 otwa - - - 1 16 Malta 1 - - 1 17 Polska 2 - - - 18 Rumunia - 1 - - 19 S owacja 2 1 - - 20 S owenia - - - 1 21 Hiszpania 2 2 - - 22 Szwecja 1 3 - - 23 W. Brytania 1 1 - - 24 W gry - - 1 -

32

28 26 7 11

4.2. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w wybranych krajach europejskich

4.2.1. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane

w Niemczech Poprzez zatwierdzenie krajowego planu alokacji uprawnie do emisji gazów

cieplarnianych na lata 2007-2012 rz d niemiecki wype ni niezb dne wymagania stawiane przez dyrektyw UE odno nie ogólnoeuropejskiego systemu handlu emisjami. Plan alokacji jest kluczowym elementem w ca ym systemie handlu emisjami. Zgodnie z zapisami w protokole z Kyoto Niemcy s zobowi zani do roku 2010 zredukowa emisj dwutlenku

gla o 17 milionów ton. Aby osi gn wyznaczony cel konieczna jest przede wszystkim redukcja 10 milionów ton dwutlenku w gla w sektorze energetycznym i przemy le. Pozosta y udzia w redukcji zostanie wypracowany w innych sektorach. Cele emisyjne dotycz ce sektora energetycznego, przemys u, transportu, gospodarstw domowych i sektora us ug na lata 2008 – 2012 zosta y zapisane w ustawie stworzonej na podstawie krajowego planu alokacji. Obecnie wszystkie przedsi biorstwa zarejestrowane w systemie handlu emisjami przynale b do sektora energetycznego b przemys u. Dozwolona wielko emisji CO2 w tych sektorach w latach 2005 – 2007 wynosi a rednio 499 milionów ton rocznie. Warto doda , e w Niemczech uczestniczy 1 849 instalacji w systemie handlu emisjami. Natomiast w nast pnym okresie w latach 2008 – 2012 przewidziana jest redukcja rocznej emisji dwutlenku w gla do poziomu 495 milionów ton.

Od czasu wprowadzenia europejskiego system handlu emisjami umo liwiaj cego sprzeda lub kupno pozwolenia na emisj w ca ej UE, mo na oceni wp yw systemu handlu emisjami na poziomie krajowym jedynie poprzez ewaluacje ex-post na podstawie danych zebranych od krajowych inwestorów. W Niemczech bud et przeznaczony na handel emisjami na lata 2005 – 2007 by ni szy o 4% od kwoty przeznaczonej na ten cel w latach 2000 – 2002. Warto ta stanowi ekwiwalent redukcji emisji dwutlenku w gla na poziomie 2 milionów ton rocznie.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych MURE jako wysoki.

Grupa Bankowa KfW skupia w sobie kompetencj pi ciu silnych instytucji bankowych: KfW Förderbank, KfW Mittelstandsbank, KfW IPEX-Bank, KfW Entwicklungsbank i DEG. KfW wspiera przedsi biorstwa w formie korzystnego kredytowania inwestycji na rzecz ochrony rodowiska i oszcz dnego gospodarowania energi w programie ERP jak i w programie ochrony rodowiska KfW.

Program ERP ochrony rodowiska i oszcz dnego gospodarowania energi skierowany jest g ównie do przedsi biorstw prywatnych sektora przemys u przetwórczego i us ug. Finansowanie inwestycji na rzecz efektywno ci energetycznej i odnawialnych róde energii realizowane jest za pomoc d ugoterminowych, niskooprocentowanych po yczek. Pomoc finansowa zazwyczaj kszta tuje si na poziomie 50% kosztów inwestycyjnych, ale mo e osi gn wysoko nawet 75% w przypadku inwestycji w obszarze ma ych przedsi biorstw. Maksymalna kwota przyznanej po yczki wynosi milion euro we wschodniej cz ci Niemiec i Berlinie oraz 500 000 euro w cz ci zachodniej. Do ko ca lat 90-tych suma udzielonych po yczek na inwestycje na ochron rodowiska i poszanowanie energii osi ga a rocznie warto 500 milionów euro. Od tego okresu suma udzielanych po yczek drastycznie spad a osi gaj c w 2002 roku zaledwie sum 154 milionów euro.

33

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych MURE jako niski.

Program ochrony rodowiska KfW ma na celu d ugofalow i konsekwentn ochron rodowiska naturalnego poprzez niesion pomoc finansow przedsi biorstwom. Realizowane

inwestycje musz wnosi istotny wk ad na rzecz ochrony rodowiska naturalnego. Mog to by dzia ania w zakresie redukcji zanieczyszcze lub zapobiegania szkodom rodowiskowym, wykorzystywania energii odnawialnej czy te efektywnego wytwarzania

i wykorzystywania konwencjonalnych róde energii. Dost pna pomoc finansowa w ramach programu kszta tuje si na sta ym poziomie dla wszystkich przedsi biorstw i wynosi 75% uzyskanych kosztów inwestycyjnych. Zaci gni te po yczki mog by sp acane przed terminem p atno ci w ca ci lub cz ciowo bez dodatkowych kosztów.

W latach 1990 – 1997 suma udzielonych po yczek na inwestycje w ochron rodowiska w Niemczech osi gn a warto 500 milionów euro. Po roku 1997 suma ta zosta a

prawie podwojona i w roku 2002 osi gn a warto 871 milionów euro. Oko o 57% stanowi y po yczki przyznane przedsi biorstwom w sektorze przemys u. Wzrost ten spowodowany by integracj dwóch programów ochrony rodowiska realizowanych przez KfW i DtA.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych MURE jako umiarkowany.

Dodatkowym mechanizmem wsparcia finansowego inwestycji maj cych na celu podniesienie efektywno ci energetycznej jest powo any specjalny fundusz efektywno ci energetycznej dla ma ych i rednich przedsi biorstw. Zosta utworzony w listopadzie 2007 roku na mocy porozumienia Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Technologii z bankiem KfW Förderbank. Mo liwe do uzyskania dofinansowanie do dzia w zakresie racjonalizacji

ytkowania energii obejmuje mo liwo zatrudnienia wyspecjalizowanej, profesjonalnej firmy konsultingowej lub indywidualnego doradcy energetycznego. Rol doradcy jest pomoc w opracowaniu lub wykonanie audytu energetycznego zak adu, jak równie pomoc w opracowaniu planu i zakresu dzia zwi zanych z modernizacj zak adu. Mo liwe do uzyskania dofinansowanie to od 40 do 50% kosztów wykonania takiej us ugi lub analizy, a wielko dofinansowania nie mo e przekroczy 1500 euro. Realizacj i koordynacj dzia w Niemczech zajmuje si 31 regionalnych agencji poszanowania energii, które s praktycznie w ca ci finansowane z bud etu federalnego.

Spodziewany poziom oszcz dno ci energii uzyskany dzi ki wdro eniu specjalnego funduszu efektywno ci energetycznej dla ma ych i rednich przedsi biorstw zosta a przedstawiona w tabeli poni ej:

oszacowanie 2010 2016

Energia zaoszcz dzona [PJ] 4,8 – 7,2 29 – 40

w tym energia elektryczna [PJ] 2 – 3 8 – 12


Zgodnie z wprowadzan z dniem 1 stycznia 2003 roku "ekologiczn " reform podatkow , powinny zosta zniesione obecne ulgi podatkowe na paliwa konwencjonalne. W ich miejsce powinny zosta wprowadzone odpowiednie stawki podatku dla gazu ziemnego i p ynnego oraz ci kiego oleju opa owego. Ustawa w sprawie reformy podatków ekologicznych wprowadza nast puj ce dzia ania:

34

dostosowanie stawki podatku do rodzaju paliwa mineralnego, pocz wszy od gazu ziemnego stosowanego do celów grzewczych, którego stawka wynosi obecnie 0,55 ct/kWh (poprzednio 0,3476 ct/kWh), gazu p ynnego, którego stawka wynosi obecnie 66,60 euro za ton (poprzednio 38,34 euro za ton ) oraz ci kiego oleju opa owego, którego stawka wynosi obecnie 25 euro za ton (poprzednio 17,89 euro za ton );

zwolnienie z op at wysokoefektywnych instalacji kogeneracyjnych,

wzrost stawek podatku ekologicznego dla przemys u przetwórczego, rolnictwa i le nictwa, z poziomu 20% stawki za energi elektryczn , olej opa owy i gaz ziemny do poziomu 60%.

Wp yw ustawy w sprawie reformy podatków ekologicznych w odniesieniu do redukcji emisji CO2 w sektorze przemys u oceniany jest jako niski i szacuje si go na poziomie redukcji 0,8 miliona ton emitowanego CO2 uzyskanej do roku 2010. Ocen t potwierdza oszacowanie wp ywu dzia ania wed ug MURE.

Europejski system ekozarz dzania i audytu EMAS (ang. Eco-Management and Audit Scheme) to narz dzie przeznaczone dla wszystkich przedsi biorstw i instytucji, których celem jest doskonalenie dzia alno ci rodowiskowej.

System ekozarz dzania i audytu EMAS zosta wprowadzony w Niemczech w kwietniu 2001 roku i nast pnie uzupe niony w czerwcu 2002 roku, na mocy dyrektywy EMAS z roku 1995. Wszystkie przedsi biorstwa, które zobowi za y si dobrowolnie do przestrzegania zasad systemu EMAS musz zaanga owa si w proces usprawniania systemy ochrony rodowiska. Przedsi biorstwa te w sposób systematyczny identyfikuj aspekty rodowiskowe

oraz opracowuj i realizuj plany dzia pozwalaj ce sukcesywnie ograniczy w asne oddzia ywanie na rodowisko, opieraj c si na w ciwym zarz dzaniu zasobami energetycznymi i wdra aniu systemów odnawialnych róde energii.

W grudniu 2001 roku by o zarejestrowanych w systemie EMAS w Niemczech 2 683 organizacji, z czego 85% stanowi y przedsi biorstwa przemys owe a tylko 15% nale o do sektora us ug. Po roku liczba zarejestrowanych organizacji spad a do poziomu 2 389, co spowodowane by o g ównie rezygnacj z programu du ej cz ci zak adów przemys owych.


W 2002 roku Niemiecka Agencja Energetyczna DENA zapocz tkowa a ogólnokrajow kampani na rzecz efektywno ci energetycznej. Zosta a ona zorganizowana jako wspólny projekt przedsi biorstw sektora prywatnego i pa stwowego przy kooperacji z przedsi biorstwami energetycznymi EnBW Energie Baden-Württemberg Ag, E.ON AG, RWE AG i Vattenfall Europa AG, który otrzyma wsparcie od Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Technologii. Na pocz tku kampania skierowana by a wy cznie do sektora gospodarstw domowych, jednak od roku 2005 zosta a rozszerzona o sektor us ug i przemys . Jest to kampania informacyjna maj ca na celu rozpowszechnienie informacji zwi zanych z najlepszymi dost pnymi technikami (BAT) i najlepszymi przyk adami realizacji wysokoefektywnych energetycznie projektów w sektorze przemys u i handlu.


35

4.2.2. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Irlandii

Na podstawie danych uzyskanych z bazy MURE (www.mure2.com) stworzonej w ramach projektu komisji europejskiej o akronimie ODDYSSE – MURE, mo na stwierdzi , e w Irlandii prowadzonych jest obecnie 10 programów na rzecz efektywno ci energetycznej

skierowanych do sektora przemys u.

Large Indutry Energy Network (LIEN) – jest dobrowoln inicjatyw kierowana przez Sustainable Energy Ireland, skierowan do przemys owych odbiorców energii, którzy legitymuj si rocznymi wydatkami na energi przekraczaj cymi przynajmniej milion euro. W celu osi gni cia istotnych oszcz dno ci energetycznych, zrzeszeni przedsi biorcy stosuj szeroki wachlarz dzia na rzecz efektywno ci energetycznej. Obejmuj one zastosowanie innowacyjnych technologii energooszcz dnych jak równie wdra anie systemów zarz dzania energi . Inicjatywa LIEN powsta a w latach 1993-1994 jako program pilota owy i na samym pocz tku bra o w nim udzia tylko kilka du ych przedsi biorstw z wybranych sektorów gospodarki. Obecnie cz onkami LIEN jest prawie 100 najwi kszych irlandzkich zak adów przemys owych. czne wydatki na energi przedsi biorstw uczestnicz cych w programie si gaj 300 milionów euro rocznie. Stanowi to ok. 40% rocznego ogólnego zu ycia energii w sektorze przemys owym w Irlandii.

Oszcz dno ci energetyczne uzyskane dzi ki podj tym dzia aniom na rzecz efektywno ci energetycznej [GWh]

Unikni ta emisja CO2 dzi ki podj tym dzia aniom na rzecz

efektywno ci energetycznej [tony] 1997 – 1998 108 45,360 1998 – 1999 296 124,341 1999 – 2000 137 57,450 2000 – 2001 285 119,473

2002 90 23,650 2003 - 43,419 2004 483 133,589 2005 772 173,647

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych Mure2 jako wysoki.

Demand Side Management Measures – obejmuje dzia ania na rzecz optymalnego zarz dzania w przedsi biorstwach zapotrzebowaniem na energi elektryczn . Jednym z podejmowanych dzia w tej kwestii jest inicjatywa Powersave. Ma ona charakter dobrowolnego programu zapewniaj cego wsparcie finansowe dla przedsi biorstw z najbardziej energoch onnych sektorów gospodarki. Wsparcie z programu Powersave udzielane jest poprzez lokalne zak ady dystrybucji energii. G ównym celem programu jest zapewnienie bezpiecze stwa energetycznego podczas zapotrzebowania szczytowego na energi elektryczn w ci gu dnia. Przedsi biorca uczestnicz cy w programie nie jest zobowi zany do sta ego ograniczenia zapotrzebowania na energi elektryczn . Wymagane jest natomiast ograniczenie zapotrzebowanie na energi o co najmniej 100kW w okresie wyznaczonych 2 godzin przypadaj cych na okres zapotrzebowania szczytowego w ci gu dnia. Dzi ki podj tym dzia aniom programu Powersave, w ci gu jednego dnia mo liwe jest obni enie zapotrzebowania na energi od 30 do 50 MW.

Drugim dzia aniem realizowanym w programie na rzecz optymalnego zarz dzania w przedsi biorstwach zapotrzebowaniem na energi elektryczn jest inicjatywa The Winter

36

Peak Demand Reduction Scheme. Zosta a ona wdro ona w latach 2003/2004 i skierowane jest przede wszystkim do przedsi biorców w celu ograniczenia zu ycia energii elektrycznej w okresie zimowym podczas godzin zapotrzebowania szczytowego. Program zarz dzany jest przez operatora systemów przesy owych EirGrid. Stanowi cz systemu zapewniaj cego w okresie od listopada do lutego bezpiecze stwo dostaw energetycznych w Irlandii. Dzi ki podj tej inicjatywie mo liwa jest redukcje zapotrzebowania na energi nawet do 100 MW podczas godzin zapotrzebowania szczytowego.


Program Sustainable Energy Awards zosta wprowadzony w Irlandii jako narz dzie motywacyjne dla przedsi biorców. Forma corocznego konkursu ma na celu promocj i wyró nienie najlepszych inicjatyw podejmowanych na p aszczy nie efektywnego zarz dzania energi w sektorach publicznym, handlowym i przemy le. Konkurs skierowany jest do przedsi biorców indywidualnych, organizacji publicznych i zak adów przemys owych, które aktywnie wdra aj we w asnych strukturach dzia ania na rzecz efektywnego wykorzystania energii i redukcji emisji zanieczyszcze . Nagrody przyznawane s w 7 kategoriach. najlepszy program zintegrowanego zarz dzania energi , najlepszy projekt na rzecz efektywno ci energetycznej,

najlepszy projekt wykorzystania odnawialnych róde energii, najlepsza kampanie na rzecz zwi kszenia wiadomo ci energetycznej,

najlepsze przedsi biorstwo energetyczne / dystrybucji energii, najlepszy projekt budowlany,

najlepszy menad er energetyczny.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych Mure2 jako redni.

W bud ecie na rok 2006 Ministerstwo Finansów Irlandii zapisa o 65 milionów euro na program finansowy wspieraj cy rozwi zania innowacyjnych technologii obejmuj cych takie zagadnienia jak biopaliwa, energi skojarzon , zawodowe ciep ownie na biomas oraz zastosowania odnawialnych róde energii w budownictwie. Z tego 11 milionów euro zosta o przeznaczone na program wspieraj cy produkcj energii w skojarzeniu Combined Heat and Power (CHP) Grants Programme. W ramach projektu realizowane s studia wykonalno ci inwestycji w celu oszacowania mo liwo ci wdra ania technologii CHP na lokalnym rynku. Udzielana jest równie pomoc finansowa na inwestycje w ma e instalacje zasilane paliwami konwencjonalnymi wytwarzaj ce energi elektryczn w skojarzeniu. Aby uzyska dofinansowanie, moc zainstalowana jednostki powinna mie ci si w granicach od 50 kWe do 1 MWe.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych Mure2 jako umiarkowany.

Energy Agreements jest to program umów energetycznych skierowany do sektora przemys u. Zosta wdro ony w 2006 roku przez agencj energetyczn Sustainable Energy Ireland (SEI), maj c za podstaw nowo wprowadzone w Irlandii standardy zarz dzania energi . Poprzez przyst pienie do programu umów energetycznych, przedsi biorstwa wypracowuj za enia certyfikacji standardów systemu zarz dzania energi . W zamian za aktywn wspó prac w programie, SEI oferuje dopasowan do potrzeb ka dego przedsi biorstwa pomoc w osi gni ciu standardów zarz dzania energi . Program ma na celu

37

wprowadzenie w ciwych struktur i procedur istotnie ograniczaj cych zu ycie energii i zwi zanych z tym kosztów jak równie zmniejszenie emisj gazów cieplarnianych. Umowy energetyczne skierowane s do du ych energoch onnych przedsi biorstw nara onych na wysokie koszty za energi elektryczn i koszty zwi zane z uczestnictwem w europejskim systemie handlu emisjami (ETS). Warunkiem przyst pienia do programu dla przedsi biorstw jest wysoko rocznych rachunków za energi powy ej 2 miliony euro. Zasadniczym celem programu umów energetycznych jest w czenie do wspó pracy od 60 do 100 najwi kszych przemys owych odbiorców energii w Irlandii.

Poziom oszcz dno ci uzyskany dzi ki wdro eniu powy szego programu oszacowany wed ug krajowego planu na rzecz efektywno ci energetycznej zosta a przedstawiona w tabeli poni ej:

oszacowanie Krajowy cel do roku 2020

Unikni ta emisja CO2 [kt] 332 Energia zaoszcz dzona [GWh] 1300


Plan dzia na rzecz efektywnego zarz dzania energi Energy MAP (Energy Management Action Programme) skierowany jest do sektora handlu w celu zach cenia przedsi biorstw do efektywnego zarz dzania energi . Baz programu jest strona internetowa oferuj ca szeroki zakres porad, szkole oraz interaktywnych programów efektywno ci energetycznej.

Poziom oszcz dno ci uzyskany dzi ki wdro eniu powy szego programu oszacowany wed ug krajowego planu na rzecz efektywno ci energetycznej zosta a przedstawiona w tabeli poni ej:

oszacowanie Krajowy cel do roku 2020

Unikni ta emisja CO2 [kt] 8 Energia zaoszcz dzona [GWh] 30

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych Mure2 jako niski.

Program Assessment of Renewable Energy Alternatives At Design Stage zosta wdro ony w 2007 roku. Nak ada on na wykonawc ka dego nowego budynku o cznej powierzchni przekraczaj cej 1000 m2, obowi zek realizacji studium wykonalno ci inwestycji systemu odnawialnych róde energii w planowanym budynku. Agencja energetyczna Sustainable Energy Ireland jest obecnie w trakcie rozwijania bezp atnego oprogramowania maj cego s jako profesjonalne narz dzie do projektowania instalacji OZE w nowopowstaj cych budynkach. Dzia anie to powinno znacz co podnie wiadomo ekologiczn oraz zainteresowanie potencjalnych inwestorów i deweloperów alternatywnymi ród ami ciep a.


SME Energy Efficiency jest to program efektywno ci energetycznej dla ma ych i rednich przedsi biorstw. Zosta wdro ony w 2007 roku przez agencj energetyczn Sustainable Energy Ireland. Oferowany program ma za zadanie zwi kszy wiadomo energetyczn w sektorze przedsi biorstw poprzez realizacj nieodp atnych studiów

38

i opracowa na rzecz efektywnego gospodarowania energi . Program b dzie realizowany poprzez zaanga owanie jak najwi kszej liczby podmiotów gospodarczych, wyra aj cych ch poprawy efektywno ci energetycznej w przedsi biorstwie.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych Mure2 jako niski.

W czerwcu 2008 roku wprowadzony zosta obowi zek posiadania certyfikatu i oceny energetycznej budynków Building Energy Rating, wydawanej przez uprawniony organ ekspertów energetycznych. Obowi zek ten obejmowa b dzie wszystkie budynki handlowe oddane do u ytku w 2009 roku. Ocena energetyczna budynków zapewni ma szereg informacji na temat wielko ci zu ycia energii w budynkach. Dzia anie to zwi kszy przejrzysto charakterystyki energetycznej budynków i b dzie stanowi mechanizm motywacyjny jak równie narz dzie informacyjne dla u ytkowników budynków.


Projekt nowej ustawy o finansach opublikowany 31 stycznia 2008 roku wyznacza szczegó owe za enia dotycz ce nowego systemu wsparcia finansowego dla przedsi biorstw na inwestycje w nowe energooszcz dne urz dzenia Tax Relief for Energy-Savings Equipment. W ramach programu mo liwe s odliczenia podatkowe w wysoko ci nawet do 100% kosztów poniesionych w zwi zku z inwestycjami w wysoko efektywne energetycznie urz dzenia. Do grupy inwestycji podlegaj cych odliczeniu zaliczaj si : systemy zarz dzania energetycznego budynków, których minimalny koszt wynosi 5 000 euro, systemy o wietlenia przy minimalnej kwocie inwestycji 3 000 euro jak równie technologie zwi zane z silnikami energooszcz dnymi o minimalnym koszcie poniesionych wydatków 1000 euro.


4.2.3. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii po ony zosta równomierny nacisk na mechanizmy prawne, finansowe i zach ty podatkowe maj ce na celu podniesienie efektywno ci energetycznej w przemy le. W sumie mo na wyró ni sze g ównych inicjatyw, które realizowane s równolegle. Ponadto dany zak ad przemys owy mo e skorzysta z kilku wybranych przez siebie programów jednocze nie, prowadz cych do realizacji wyznaczonego celu zwi kszenie efektywno ci energetycznej.

Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) jest dzia aniem maj cym w sposób zintegrowany zapobiega i ogranicza zanieczyszczenia emitowane do rodowiska. Podstawy prawne ustanowi a dyrektywa Unii Europejskiej nr 96/61/WE z 24 wrze nia 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszcze . Dyrektywa narzuca obowi zek uzyskiwania tzw. pozwolenia zintegrowanego, jak równie zapewnia podstawy prawne do zwi kszenia efektywno ci energetycznej instalacji przemys owych, uznawanych za szczególnie uci liwe dla rodowiska. W Wielkiej Brytanii ustawa PPC w sprawie zapobiegania i zmniejszenia zanieczyszcze , która wesz a w ycie z dniem pierwszego sierpnia 2000 roku pozwoli a wdro za enia Dyrektywy IPPC. Ustawa ta kontroluje wyznaczone typy obiektów uznawane za uci liwe dla rodowiska. Zaliczaj si do nich: sektor energetyczny,

przemys przetwórczy,

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zanieczyszczenie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyrektywa_Unii_Europejskiej

http://pl.wikipedia.org/wiki/1996

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zanieczyszczenie

39

du e hodowle drobiu i trzody chlewnej, sk adowiska odpadów komunalnych i niebezpiecznych.

Ustawa Pollution Prevention and Control PPC kontroluje m.in. zakres oddzia ywania na rodowisko przedsi wzi maj cych na celu popraw efektywno ci energetycznej w wyznaczonych obiektach. Aby uzyska pozwolenie zintegrowane przedsi biorca musi wykaza , e systematycznie rozwija propozycj wdra ania najlepszych dost pnych technologii (BAT), jak równie spe nia pozosta e postawione przed nim wymagania uwzgl dniaj ce lokalne warunki rodowiskowe.


Emission Trading Schemes ETS stanowi program handlu emisjami. U ywany jest jako podstawowy mechanizm motywuj cy przedsi biorstwa w efektywny ekonomicznie sposób do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Brytyjski program handlu emisjami zosta wdro ony w kwietniu 2002 i by prowadzony przez 5 lat jako dobrowolny program. Uczestnicy programu okre lali roczn sumaryczn redukcj emisji gazów cieplarnianych w odniesieniu do warto ci bazowej z lat 1998-2000. W zamian za udzia przedsi biorcy otrzymali czn pomoc finansow udzielon przez rz d w wysoko ci 215 milionów funtów. W ci gu pi ciu lat uczestnicy programu zdo ali zredukowa emisj gazów cieplarnianych w wysoko ci prawie 1,1 miliona ton CO2.

Wp yw dzia ania zosta oceniony wed ug kryteriów zastosowanych w bazie danych MURE jako wysoki. The Enhanced Capital Allowance Scheme stanowi system ulg inwestycyjnych. Zapewnia on przedsi biorstwom w pierwszym roku inwestycji 100% ulg podatkow na inwestycje w wysokoefektywne energetycznie urz dzenia. Pierwsza lista referencyjnych technologii zosta a opublikowana w 2001 roku. Obecnie ulgi inwestycyjne obejmuj technologi kogeneracji i wytwarzania ch odu jak równie takie urz dzenia jak kot y, silniki,

wietlenie, materia y izolacyjne rur i izolacje termiczne spe niaj ce podstawowe kryteria efektywno ci energetycznej. Usprawniony system ulg pozwoli na ca kowite zwolnienie z podatku dochodowego kosztów inwestycyjnych poniesionych na rzecz wdra ania energooszcz dnych technologii podczas ca ego okresu trwania inwestycji. Dotacje takie by y ju wcze niej stosowane w innych obszarach gospodarki, ale po raz pierwszy adresowane s do sektora przemys u w celu wsparcia dzia efektywno ci energetycznej. Wprowadzenie ulg inwestycyjnych zwi ksza przep yw gotówki wynikaj cy z redukcji wysoko ci podatków dla przedsi biorstw w danym roku, w którym realizowana jest inwestycja. Aby dana inwestycja podlega a zwolnieniu podatkowemu konieczne jest spe nienie podstawowych kryteriów opieraj cych si na: wzro cie efektywno ci energetycznej,

promocji innowacyjnych technologii, korelacji pomi dzy kosztami a popytem.

Od roku 2001 lista technologii referencyjnych podlegaj cych zwolnieniu podatkowemu zosta a rozbudowana i uzupe niona. Obecnie sk ada si z 14 grup technologicznych zawieraj cych w sumie ponad 14 000 produktów.


The Carbon Trust jest inicjatyw rz du Wielkiej Brytanii w ramach, której ustanowiona zosta a w kwietniu 2001 roku niezale na firma The Carbon Trust. Mia a ona za

40

zadanie w ci gu 3 lat przetworzy kwot 100 milionów funtów zwi zan z op atami na onymi przez podatek Climate Change Levy. Celem podj tego dzia ania mia o by obni enie kosztów rzeczywistych technologii niskow glowych oraz zwi kszenie zakresu dzia podejmowanych przez przedsi biorstwa i organy podatkowe na rzecz efektywno ci energetycznej. Program The Carbon Trust realizowany jest dalszym ci gu poprzez dzia ania edukacyjne, organizacj szkole oraz badania strategiczne i rozwojowe w dziedzinie efektywno ci energetycznej.

Rz dowe fundusze na dotacje w programie The Carbon Trust maj wspomóc realizacj wyznaczonego celu redukcji 1,1 miliona emisji CO2 do roku 2010 w ramach prowadzonego krajowego programu z tytu u zmian klimatu.

Program The Carbon Trust oferuje obszern ofert dopasowanych us ug maj cych na celu wsparcie przedsi biorstw w okre leniu ich rzeczywistej emisji CO2 i sprecyzowaniu

ciwego sposobu jej redukcji. Dzia ania te obejmuj : Schemat zarz dzania emisj CO2, który zapewnia strategiczny obraz efektów

wywo anych emisj CO2, poprzez identyfikacj ryzyka i zagro zwi zanych ze zmian klimatu. Adresowany jest do du ych przedsi biorstw i organizacji sektora publicznego,

Schemat efektywno ci energetycznej maj cy na celu zracjonalizowa system zarz dzania emisj CO2 w du ych przedsi biorstwach,

Program promocyjno - informacyjny oferuj cy wsparcie merytoryczne w zakresie dzia maj cych na celu zwi kszenie efektywno ci energetycznej i redukcj emisji CO2.


Climate Change Levy (CCL) jest to podatek z tytu u zmian klimatu na ony na dzia ania zwi zane z wykorzystaniem energii w przemy le, handlu oraz sektorze publicznym. Jest to dodatkowy mechanizm wsparcia efektywno ci energetycznej i zwi kszenia udzia u rynkowego odnawialnych róde energii. Oficjalnie zacz obowi zywa od kwietnia 2001 roku. Podstawy prawne na onego podatku zawarte zosta y w ustawie finansowej z 2000 roku. Aby utrzyma pozytywny wp yw podatku CCL na rodowisko, od kwietnia 2007 roku zosta y podniesione roczne stawki podatku, uwzgl dniaj ce inflacj . Stawki podatku wynosz obecnie: 0,441 pensów za kilowatogodzin energii elektrycznej (kWhe),

0,154 pensów za kilowatogodzin energii uzyskanej z gazu ziemnego, 1,201 pensów za kilogram zu ytego paliwa sta ego tj. w gla, koksu na cele

energetyczne, 0,985 pensów za kilogram zu ytego oleju opa owego na cele grzewcze.

Paliwa stosowane w gospodarstwach domowych jak i w sektorze transportu nie podlegaj opodatkowaniu z tytu u zmian klimatu. Zwolnieniu równie podlegaj odnawialne ród a energii i technologia kogeneracji. Zapisy te maj na celu wsparcie wykorzystania tych

technologii w przemy le.


Climate Change Agreements jest to program umów pozwalaj cych przedsi biorstwom z wyznaczonych sektorów na cz ciowe zwolnienie z na onego podatku Climate Change

41

Levy. W zwi zku z tym rz d wprowadzi od dnia 31 marca 2003 roku, 80% zwolnienie z na onego podatku tym sektorom, które zaakceptowa y weryfikacj swoich celów odno nie zwi kszenia efektywno ci energetycznej jak równie zadeklarowa y redukcj emisji CO2. Umowy z tytu u zmian klimatu zosta y obecnie zawarte prawie ze wszystkimi istotnymi podsektorami zaliczaj cymi si do najbardziej energoch onnych sektorów przemys u i rolnictwa. W sumie umowy zosta zawarte z ponad 50 podsektorami przemys owymi. B one obowi zywa do ko ca marca 2013 roku. Wyszczególnionych zosta o 10 najbardziej energoch onnych sektorów (produkcji aluminium, cementu, ceramiki, szk a, papieru, stali, przemys chemiczny, spo ywczy, hutniczy i hutniczy metali nie elaznych). Za koordynowanie dzia zwi zanych z zawieraniem umów Climate Change Agreements odpowiedzialne jest Ministerstwo rodowiska. Umowy negocjowane s ze stowarzyszeniami bran owymi istotnych sektorów w celu wypracowania korzy ci dla przedsi biorstw zwi zanych z danym sektorem. Wyznaczone cele s okresowo weryfikowane i sprawdzany jest stan ich realizacji. Od przeprowadzonej weryfikacji uzale nione jest utrzymanie dla danego sektora ustalonej ulgi podatkowej.

Rezultaty:

Rocznie unikni ta zostaje emisja 16,4 milionów ton CO2 w odniesieniu do sektorowej linii bazowej,

32 z 49 sektorów regularnie raportuje post py w realizacji wyznaczonych celów,

W dalszych 10 sektorach wszystkim zak adom przed ono prawo do zwolnienie z podatku na onego z tytu u zmian klimatu,

W sumie 99% zak adów przemys owych (9 830) utrzyma o prawo do zwolnienie z na onego podatku Climate Change Levy.


4.3. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w przemy le podejmowane w Japonii

Od czasu pierwszego kryzysu naftowego (rok 1973) Japonia dokona a bardzo znacznego post pu w racjonalizowaniu wykorzystania energii, dzi ki wysi kom podejmowanym zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym.

Przez pierwsze lata powojenne energetyka Japonii by a oparta na w glu; z czasem giel by w coraz wi kszym stopniu wypierany przez tani rop naftow . Gdy wybuch

pierwszy kryzys naftowy (rok 1973), importowana ropa stanowi a 80% pierwotnych no ników energii. Kryzys wykaza uzale nienie gospodarki od importu ropy. Rz d podj

ugofalowe dzia ania zmierzaj ce z jednej strony do zró nicowania róde energii – wykorzystania gazu ziemnego i energii atomowej, z drugiej – do bardziej oszcz dnego korzystania z energii. Po stronie odbiorców energii g ówn rol w ograniczaniu zu ycia odegra przemys .

W rezultacie dzia energoch onno produktu krajowego brutto obni a si w ci gu 10 lat po pierwszym kryzysie naftowym o oko o 30%.

W okresie kryzysów naftowych (1973, 1979) stosunek zu ycia energii w sektorach: przemys owym, gospodarstw domowych i biznesu oraz transportowym, wynosi 4:1:1. W ostatnich latach zu ycie energii w tych sektorach ma si jak 2:1:1.

Zu ycie energii przez przemys od pierwszego kryzysu pozostaje na prawie niezmienionym poziomie pomimo znacznego wzrostu produkcji oraz zwi kszenia

42

produktu krajowego. Nale y to przypisa zarówno wprowadzonym regulacjom jak i dzia aniom podj tym przez przemys .

4.3.1. Ustawa o Racjonalnym Wykorzystaniu Energii W roku 1979 w Japonii wprowadzono Ustaw o Racjonalnym Wykorzystaniu Energii

(Law Concerning the Rational Use of Energy). Ustawa ta by o parokrotnie nowelizowana, najnowsza nowelizacja wesz a w ycie w roku 2006. Ustawa zawiera przepisy odnosz ce si do: przemys u, budynków, transportu, standardów efektywno ci energetycznej powszechnie u ywanych urz dze oraz

pojazdów.

Zak ady przemys owe podlegaj ce specjalnym wymaganiom Wyró niono dwie kategorie zak adów pod wzgl dem zarz dzania energi .

Obowi zki zak adów Zak ad typu pierwszego (Du y u ytkownik energii, zu ywa rocznie powy ej 3 000

kL ekwiwalentu ropy w postaci paliw i energii elektrycznej)

– wyznaczenie na menad era energii pracownika posiadaj cego odpowiedni licencj ; zak ady o szczególnie du ym zu yciu energii musz zatrudnia wi ksz liczb menad erów,

– przygotowanie planów racjonalizowania wykorzystania energii na okres 3-5 lat,

– przygotowanie rocznych raportów dotycz cych zu ycia energii. Zak ad typu drugiego ( redniej wielko ci u ytkownik energii, zu ywa rocznie

powy ej 1 500 kL i nie wi cej ni 3 000 kL ekwiwalentu ropy w postaci paliw i energii elektrycznej)

– wyznaczenie pracownika ds. zarz dzania energi , – okresowe szkolenie tego pracownika,

– przygotowanie rocznych raportów dotycz cych zu ycia energii.

Kryteria oceny Ustawa przewiduje kryteria oceny pod wzgl dem efektywno ci energetycznej dla

6 obszarów, mi dzy innymi: spalania paliw, ch odzenia oraz konwersji energii elektrycznej na mechaniczn . Kryteria te wymagaj wprowadzenia odpowiedniego zrz dzania energi , rejestrowania podstawowych parametrów pracy, przyj cia standardów eksploatacji, prowadzenia odpowiedniej dokumentacji itd.

System certyfikowanych menad erów energii Licencj menad era energii wydaje Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemys u

(METI). Warunkiem uzyskania jest zdanie egzaminu pa stwowego lub uko czenie odpowiedniego kursu. Egzamin jest organizowany 1 raz w roku, w 10 miastach, przez Energy Conservation Center, Japan (ECCJ). Kurs trwa 7 dni, ko czy si egzaminem; wymagana jest trzyletnia praktyka.

43

Wymaganie posiadania przez zak ady o pewnym poziomie poboru energii wykwalifikowanego menad era energii o okre lonych przepisami obowi zkach jest istotnym czynnikiem stymulowania energooszcz dno ci w fabrykach. Liczba menad erów energii w kraju jest bardzo znaczna (kilkadziesi t tysi cy), tylko w roku 2004 certyfikowano 4867 osób (spo ród 13113 kandydatów). Fabryki maj cz sto wi ksz liczb pracowników z certyfikatem ni tego wymaga ustawa – papiernie rednio czterokrotnie, zak ady petrochemiczne – a ponad siedmiokrotnie.

Wprowadzony ustaw obowi zek przygotowania planów racjonalizacji wykorzystania energii i szczegó owych raportów dotycz cych jej zu ycia w oczywisty sposób kieruje uwag kierownictwa zak adów na sprawy energooszcz dno ci.

Ustawa o Racjonalnym Wykorzystaniu Energii jest jednym z g ównych elementów legislacji maj cych na celu ograniczenie zu ycia energii w Japonii. Nak ada obowi zki prowadzenia systematycznych dzia na wiele zak adów – 7640 zak adów typu pierwszego oraz 6476 typu drugiego (stan na 31.03.2008). Jest to grupa w znacznym stopniu decyduj ca o energoch onno ci przemys u i wymagane prawem przedsi wzi cia podejmowane przez wszystkie nale ce do niej zak ady wp ywaj na zu ycie energii przez ca y sektor.

4.3.2. Inne akty prawne Bazowy Plan Energetyczny. Opracowany w roku 2003 przez Agencj Zasobów

Naturalnych i Energii, okre la kierunki i rodki kszta towania popytu i poda y energii na 10 lat. Definiuje energooszcz dno jako jeden z czterech kierunków dzia maj cych zapewni stabilno dostaw energii dla kraju. Pozosta e kierunki to: zró nicowanie kierunków importu no ników energii, rozwój krajowej produkcji paliw oraz utworzenie rezerw ropy naftowej i LPG. Ustawa o Wspieraniu Energooszcz dno ci i Recyklingu. Wprowadza mi dzy innymi

subsydiowanie odsetek od kredytów na finansowanie inwestycji s cych energooszcz dno ci oraz zach ty podatkowe.

4.3.3. Plan Dobrowolnych Dzia na Rzecz rodowiska - Federacji Japo skich Organizacji Gospodarczych (Nippon Keidanren)

W roku 1997 Federacja Japo skich Organizacji Gospodarczych zaprezentowa a Plan Dobrowolnych Dzia na Rzecz rodowiska skierowany do przedsi biorstw ró nych ga zi gospodarki. Obecnie w planie uczestniczy 35 ga zi odpowiedzialnych za 83% emisji CO2 przemys u i sektora konwersji energii, reprezentowanych przez ponad 130 bran owych stowarzysze . Realizacja planu jest co roku oceniana w regularnie publikowanych raportach.

Plan dotyczy ograniczenia emisji dwutlenku w gla oraz redukcji ilo ci odpadów. ównym czynnikiem obni aj cym emisj jest poprawa efektywno ci wykorzystania energii.

Plan zosta dostosowany do specyfiki bran - niektóre zobowi za y si ograniczy zu ycie energii na jednostk produktu, inne – ca kowite zu ycie energii. Zak ady w czy y dobrowolne zobowi zania swoich bran jako cz w asnych planów ograniczenia zu ycia energii.

Cech charakterystyczn jest uczestniczenie w planie nie tylko zak adów produkcyjnych oraz z sektora energetyki, lecz równie firm ze sfery dystrybucji, transportu, budownictwa, handlu zagranicznego i innych.

Wiele bran przyj o konkretne, ilo ciowe cele do osi gni cia do roku 2010. Dla przyk adu mo na poda , e przemys stalowy przyj plan zmniejszenia do roku 2010 zu ycia

44

energii do poziomu 10% poni ej zu ycia z roku 1990, za przemys y: chemiczny i papierniczy przyj y plany ograniczenia jednostkowej energoch onno ci produkcji o 10% w stosunku do roku 1990.

Realizacja planu niew tpliwie wp ywa na obni enie zu ycia energii przez przemys . W aspekcie ograniczenia wp ywu na rodowisko podnoszony jest jednak problem niewystarczaj co ambitnych celów redukcji emisji CO2 w stosunku do zobowi za wynikaj cych z przyj cia przez Japoni protoko u z Kioto.

4.3.4. Energy Conservation Center, Japan Organizacj wdra aj ca energooszcz dno w Japonii jest za one w roku 1978

centrum energooszcz dno ci - Energy Conservation Center, Japan (ECCJ). Obszar dzia alno ci ECCJ obejmuje przemys , sektor firm komercyjnych, gospodarstwa domowe i transport.

Dzia ania na rzecz wdra ania energooszcz dno ci w przemy le obejmuj mi dzy innymi: Przegl dy zarz dzania energi w zak adach oraz bezp atne, krótkie audyty w ma ych

i redniej wielko ci fabrykach (ok. 100 audytów rocznie). Organizacj dorocznego konkursu na najlepsze dzia ania w dziedzinie

energooszcz dno ci. Przeprowadzanie egzaminów pa stwowych na licencj menad era energii

i odpowiednie szkolenia Publikowanie technicznego miesi cznika na temat energooszcz dno ci – „Energy

Conservation” oraz podr czników i poradników Organizacj sympozjów o racjonalnym wykorzystaniu energii dla menad erów energii

ECCJ to organizacja typu non-profit nadzorowana przez METI, zatrudniaj ca 122

osoby i dysponuj ca bud etem ok. 44 mln. USD. Bud et pochodzi w 2/3 z subsydiów a oko o 11% stanowi wp ywy z op at za prowadzenie egzaminu pa stwowego na licencj menad era energii (dane za lata 2005/2006). Dzia alno ECCJ jako podstawowej organizacji odpowiedzialnej za wdra anie energooszcz dno ci w Japonii w znacznym stopniu przyczynia si do promowania racjonalizacji wykorzystania energii w przemy le. Doroczny konkurs na najlepsze wdro one dzia ania s ce energooszcz dno ci w zak adach przemys owych popularyzuje t tematyk . Baza opracowa zg oszonych przez zak ady jest dost pna w Internecie, stanowi c ród o pomys ów i praktycznych wskazówek; co roku powi ksza si o 130 – 180 pozycji.

Krótkie audyty w fabrykach s pomocne w odnajdywaniu i szacowaniu rezerw energooszcz dno ci, szczególnie w przypadku zak adów ma ych, nie dysponuj cych wyspecjalizowanymi kadrami. Egzaminy pa stwowe na licencj menad era energii stanowi niezb dny element japo skiego systemu wdra ania energooszcz dno ci – zapewniaj utrzymanie jednolitego standardu przygotowania profesjonalnego odpowiedzialnych pracowników.

4.3.5. Pomoc finansowa oraz zach ty podatkowe

Wsparcie finansowe w postaci niskooprocentowanych kredytów jest dost pne dla projektów wprowadzaj cych energooszcz dne rozwi zania i wyposa enie. Kredytów dla du ych firm udziela Development Bank of Japan, w wysoko ci 40% – 50% kosztów.

45

Kredytów dla ma ych i rednich przedsi biorstw udziela Japan Finance Corporation for Small and Medium Enterprise oraz National Life Finance Corporation.

Zach ty podatkowe obejmuj alternatywnie: zwolnienie od podatku do wysoko ci 7% kosztu zakupu energooszcz dnych

urz dze (nie wi cej ni 20% nale nego podatku dochodowego), specjalne, dodatkowe odpisy amortyzacyjne w wysoko ci 30% kosztu zakupu.

Zach ty podatkowe zwi zane ze inwestowaniem w energooszcz dne wyposa enie s stosowane od roku 1984, okres najwi kszego zainteresowania przypad na pocz tek lat dziewi dziesi tych (ok. 35 000 wniosków rocznie); od tego czasu widoczna jest tendencja spadkowa ( czna liczba wniosków w latach 2004 i 2005: 3444).

4.4. Dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej w Polsce Spo ród szerokiej gamy mechanizmów wymienionych w poprzednich podrozdzia ach,

tylko niektóre w pe ni lub cz ciowo stosowane s w Polsce. Wyspecyfikowano wybrane instrumenty, wg kategorii jak poni ej:

Pomoc finansowa W Polsce finansowanie inwestycji energooszcz dnych jest mocno utrudnione, a w zasadzie odbywa si jako uzupe nienie inwestycji z zakresu ochrony rodowiska. Nie znajduje jednak pe nego i samodzielnego uznania w priorytetach instytucji powo anych do finansowania zada z zakresu ochrony rodowiska. Mo liwe ród a finansowania przedstawiono na rys. jak ni ej.

ród a finansowania przedsi wzi z zakresu efektywno ci energetycznej

ród a mi dzynarodowe ród a krajowe

REEEP

EBOR

EBI

EU ETS

IEE

7 PR RTD

NFO iGW

WFO iGW

Kredyty preferencyjne w BGK i BO

Fundusze strukturalne w ramach PO w NSS

Fundusz spójno ci w ramach PO w NSS

Projekt Efektywno ci Energetycznej GEF w BGK

Polski Program Efektywnego Wykorzystania Energii w Nap dach Elektrycznych (PEMP)

46

Rys. 4.1. ród a finansowania przedsi wzi z zakresu efektywno ci energetycznej

ród o: KAPE S.A.

Obecnie w Polsce najwi kszym programem oferuj cym wsparcie finansowe ze rodków publicznych na dzia ania w zakresie efektywno ci energetycznej w przemy le jest Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko na lata 2007 – 2013 oraz Regionalne Programy Operacyjne.

Regulacje prawne i standardy techniczne W Polsce do obowi zuj cych regulacji prawnych w zakresie standardów

i etykietowania (w tym urz dze przemys owych) nale : 1) Rozporz dzenie MGiP z dnia 20 maja 2005 roku w sprawie wymaga

dotycz cych dokumentacji technicznej, stosowania etykiet i charakterystyk technicznych oraz wzorców etykiet dla urz dze (Dz. U. Nr 98, poz. 825)

2) Rozporz dzenie MGiPS z dnia 2 grudnia 2003 roku w sprawie zasadniczych wymaga w zakresie zu ycia energii elektrycznej przez sprz t ch odniczy (Dz. U. Nr 219, poz. 2157)

3) Rozporz dzenie MGiP z dnia 14 czerwca 2005 roku w sprawie zasadniczych wymaga w zakresie efektywno ci energetycznej dla stateczników lamp fluorescencyjnych (Dz. U. Nr 110, poz. 929)

4) Rozporz dzenie MGiP z dnia 20 pa dziernika 2005 roku w sprawie zasadniczych wymaga dotycz cych efektywno ci energetycznej nowych wodnych kot ów grzewczych opalanych paliwami ciek ymi lub gazowymi (Dz. U. Nr 218, poz. 1846)

Do kategorii jw. mo na zaliczy procedury udzielania pozwole zintegrowanych.

Mechanizmy rynkowe W Polsce jako przyk ad instrumentu rynkowego mo na wymieni mechanizm

zbywalnych pozwole na emisj , wynikaj cy z Dyrektywy 2003/87/WE.

Systemy zarz dzania rodowiskowego Jednym z kolejnych instrumentów na rzecz efektywno ci energetycznej stosowanych

w Polsce s systemy zarz dzania rodowiskowego. Do systemów zarz dzania rodowiskowego zaliczamy:

system zarz dzania rodowiskowego wg norm serii ISO 14 000; system Ekozarz dzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme).

47

5. POLITYKA POPRAWY EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ W POLSCE – OCENA I REKOMENDACJE

5.1. Polityka efektywno ci energetycznej Polska gospodarka wci jest bardziej energoch onna, ni gospodarki krajów "starej"

Unii Europejskiej. Oznacza to, e istniej rezerwy pozwalaj ce w Polsce na wzrost gospodarczy przy niewielkim wzro cie zu ycia energii. Zagadnienia efektywno ci energetycznej nie s jednak nale ycie podkre lane w polskiej polityce energetycznej i praktyce gospodarczej. W projekcie „Polityki energetycznej Polski do roku 2030” zapisano, e jednym z jej celów jest d enie do osi gni cia zeroenergetycznego wzrostu

gospodarczego, czyli rozwoju gospodarki bez wzrostu zapotrzebowania na energi pierwotn oraz obni enie do 2030 roku energoch onno ci gospodarki w Polsce do poziomu UE-15 z 2005 roku. W rz dowym Programie dla elektroenergetyki znalaz si zapis mówi cy, e jednym z dzia ma by "promocja nowoczesnych technologii wytwarzania i zu ywania energii elektrycznej w celu zwi kszenia sprawno ci urz dze oraz zmniejszenia zu ycia energii, poprzez ustanowienie odpowiednich standardów oraz systemów informuj cych odbiorców o energoch onno ci urz dze ".

Polska posiada nowoczesne prawo energetyczne odpowiadaj ce standardom europejskim, a cele polskiej polityki energetycznej wpisuj si w priorytety polityki energetycznej Unii Europejskiej. Sprawy efektywno ci energetycznej s niestety w ustawie Prawo energetyczne potraktowane marginalnie i nie s poparte adnym zapisem umo liwiaj cym efektywne prowadzenie polityki racjonalnego u ytkowania energii. O drugorz dno ci zapisów mo e wiadczy fakt, e od uchwalenia ustawy w roku 1997 nie by y one w zasadzie zmieniane, pomimo kilkunastu nowelizacji ustawy. Jedn z przyczyn tego stanu by priorytet dostosowania naszego prawa energetycznego do stanu acquis communaitare, i nie wi cej., szczególnie w odniesieniu do zagadnie efektywno ci energetycznej. W krajach cz onkowskich, jako g ówne instrumenty prowadzenia polityki efektywno ci energetycznej, przyj to instrumenty dobrowolne, dzia ania prowadz ce do wzrostu wiadomo ci spo ecznej oraz dzia ania promocyjne, unikaj c zdecydowanych zapisów i celów ilo ciowych. Nie wprowadzono równie mocniejszych zapisów do prawa polskiego, ale nie uwzgl dniono ró nicy wiadomo ci spo ecznej i kr gów gospodarczych w zakresie konieczno ci oszcz dzania zasobów energetycznych oraz ekologicznych skutków

cych konsekwencj wytwarzania i u ytkowania energii. St d obserwowana statystycznie poprawa efektywno ci energetycznej jest g ównie efektem ubocznym osi gni tym przy realizacji innych celów lub nie jest wynikiem okre lonych i dedykowanych efektywno ci energetycznej instrumentów.

5.2. Obowi zki na one przepisami unijnymi Komisja Europejska z energooszcz dno ci zrobi a jeden z trzech strategicznych celów

w zakresie energetyki. O ile niektóre plany Komisji mog si okaza dla Polski trudne do zrealizowania, to d enie do zmniejszania energoch onno ci powinny poprze zarówno polskie w adze jak i odbiorcy energii. Potencja oszcz dno ci energii w polskiej gospodarce szacowany jest na 20-30%, a poprawa efektywno ci energetycznej gospodarki jest niezb dna dla realizacji pakietu klimatycznego 3 x 20.

Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywno ci ko cowego wykorzystania energii

i us ug energetycznych, która wesz a w ycie 17 maja 2006 r., nak ada na Polsk obowi zek

48

podj cia intensywnych dzia prowadz cych do ograniczenia zu ycia energii finalnej przez odbiorców ko cowych, w kolejnych dziewi ciu latach jej obowi zywania, pocz wszy od 1 stycznia 2008 r.

Pa stwa Cz onkowskie przyjmuj krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii w wysoko ci 9% i d do jego osi gni cia w dziewi tym roku stosowania dyrektywy. Cel ten realizuj przy pomocy us ug energetycznych i innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej. Pa stwa Cz onkowskie s zobowi zane do podj cia efektywnych kosztowo, wykonalnych dzia s cych osi gni ciu tego celu.

Pa stwa Cz onkowskie w celu obliczenia redniego rocznego zu ycia energii wykorzystuj roczne zu ycie energii finalnej na terenie kraju przez wszystkich u ytkowników energii obj tych dyrektyw 2006/32/WE z ostatnich pi ciu lat przed jej wdro eniem, dla których dost pne s oficjalne dane. Przez zu ycie energii finalnej rozumie si ilo energii dostarczonej lub sprzedanej odbiorcom ko cowym w okresie pi cioletnim, bez korekt z tytu u stopniodni, zmian strukturalnych b zmian profilu produkcji. Krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii oblicza si jednorazowo na podstawie redniego rocznego zu ycia energii przez u ytkowników obj tych omawian dyrektyw , a otrzymana ilo energii do zaoszcz dzenia, wyra ona jako warto bezwzgl dna, ma zastosowanie przez ca y okres obowi zywania dyrektywy.

Ilo ciowym celem dyrektywy jest ograniczenie zu ycia energii finalnej przez ytkowników ko cowych o 9% w okresie dziewi ciu lat, a Polska zobowi za a si do

zaoszcz dzenia 2% energii do ko ca 2010 w stosunku do u rednionego zu ycia z lat 2001-2005. Zu ycie energii finalnej w Polsce od 2000 roku ma tendencj wzrostow , co oznacza, e osi gni cie celu indykatywnego wymaga b dzie mobilizacji struktur pa stwowych

i wzmo onych dzia rz du prowadz cych do zwi kszenia efektywno ci wykorzystania energii finalnej przy zachowaniu wzrostu gospodarczego.

Cele ilo ciowe Dyrektywy 32/2006/WE w zakresie oszcz dno ci energii musz by osi gni te w wyniku wiadomych dzia podj tych przez rz d, a wiec nie bior c pod uwag naturalnego trendu oszcz dno ci.

Realizuj c zapis art. 14 ust. 2 Dyrektywy Ministerstwo Gospodarki opracowa o Krajowy Plan Dzia dotycz cy efektywno ci energetycznej (EEAP). Dokument okre la cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii na rok 2016, który ma by osi gni ty w ci gu dziewi ciu lat pocz wszy od 2008 roku, zgodnie z art. 4 ww. dyrektywy. Dokument ten okre la równie tzw. po redni krajowy cel w zakresie oszcz dno ci energii, przewidziany do osi gni cia w 2010 r., który ma charakter orientacyjny i stanowi cie dochodzenia do osi gni cia celu okre lonego na 2016 r., umo liwiaj c ocen post pu w jego realizacji. Ponadto dokument przedstawia zarys rodków oraz wynikaj cych z nich dzia realizowanych b planowanych na szczeblu krajowym, s cych do osi gni cia krajowych celów indykatywnych w przewidywanym okresie.

Opracowuj c Krajowy Plan Dzia dotycz cy efektywno ci energetycznej (EEAP) przyj to nast puj ce za enia: proponowane dzia ania s zgodne z dzia aniami zaproponowanymi przez Komisj

Europejsk w dokumencie „Action Plan for Energy Efficiency: Realising the Potential”, COM(2006) 545.

proponowane dzia ania b w maksymalnym stopniu oparte na mechanizmach rynkowych i w minimalnym stopniu wykorzystywa finansowanie bud etowe,

realizacja celów b dzie osi gni ta wg zasady najmniejszych kosztów tj. m.in. wykorzystywa w maksymalnym stopniu istniej ce mechanizmy i infrastruktur organizacyjn ,

49

za ono udzia wszystkich podmiotów w celu wykorzystania ca ego krajowego potencja u efektywno ci energetycznej.

Krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii jest obliczony jak poni ej przedstawiono (tablica 5.1 i rys. 5.1).

Tabela 5.1. Obliczenie krajowego celu w zakresie oszcz dno ci energii (w GWh) Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 rednia

z lat 2001-2005

Ca kowite zu ycie energii finalnej

649070 628172 642418 656583 703011 655851

Sektor gospodarstw domowych

223436 210410 205421 202525 216004

Sektor us ug 61592 68105 72594 70001 69536 Przemys 197466 188383 194907 201083 217830 Transport 106542 104461 118045 131407 147434 Rolnictwo 60034 56813 51451 51567 52207 Wy czenia: zu ycie energii w instalacjach wymienionych w Za . 1 do Dyrektywy 2003/87/WE (Emissions Trading Directive)

61943

Zu ycie energii finalnej z wy czeniem instalacji wymienionych w Za . 1 do Dyrektywy 2003/87/WE

593908

Cel w zakresie oszcz dno ci energii przyj ty na 2016 r. ( 9% ) 53452 Cel po redni okre lony na 2010 r. ( 2 %) 11878

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Zu ycie energiifinalnej winstalacjachobj tychdyrektyw2003/87/WE

Zu ycie energiifinalnej przezpodmioty obj tedyrektyw2006/32/WE

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

cel dyrektywy2006/32/WE

potencja redukcji ycia e nergii

finalne j

ycie energii finalne j

Rys. 5.1. Cel dyrektywy 2006/32/WE na tle potencja u redukcji zu ycia energii i redniego zu ycia energii finalnej w latach 2001-2005 w Polsce

rodki s ce poprawie efektywno ci energetycznej w sektorze przemys u

przedstawione w Krajowym Planie Dzia na Rzecz Efektywno ci Energetycznej s nast puj ce.

Tabela 5.2. Planowane rodki poprawy efektywno ci energetycznej w przemy le

50

Lp. Planowane rodki poprawy efektywno ci energetycznej

Dzia anie w celu poprawy efektywno ci energetycznej u odbiorcy ko cowego

Lata

1 Promocja wysokosprawnej kogeneracji (CHP) Kategoria: mechanizm wsparcia - obowi zek na ony na sprzedawców energii elektrycznej

Wspieranie rozwoju wysokosprawnej kogeneracji, poprzez obowi zek na ony na sprzedawców energii elektrycznej oraz mechanizm wsparcia.

2007 do 2016 –proces ci y

2 System dobrowolnych zobowi za w przemy le Kategoria: dobrowolne zobowi zania

Zobowi zanie decydentów w przemy le do realizacji dzia skutkuj cych wzrostem efektywno ci energetycznej ich przedsi biorstw

2009 do 2016

proces ci y

3 Rozwijanie systemu zarz dzania energi i systemu audytów energetycznych w przemy le Kategoria: dzia ania informacyjne - audyty energetyczne, szkolenie i edukacja

Podnoszenie kwalifikacji i umiej tno ci pracowników zarz dzaj cych energi , urz dzeniami i utrzymaniem personelu w zak adzie przemys owym oraz przeprowadzanie audytów energetycznych w przemy le

2008 do 2016 –proces ci y

4 Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko na lata 2007-2013 oraz

Regionalne Programy Operacyjne Kategoria: wsparcie finansowe ze rodków publicznych

Wsparcie finansowe dzia dotycz cych wysokosprawnego wytwarzania energii oraz zmniejszenia strat w dystrybucji energii

2008 do 2013

5 Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko na lata 2007-2013

Kategoria: wsparcie finansowe ze rodków publicznych

Wsparcie dla przedsi biorstw w zakresie wdra ania najlepszych dost pnych technik (BAT)

2008 do 2013

5.3. Ocena planowanych w Polsce regulacji W Polsce zagadnienia efektywno ci energetycznej musz znajdowa swoje silne

umocowanie prawne, w tym w akcie rangi ustawy. Przygotowywana ustawa o efektywno ci energetycznej jest niezwykle wa nym oraz oczekiwanym projektem, który stanowi b dzie integralny elementem polskiego prawodawstwa w obszarze energii. Bezpo rednim impulsem do podj cia prac nad t ustaw jest obowi zek implementowania do prawa polskiego Dyrektywy 2006/32/WE.

Ograniczenie zu ycia energii, strat w jej przesyle i dystrybucji, zwi kszenie bezpiecze stwa energetycznego oraz redukcja zanieczyszcze rodowiska to g ówne cele przedstawione w dokumencie „Za enia do ustawy o efektywno ci energetycznej”. Za enia te opublikowa Departament Energetyki MG w lipcu 2007 roku, a ustawa mia a zosta uchwalona w roku 2008, co niestety nie nast pi o.

Ustawa ma zapewni pe ne wdro enie przepisów europejskich w zakresie efektywno ci energetycznej, w tym przede wszystkim obowi zku zmniejszenia zu ycia energii o co najmniej 9% do ko ca 2016 r. Za enia do ustawy uwzgl dni y równie 20% cel redukcji zu ycia energii w Unii Europejskiej do 2020 roku, który zosta przyj ty na szczycie UE w marcu 2008 roku. Poprawa efektywno ci wytwarzania, przesy u i wykorzystania energii bez w tpienia przyczyni si równie do zmniejszenia emisji dwutlenku w gla i innych gazów cieplarnianych, a tym samym do zapobiegania zmianom klimatycznym.

Celowe nadal wydaje si powo anie grupy roboczej ds. ustawy, z onej z przedstawicieli zainteresowanych ministerstw, urz dów, samorz dów oraz odbiorców energii, gdy standardowe procedury tworzenia ustawy (uzgodnienia mi dzyresortowe i konsultacje spo eczne) mog by niewystarczaj ce w tym przypadku.

51

W odniesieniu do przygotowywanej ustawy konieczne jest przygotowanie bardzo rzetelnej oceny skutków regulacji, z uwzgl dnieniem, e wprowadza ona podstawowe mechanizmy poprawy efektywno ci energetycznej. Nale y wzi równie pod uwag pokrycie kosztów wdro enia ustawy z bud etu pa stwa. Przewidywane podwy ki cen energii stawiaj pod znakiem zapytania mo liwo dodatkowego obci enia odbiorców energii kosztami wdro enia nowej ustawy.

Mimo ogromnych oczekiwa ze strony przedsi biorców, Ministerstwo Gospodarki nie opracowa o nawet projektu ustawy o efektywno ci energetycznej do ko ca 2008 roku., co spotka o si z du krytyk rodowiska zainteresowanego wdra aniem procesów efektywno ci energetycznej.

sygna y, e opó nienie uchwalenia Ustawy o efektywno ci energetycznej ju powoduje straty w zakresie poprawy zu ycia energii, gdy podmioty gospodarcze planuj ce inwestycje proefektywno ciowe wstrzymuj ich rozpocz ci do momentu wej cia w ycie ustawy.

Intencj ustawodawcy jest wprowadzenie mechanizmów wymuszaj cych oszcz dno ci energii opartych na mechanizmach rynkowych. Trzeba jednak pami ta , e wprowadzenie w ycie proponowanych mechanizmów jest, jak pokazuje praktyka kilku krajów cz onkowskich,

zadaniem bardzo trudnym i czasoch onnym. A co najwa niejsze wymagaj cym g bokiej wiedzy teoretycznej i praktycznej na temat ich dzia ania.

Istotnym elementem Ustawy b „bia e certyfikaty” – mechanizm pozyskiwania, umarzania i obrotu wiadectwami potwierdzaj cymi przeprowadzenie dzia energooszcz dnych. Do ich posiadania zobowi zane b firmy sprzedaj ce energi elektryczn , gaz ziemny i ciep o odbiorcom ko cowym w celu przed enia ich do umorzenia Prezesowi Urz du Regulacji Energetyki. Projekt ustawy zak ada stworzenie katalogu dzia , za które przedsi biorca b dzie uzyskiwa dan liczb certyfikatów. Firmy b mia y równie mo liwo kupna „bia ych certyfikatów” na Towarowej Gie dzie Energii. „Bia e certyfikaty”

stosowane we Francji, W oszech, Wielkiej Brytanii i Australii, ale tylko polski projekt zak ada wydawanie certyfikatów w tak szerokim zakresie, nie tylko za zmniejszenie zu ycia energii, ale równie za zwi kszenie sprawno ci wytwarzania energii i ograniczanie strat w przesyle i dystrybucji.

Zakres systemu przedstawiono na rys. 5.2., a jego podstawowe zasady na rys. 5.3.

ytkowania ko cowe energii

Dystrybucja i przesy Wytwarzanie

Modernizacja:

• elektrowni systemowych

• elektrociep owni

• kot owni komunalnych i przemys owych

Wy cznie w zakresie podstawowego ci gu technologicznego

Modernizacja:

• Sieci elektroenergetycznych

• Sieci gazowych

• Sieci ciep owniczych Energetyki rozproszonej nie uwzgl dnionej w wytwarzaniu, o ile zmniejsza ona straty przesy u

Modernizacja i inwestycje (zakupy) substytucyjne:

• w gospodarstwach domowych

• w sektorze komunalnym

• w przemy le i us ugach

System Bia ych Certyfikatów

Zakres ESD

52

Rys. 5.2. Zakres systemu Bia ych Certyfikatów w Polsce

Rys. 5.3. System Bia ych Certyfikatów w Polsce. Podstawowe zasady

ród o: wg mijewski K. i inni: Bia e Certyfikaty. Propedeutyka. Seminarium Ecofys w MG, 25.09.2007

Pod koniec roku 2008, dok adnie 29 grudnia pojawi y si na stronie Ministerstwa dwa dokumenty:

1. http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/System+bialych+certyfikatow.htm Analiza mo liwo ci wprowadzenia w Polsce systemu bia ych certyfikatów jako instrumentu ekonomiczno-finansowego wspomagaj cego promowanie efektywno ci energetycznej. Opracowanie Polskiego Towarzystwa Certyfikacji Energii z pa dziernika 2006 roku. oraz

2. http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/System+zielonych+certyfikatow.htm Analiza techniczna, prawna i ekonomiczna wprowadzenia zielonych certyfikatów jako mechanizmu wspierania odnawialnych róde energii zgodnie z wymogami Dyrektywy 2001/77/EC. Opracowanie Krajowej Agencji Poszanowania Energii z grudnia 2004 roku. Powy sze dokumenty, mimo odleg ych dat przygotowania s oczywi cie aktualne,

natomiast termin ich opublikowania – przy braku realizacji do tej pory postanowienia o uchwaleniu Ustawy obrazuje olbrzymie opó nienie we wdra aniu polityki efektywno ci energetycznej w Polsce.

Zasada kwantowa – istnieje minimalna wielko certyfikatu o który mo na si ubiega np. 1 ktoe

Zasada katalogu - system widzi tylko te dzia ania, które opisane s w systemowym katalogu inwestycji proefektywno ciowych

•Zasada audytu – ka de przedsi wzi cie musi mie audyt

- Dla prostych dzia - audyt proforma 1 strona A4

- Dla z onych - audyt bilansu oszcz dno ci

•Wa ny jest tylko poziom oszcz dno ci i deklarowany przez inwestora.

Zasada wymierno ci – w katalogu umieszczone s tylko te dzia ania inwestycyjne, dla których okre li mo na konkretny, wymierny rezultat w postaci ilo ci zaoszcz dzonych MWh wyznaczonych jako rednia roczna z okresu 15 - letniego przy za eniu statystycznych warunków funkcjonowania i

ytkowania

Prawo do emisji bia ych certyfikatów uzyskuje si w wyniku rozstrzygni cia przetargu na inwestycje oszcz dzaj ce energi , o których mowa w ustawie Prawo energetyczne art. 16a ust 8.

Wygranie przetargu oznacza automatyczn emisj uzyskanych bia ych certyfikatów

Certyfikatami obraca si na gie dzie lub w systemie otc - z obowi zkiem rejestracji transakcji

http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/System+bialych+certyfikatow.htm

http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/System+zielonych+certyfikatow.htm

53

5.4. Rekomendacje Polska podobnie jak wi kszo krajów nie rozwi e swoich problemów zwi zanych

z bezpiecze stwem energetycznym, nie wywi e si z mi dzynarodowych zobowi za dotycz cych oddzia ywania energetyki na rodowisko, nie podniesie konkurencyjno ci gospodarki i komfortu ycia ludzi bez podniesienia efektywno ci energetycznej gospodarki. W Polsce mechanizmy oszcz dzania energii powinny zosta uwzgl dnione w procesie budowy rynku energii. Wymaga to zaprojektowania systemu wzrostu efektywno ci energetycznej gospodarki, najlepiej poprzez opracowanie planu wzrostu efektywno ci energetycznej. Proponowane mechanizmy wzrostu efektywno ci energetycznej powinny w jak najszerszym stopniu by oparte na mechanizmach rynkowych a tylko w przypadkach absolutnie koniecznych, tam gdzie dzia anie rynku nie wyst puje lub jest ograniczone, nale y korzysta z nakazów administracyjnych i instrumentów regulacyjnych.

W ustawie o efektywno ci energetycznej maj si znale elementy wspieraj ce efektywno energetyczn , w tym tzw. bia e certyfikaty oraz dobrowolne zobowi zania dla przemys u (zgodnie z przygotowanym przez Ministerstwo Gospodarki Krajowym Planie Dzia ania na Rzecz Efektywno ci Energetycznej). Mechanizm tzw. umów d ugoterminowych (LTA), sprawdzony w niektórych krajach 15 krajach „starej” Unii Europejskiej, np. Holandii, istotnie móg by wesprze system dzia poprawiaj cych efektywno energetyczn przemys u. Postuluje si utrzymanie, a nast pnie realizacj tej idei.

Celowe jest, podobnie jak w innych krajach UE, utworzenie Funduszu Efektywno ci Energetycznej na wzór dzia aj cego ju od wielu lat w Polsce Funduszu Termomodernizacyjnego, który wykorzystuje us ugi finansowe banków. Ustawa powinna wprowadzi system audytów energetycznych, obejmuj cych przede wszystkim ma e i rednie firmy, cz ciowo wspomaganych ze rodków bud etowych. Audyty energetyczne powinny by obowi zkowe dla podmiotów ubiegaj cych si o dofinansowanie ze rodków publicznych. Niezb dnym elementem systemu wspierania efektywno ci energetycznej s audyty i certyfikowanie audytorów. Trzeba przygotowa zarówno standard techniczny dotycz cy audytorów energetycznych jak i samych audytów. Pomocny w tym powinien by standard zarz dzania energi w organizacjach, przedsi biorstwach (przypominaj cy zarz dzanie rodowiskiem ISO 14000).

Najwa niejsze elementy dzia na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej gospodarki Polski przedstawiono w tabl. 5.3.

Tablica 5.3. Najwa niejsze elementy dzia na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Fundusz Termomodernizacji Szkolenie audytorów energetycznych Przyj cie Krajowego Planu Dzia ania na Rzecz Efektywno ci Energetycznej (KPDnREE) Dzia anie Agencji energetycznej

rodki NSS 2007-2013 Udzia w IEE 2007-2013 i RTD Projekt Efektywno ci Energetycznej GEF Kampania informacyjna nt. efekt. Energetycznej Ustawa o efektywno ci energetycznej

54

Wzmocnienie priorytetów badawczych w zakresie efektywno ci energetycznej w Krajowym Programie Badawczym

Bia e certyfikaty Dobrowolne zobowi zania Krajowy Fundusz Efektywno ci Energetycznej Kszta cenie specjalistów w zakresie efektywnego u ytkowania energii

W zale no ci od wdro onych instrumentów, osi ganie przez Polsk celu ilo ciowego

Dyrektywy 2006/32/WE mo e przebiega wg ró nych scenariuszy. Przedstawiono je opisano na rys. 5.4. i tabl. 5.4.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

31.12.2007 31.12.2008 31.12.2009 31.12.2010 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014 31.12.2015 31.12.2016

Cel

indy

katy

wny

, [kt

oe]

Nak ady na premie termodernizacyjne:2008 - 356 mln z2009 - 356 mln z2010 - 356 mln z

(2007 - 250 mln z )

0,59% - Start do celu: (31.12.2007) 1.01.2008

przyrost roczny oszczedno ci energii: 0,47%

2%

7%scenariusz "liniow y"

scenariusz "ekstensyw ny"

scenariusz "intensywny"

przyrost roczny oszczedno ci energii: 1,166%

Rys. 5.4. Scenariusze osi gni cia przez Polsk celów Dyrektywy 2006/32/WE

Tablica 5.4. Podstawowe elementy okre laj ce scenariusze oszcz dzania energii przedstawiono poni ej

Scenariusz Opis Istotne elementy realizacji

Intensywny cel 9% niezagro ony przez ca y okres, cel 2% zrealizowany.

silne zaanga owanie rz du, ustawa efektywno ci energetycznej wchodzi w ycie 01.01.2008 r., silny krajowy fundusz efektywno ci energetycznej, intensywna dzia alno agencji ds. efektywno ci energetycznej, skuteczna kampania ogólnokrajowa, szybkie wprowadzenie mechanizmów rynkowych (np. bia e certyfikaty).

55

Liniowy

cel 9% zrealizowany, cel 2% zrealizowany lub prawie zrealizowany, przy pieszona realizacja po 2010 roku.

silne zaanga owanie rz du, ustawa o efektywno ci energetycznej wchodzi w ycie 01.01.2008 r., niedostateczny krajowy fundusz efektywno ci energetycznej, intensywna dzia alno agencji ds. efektywno ci energetycznej, skuteczna kampania promocyjna ogólnopa stwowa.

Ekstensywny

cel 9% zrealizowany dzi ki zwi kszonym wysi kom w ostatnich 2-3 latach, cel 2% nie b dzie zrealizowany.

umiarkowane zaanga owanie rz du, ustawa o efektywno ci energetycznej wejdzie w ycie 01.01.2009 r., opó nienie w wyznaczeniu agencji energetycznej, ma y krajowy fundusz efektywno ci energetycznej.

Proponuje si , aby zakres Ustawy w sprawie efektywno ci energetycznej oraz

towarzysz cych aktów i uregulowa prawnych, w sposób spójny i kompleksowy ujmowa regulacje zwi zane z efektywno ci energetyczn , wprowadzaj c, umo liwiaj c lub stymuluj c realizacj nast puj cych dzia : wprowadzenie systemu Zbywalnych Bia ych Certyfikatów, wprowadzenie systemu dobrowolnych zobowi za w przemy le, powo anie Krajowego Funduszu Efektywno ci Energetycznej, utworzenie struktury pa stwowej (np. Agencji Energetycznej), odpowiedzialnej za

realizacj zrównowa onej polityki energetycznej, wraz z sieci regionalnych agencji energetycznych, w tym wzmocnienie ju istniej cych,

zorganizowanie systemu wymiany i promocji najlepszych praktyk z udzia em agencji energetycznych,

ustanowienie systemu wspomagania wykonywania audytów energetycznych obejmuj cych ma ych odbiorców i sektor M P, finansowanego z Funduszu Efektywno ci Energetycznej,

wprowadzenie sytemu akredytacji audytorów energetycznych, zapewnienie odbiorcom ko cowym konkurencyjnych cenowo us ug energetycznych

oraz ich promocja, zapewnienie odbiorcom ko cowym dost pno ci i promowanie konkurencyjnych

cenowo audytów energetycznych, reform systemu przyznawania pomocy publicznej tak, aby zach ci do podejmowania

dzia innowacyjnych w zakresie efektywno ci energetycznej i zwi kszania produkcyjno ci przez oszcz dno ci energii,

wprowadzenie kryterium efektywno ci energetycznej przy przetargach publicznych, w celu rozwoju stabilnego rynku na produkty (w tym pojazdy) efektywne energetycznie,

wprowadzenie mechanizmu zwi kszaj cego wiadomo spo eczn w zakresie zrównowa onej polityki energetycznej,

wprowadzenie mechanizmów zach cania klientów do zakupu urz dze wyprodukowanych w standardach wysokich technologii, co stworzy rynek dla efektywnych energetycznie technologii,

wprowadzenie ulg podatkowych dla ko cowych odbiorców energii stosuj cych okre lone instrumenty wzrostu efektywno ci energetycznej,

wzmocnienie systemu statystyki efektywno ci energetycznej i obliczania oszcz dno ci energii oraz systemu sprawozdawczo ci dla KE,

zapewnienie wspó finansowania udzia u podmiotów polskich w programach energetycznych UE,

56

upowszechnianie systemów zarz dzania rodowiskiem i energi np. EMAS i ISO 14 000.

Polska jest stanie zrealizowa zalecenia Komisji Europejskiej

o ograniczeniu energoch onno ci o 20 proc. do roku 2020 i cele wynikaj ce z Dyrektywy 32/2006/WE, tylko wtedy gdy szybko podejmie odpowiednie dzia ania. Jednak w chwili obecnej, planowane dzia ania na rzecz efektywno ci energetycznej s mocno opó nione (niektóre z dzia wskazanych w tabeli 5.3 o 1-2 lata). Spowoduje to du e trudno ci w osi gni ciu celu po redniego Dyrektywy 32/2006/WE.

57

6. PRZEDSTAWIENIE PROPOZYCJI INSTRUMENTÓW ZWI KSZANIA EFEKTYWNO CI ENERGETYCZNEJ W PRZEMY LE W POLSCE

Spo ród wielu mechanizmów stosowanych w krajach europejskich w zakresie wzrostu

efektywno ci energetycznej w przemy le, proponuje jak najszybsze zastosowanie nast puj cych instrumentów w Polsce, wg kategorii jak nast puje: 1) Zawieranie i wsparcie dobrowolnych zobowi za d ugoterminowych. 2) Informacja/Edukacja/Szkolenia

- Rozwijanie systemów zarz dzania energi i systemów audytów energetycznych. - Wprowadzenie sta ych form konsultacji przemys u z organami rz dowymi

i administracji publicznej oraz ze spo ecze stwem. - Wprowadzenie obligatoryjnego systemu monitoringu i zarz dzania energi

w przemy le. - Prowadzenie szkole z zakresu gospodarki energetycznej i poszanowania energii

dla kadry zarz dzaj cej i technicznej zak adów przemys owych. - Wsparcie i szerokie wdra anie rezultatów mi dzynarodowych projektów

realizowanych w zakresie efektywno ci energetycznej. - Wspieranie prac naukowo-badawczych zwi zanych z realizacja celów

zrównowa onej polityki energetycznej oraz wdra anie rezultatów. 3) Dotacje i pomoc finansowa

- Stworzenie mechanizmów finansowania inwestycji poprzez fundusze efektywno ci energetycznej.

Poni ej omówiono wybrane mechanizmy zwi kszenia efektywno ci energetycznej przemys u. W krajach europejskich oceniono na ogó efekt ich dzia ania jako wysoki. Nale y podkre li , e w Polsce nie wykonuje si (lub w niewielkim stopniu), studiów i analiz odniesionych do zagadnie efektywno ci energetycznej (równie w przemy le), nie dokonuje si oceny potencja u oszcz dno ci energii, analiz wp ywu regulacji i instrumentów na efektywno energetyczn .

6.1. Wdra anie mechanizmu dobrowolnych zobowi za d ugoterminowych w przemy le

Obiecuj cym dla przemys u mechanizmem daj cym mo liwo ci poprawy efektywno ci energetycznej s tzw. „dobrowolne zobowi zania d ugoterminowe” (DZD). Jest to mechanizm wspierany i promowany w niektórych krajach europejskich, polegaj cy na zawieraniu przez organy administracji rz dowej lub samorz dowej umów z zainteresowanymi podmiotami przemys owymi lub ich organizacjami bran owymi, które zobowi zuj si realizowa przedsi wzi cia skutkuj ce wzrostem efektywno ci wykorzystania zu ywanej przez nich energii. W zamian otrzymuj dotacje, subwencje lub wsparcie finansowe, wsparcie audytorskie i eksperckie lub tak e obni enie op at za korzystanie ze rodowiska. Organy administracji mog tak e zapewnia finansowanie programów badawczych i naukowych maj cych na celu opracowanie i rozwój nowoczesnych technologii energooszcz dnych oraz opracowanie procedur i technik ich praktycznego wdra ania.

System dobrowolnych zobowi za jest jednym ze rodków poprawy efektywno ci energetycznej zawartym w Krajowym Planie Dzia dotycz cym efektywno ci energetycznej zatwierdzonym przez Ministerstwo Gospodarki w czerwcu 2007 roku.

58

Rekomendowane jest wprowadzenie mechanizmu DZD w Polsce, gdy zastosowanie zobowi za d ugoterminowych w innych krajach europejskich, w ci gu ostatnich dziesi ciu lat, przynios o znaczn popraw efektywno ci energetycznej - nawet powy ej 30% oszcz dno ci energii w wielu sektorach (tak e ma ych i rednich przedsi biorstw) bran y przemys owej.

W latach 1998- 2005, DZD w Holandii:

w przemy le wyko cze wyrobów tekstylnych doprowadzi y do ok. 11% poprawy efektywno ci energetycznej w ci gu ostatnich 7 lat,

w przemy le us ug pralniczych doprowadzi y do ok. 17% poprawy efektywno ci energetycznej w ci gu ostatnich 7 lat.

Aby u atwi wdro enie mechanizmu DZD w Polsce rekomendowane jest skorzystanie z dost pnej metodologii stworzonej przez konsorcjum partnerów z krajów europejskich podczas realizacji projektu pt. „EULTA Uptake” w ramach programu Komisji Europejskiej Inteligentna Energia dla Europy. Opracowana metodologia zawiera zestaw narz dzi i rodków wspomagaj cych stowarzyszenia sektorowe i administracj rz dow przy tworzeniu dobrowolnych zobowi za d ugoterminowych dotycz cych efektywno ci energetycznej.

Metodologia zawiera pi etapów wdra ania DZD: przygotowania, wprowadzania, negocjacji, wdra ania i ewaluacji.

W pierwszych latach programu nale y przeprowadzi intensywne dzia ania marketingowe, aby rozpowszechni informacje, stworzy komitet steruj cy oraz system wsparcia i us ug dla przedsi biorstw uczestnicz cych (np. stron internetow , helpdesk, porady, wsparcie we wdra aniu (zadania techniczne i administracyjne), wytyczne i wzory dotycz ce monitoringu oraz sprawozdawczo ci, narz dzia).

Etap ewaluacji w okresie obowi zywania DZD zaczyna si na d ugo przed zako czeniem DZD. Je li DZD jest d szy ni 8-10 lat mo e nast pi kilka ewaluacji. Wyniki ewaluacji mog zosta zastosowane przy przygotowywaniu programów kolejnej rundy.

ugoterminowy system umów zwykle podlega dwukrotnej ewaluacji, raz w po owie okresu obowi zywania i po raz drugi, gdy okres obowi zywania DZD zbli a si ku ko cowi.

Do wiadczenia pa stw z istniej cymi DZD wskazuj , e ilo pracy koniecznej do utworzenia systemu umów wynosi oko o 250-300 dni roboczych ( cznie dla instytucji rz dowych, agencji energetycznych oraz stowarzysze przemys owych) oraz dodatkowe 30-60 dni roboczych na sektor.

Utworzenie systemu monitorowania poci ga za sob dodatkowy koszt w wysoko ci 150.000 – 200.000 Euro, w zale no ci od poziomu monitoringu. Dodatkowo wyst puj te koszty zwi zane z pocz tkowym etapem dzia ania, analizy i modyfikacji systemu DZD.

Projekty pilota owe, materia y marketingowe, strony internetowe, dotacje na audyty energetyczne, itp. nie zosta y w czone w te szacunkowe wyliczenia.

Zwykle koszty zwi zane z administracj , zarz dzaniem, monitorowaniem, sprawozdawczo ci oraz wdra aniem DZD (z wy czeniem audytów energetycznych, ale

cznie z dotacjami) wynosz oko o 300.000 do 350.000 Euro rocznie.

59

6.2. Stworzenie mechanizmów finansowania inwestycji (fundusze efektywno ci energetycznej)

Obecnie o finansowanie efektywno ci energetycznej mo na si ubiega praktycznie tylko w ramach funduszy przeznaczonych na ochron rodowiska, w kryteriach których specyfika sektora przemys owego uwzgl dniona jest w niewielkim stopniu. Efektem s zatem relatywnie nieliczne przypadki finansowania inwestycji w zakresie efektywno ci energetycznej w sektorze przemys owym.

Wydaje si , e w przypadku Polski skuteczne mechanizmy wsparcia finansowego dla inwestycji modernizacyjnych w przemy le mo na stworzy na bazie istniej cej struktury instytucji i organizacji finansuj cych dzia ania w zakresie ochrony rodowiska. Nale y jedynie rozpatrzy mo liwo wydzielenia z nich cz ci rodków i skierowa je bezpo rednio do przemys u, np. jako produkt towarzysz cy programowi dobrowolnych zobowi za . Dzia anie takie wydaje si uzasadnione z powodu niewielkich kosztów realizacji z wykorzystaniem istniej cych struktur organizacyjnych i administracyjnych. Nale y równie podkre li , e w instytucjach i organizacjach tych tkwi równie rezerwy, co potwierdzaj corocznie publikowane bilanse i wyniki wykazuj ce niepe ne wykorzystanie dost pnych rodków.

Nale y równie rozpatrywa mo liwo ci wprowadzenia innych mechanizmów finansowania, spo ród których do najbardziej istotnych mo na zaliczy : Utworzenie funduszu bud etowego o charakterze odnawialnym (revolving fund), na

który raz przeznaczone rodki bud etowe na realizacj przedsi wzi efektywno ci energetycznej wracaj do funduszu w postaci zaoszcz dzonych rodków z tych przedsi wzi i przeznaczane s na dalsze dzia ania w tym zakresie. Cz rodków jakie zosta y zaoszcz dzone mog oby powróci do bud etu i zosta ponownie wykorzystane przez zak ady, które zgodzi y si przyst pi do dobrowolnych zobowi za . Fundusz ten móg by by przeznaczony na nast puj ce cele: op acenie cz ci kosztów wykonania audytów energetycznych, opracowywanie planów i harmonogramów dzia modernizacyjnych, przygotowanie studiów wykonalno ci inwestycji pod finansowanie z ró nych róde , wprowadzanie systemów monitoringu i zarz dzania energi .

Ustanowienie funduszu celowego (na wzór Krajowego Funduszu Mieszkaniowego w budownictwie) skierowanego na dofinansowywanie przedsi wzi modernizacyjnych w zak adach.

Wprowadzenie ulgi w podatku dochodowym np. w wysoko ci 5% rocznie za ka dy 1% zwi kszenia corocznie przez 6 lat oszcz dno ci w zu yciu energii przez zak ad przemys owy.

6.3. Sta e formy konsultacji przemys u z organami w adzy i administracji publicznej oraz ze spo ecze stwem.

W chwili obecnej konsultacje przemys u z organami w adzy i administracji publicznej odbywaj si w procesie opiniowania aktów prawnych lub zg aszania inicjatyw ustawodawczych. Jednak wiele kwestii pomi dzy rz dem, a przemys em wymaga sta ych konsultacji. Dlatego te proponuje si powo anie Rady ds. Efektywno ci Energetycznej w Przemy le.

W sk ad ww. Rady powinni wej przedstawiciele: Zak adów przemys owych, Organizacji pracodawców, Ministerstwa Gospodarki i pracy,

60

Ministerstwa rodowiska, Ministerstwa Infrastruktury, Agencji Poszanowania Energii, Fundacji i Stowarzysze zajmuj cych si problematyk racjonalnego gospodarowania

Energii, Przedsi biorstw energetycznych.

Do zada Rady ds. Efektywno ci Energetycznej w Przemy le powinno nale : nadzorowanie procesu wdra ania systemu dobrowolnych porozumie ; opiniowanie aktów prawnych dotycz cych efektywno ci energetycznej w przemy le; opracowywanie i zatwierdzanie rocznych planów zmniejszenia warto ci wska ników zu ycia energii w poszczególnych bran ach przemys u; przygotowywanie raportów dotycz cych zagadnie efektywno ci energetycznej w przemy le.

6.4. System monitoringu i zarz dzania energi oraz system audytów energetycznych zak adów przemys owych

Kolejnym proponowanym instrumentem zwi kszania efektywno ci jest wprowadzenie systemu zarz dzania energi i audytów energetycznych. Postuluje si wprowadzenie obligatoryjnego systemu monitoringu i zarz dzania energi w okre lonych dzia ach lub zak adach przemys owych (na bazie np. do wiadcze przemys u japo skiego).

Zarz dzanie energi jest terminem, który przyj si w wielu krajach rozwini tych. Pojawienie si tego terminu oznacza jako ciow zmian w podej ciu do problemów wytwarzania, przesy ania, dystrybucji i u ytkowania energii. Dost p do nowych technik pomiarowych, mo liwo gromadzenia i komputerowej obróbki du ej liczby danych stworzy a mo liwo kontroli i wp ywania na wska niki energetyczne na bie co, a nie z du ym opó nieniem czasowym, jak rozwi zywano to w tradycyjnie prowadzonej gospodarce energetycznej. Tradycyjne metody optymalizacji statycznej zast powane s przez prowadzon optymalizacj eksploatacyjn . W wielu obiektach zarz dzanie energi jest traktowane jako proces kompleksowy obejmuj cy jednocze nie wiele no ników energetycznych. W zwi zku z powy szym celowym wydaje si wprowadzenie w Prawie Energetycznym lub nowej Ustawie o efektywno ci energetycznej w gospodarce zapisu dotycz cego monitoringu i zarz dzania energi w Zak adzie Przemys owym.

Audyt energetyczny to opracowanie, okre laj ce zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne przedsi wzi cia modernizacyjnego maj cego na celu obni enie zu ycia energii, ze wskazaniem rozwi zania optymalnego, w szczególno ci z punktu widzenia kosztów realizacji tego przedsi wzi cia oraz oszcz dno ci energii. Obliczenie oszcz dno ci energii, jakie wynikn z realizacji poszczególnych przedsi wzi , jest kluczowym elementem audytu. Oszcz dno kosztów energii, czyli ró nica w op atach za energi przed i po zrealizowaniu usprawnienia, wp ywa na rentowno inwestycji.

System zarz dzania energi i system audytów energetycznych w przemy le jest jednym ze rodków zapisanym w Krajowym planie dzia dotycz cym efektywno ci energetycznej (EEAP) na lata 2008 – 2016.

61

6.5. Prowadzenie szkole z zakresu gospodarki energetycznej i poszanowania energii dla kadry zarz dzaj cej i technicznej zak adów przemys owych.

Instrumentem zwi kszania efektywno ci energetycznej w zak adach przemys owych

jest wzrost wiadomo ci oraz wiedzy kadry technicznej i zarz dzaj cej. W ramach wprowadzania w zak adzie przemys owym efektywnego zarz dzania energi wprowadza si kursy i szkolenia dla kadry kierowniczej i nadzorczej oraz szkolenia dla kadry technicznej. Kursy takie maj za zadanie u wiadomi kadrze kierowniczej i nadzorczej, jak wa rol odgrywa system oszcz dzania energii w ca ym systemie zarz dzania przedsi biorstwem. Szkolenie kadry technicznej powinno polega na wyja nieniu pracownikom zagadnie zwi zanych z oszcz dno ci energii od strony teoretycznej i praktycznej, zw aszcza w sektorze wykorzystuj cym energi elektryczn i ciepln . Powinno wprowadzi si obowi zek szkole w tym zakresie dla okre lonych kategorii zak adów przemys owych. Celowe jest wykorzystanie do wiadcze Polsko-Japo skiego Centrum Efektywno ci Energetycznej Krajowej Agencji Poszanowania Energii SA.

62

7. PRAKTYCZNE REKOMENDACJE DLA PRZEMYS U W ZAKRESIE ZASTOSOWANIA NOWYCH REGULACJI I/LUB ZAPROPONOWANIE INNYCH INSTRUMENTÓW

Przedstawiono w niniejszym rozdziale:

bariery i rekomendacje dotycz ce zwi kszenia efektywno ci energetycznej dzia ów energoch onnych,

praktyczne mo liwo ci ograniczenia energoch onno ci typowych instalacji i urz dze powszechnych w zak adach przemys owych,

listy dzia ograniczaj cych zu ycie energii zak adach przemys owych kategorii M P, metodologi wdra ania zarz dzania energi i zwi kszania efektywno ci energetycznej

w M P z wykorzystaniem narz dzi projektu ExBESS.

7.1. Bariery i rekomendacje dotycz ce zwi kszenia efektywno ci energetycznej dzia ów energoch onnych przemys u: spo ywczego, papierniczego, chemicznego, mineralnego i hutniczego

Przedstawiono przede wszystkim rezultaty dwóch projektów, dotycz cych efektywno ci energetycznej w przemy le: studium Master Plan Poszanowania Energii w Polsce oraz Energy Self-Audit Scheme (Auto-Audyt Energetyczny w Przemy le).

7.1.1. Master Plan Poszanowania Energii w Polsce Projekt Master Plan Poszanowania Energii w Polsce realizowany by w latach 1996-

1999 przy finansowym wsparciu Japo skiej Agencji Wspó pracy Mi dzynarodowej (JICA) oraz w porozumieniu z Ministerstwem Gospodarki RP. W ramach projektu dokonano kompleksowych przegl dów, analiz i oszacowa energetycznych w 15 zak adach przemys owych reprezentuj cych bran e energoch onne oraz dokonano ankietowego badania kilkuset innych zak adów przemys owych.

Wyniki przeprowadzonej w ramach Master Planu ankietyzacji wskazuj nast puj ce przyczyny wysokiej energoch onno ci analizowanych sektorów przemys owych:

a) Kadra kierownicza wykazuje brak dostatecznej wiadomo ci na temat roli dzia na rzecz oszcz dno ci energii w strategii przedsi biorstwa

b) Brak dzia ca ciowych i strukturalnych w zak adzie przemys owym na rzecz poszanowania energii.

c) Brak standardów zu ycia energii i standardów dzia na rzecz racjonalnego zu ycia energii jak np. racjonalizacja procesów spalania paliw, zmniejszania strat ciep a, odzysk ciep a odpadowego.

d) Brak urz dze s cych do pomiarów zu ycia energii.

f) Niedostateczne wykorzystanie ciep a odpadowego. Przedsi biorstwa nie posiadaj systemów odzysku ciep a np. ze spalin. W dodatku nawet w tych miejscach, gdy systemy takie istniej , zdarza si , e funkcjonuj nieprawid owo wskutek wad konstrukcyjnych, uszkodze lub braku odpowiedniej konserwacji.

Podstawowymi barierami poprawy efektywno ci energetycznej (okre lonymi na podstawie ankietyzacji zak adów przemys owych i wizyt w nich) s :

63

brak kapita u inwestycyjnego, eksploatacja przestarza ych urz dze i technologii,

brak dzia promocyjnych ze strony rz du, niejasne perspektywy zyskowno ci inwestycji na rzecz efektywno ci energetycznej,

niedostateczne informacje odno nie polityki rz du, brak planu produkcyjnego w dalszej perspektywie czasowej,

brak urz dze pomiarowych, brak zrozumienia znaczenia dzia oszcz dno ci energii u pracowników.

Uwidoczniono, e proces racjonalnego u ytkowania energii i zwi kszania efektywno ci energetycznej napotyka na wiele przeszkód, z których najwi ksz jest brak rodków finansowych na inwestycje energooszcz dne. Jedn z metod rozwi zania tego problemu mo e by finansowanie inwestycji energooszcz dnych przez trzeci stron . Podstaw oceny zakresu i op acalno ci przedsi wzi energooszcz dnych powinno by szerokie wprowadzenie urz dze pomiarowych i audytów energetycznych. Pomiary i ich analiza stanowi podstaw tworzenia programu zwi kszenia efektywno ci energetycznej w zak adzie przemys owym.

W wietle wyników studium Master Plan istotne komplementarne elementy polityki zwi kszania efektywno ci energetycznej w zak adach przemys owych powinny by nast puj ce: wspieranie inwestycji kapita owych prowadz cych do zmniejszenia zu ycia energii,

zmiana wiadomo ci kadry kierowniczej w zak adach pracy, zbudowanie systemu zarz dzania energi wewn trz zak adów produkcyjnych,

podj cie dzia maj cych na celu rozpowszechnienie informacji dotycz cych strategii, technologii oraz urz dze s cych oszcz dno ci energii,

zbudowanie systemu kontroli wewn trz fabryk, wdra anie know – how dla procesów prowadz cych do oszcz dno ci energii,

przedstawienie konkretnych zach t i bod ców dla przedsi biorstw.

Wynikiem realizacji studium Master Plan Poszanowania Energii w Polsce by o okre lenie potencja u zmniejszania energoch onno ci produkcji przemys owej oraz identyfikacja najistotniejszych z punktu widzenia mo liwo ci zmniejszenia energoch onno ci dzia , do których zaliczono:

wdro enie i realizacja procesów zarz dzania energi , jako pochodnej audytu, w szczególno ci auto-audytu energetycznego;

niskonak adowe dzia ania organizacyjne i modernizacyjne; inwestycje wysokonak adowe radykalnie obni aj ce energoch onno .

Potencja mo liwych do uzyskania efektów, oszacowany na podstawie szczegó owych bada i pomiarów w 15 zak adach przemys owych przedstawiono na rys. 7.1.

64

11,2%4,6%

9,5%

6,5%

9,8%

1,5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Paliwa En. Elektr.

Etap 3Etap 2Etap 1

Etap 1 Wdro enie lub usprawnienie procesu zarz dzania energi i wzmocnienie procesu kontroli operacji technologicznych (dzia ania beznak adowe)

Etap 2 Zastosowanie dodatkowego wyposa enia (dzia ania niskonak adowe)

Etap 3 Modernizacja procesu technologicznego (dzia ania wysokonak adowe)

Rys 7.1 Potencja oszcz dno ci w podziale na etapy modernizacji ród o: The Master Plan Study for Energy Conservation in the Republic of Poland, ECCJ, Japan 1999

Ca kowity potencja oszcz dno ci energetycznych oszacowano na poziomie 30,5% (paliwa) i 12,6% (energia elektryczna), w tym 11,2 % w wyniku wdro enia lub usprawnienia procesu zarz dzania energi i wzmocnienia procesu kontroli operacji technologicznych w trybie dzia beznak adowych.

W porównaniu z analogicznymi sektorami przemys owymi w Japonii energoch onno w Polsce jest wy sza o 1,5 do 3 razy. W studium Master Plan stwierdzono, e na skutek dzia optymalizacyjnych w zakresie zarz dzania procesem produkcyjnym i u ytkowania energii oraz niewielkich inwestycji w sprz t i wyposa enie o najwy ej 3-letnim okresie zwrotu mo na uzna za mo liwe osi gni cie 12 33% redukcji zu ycia energii.

Potencja oszcz dno ci energii sektorów przemys owych, w aspekcie jak wy ej, przestawiono w tabeli 7.1. Tabela 7.1. Potencja oszcz dno ci energii zak adów przemys owych

Przemys Porównanie intensywno ci

zu ycia energii z Japoni

Potencja oszcz dno ci

energii

Propozycje najwa niejszych dzia

elaza i stali

1,6 ÷ 1,8 razy 24 % Wdro enie planu produkcji zapewniaj cego ci procesów obróbki; opracowanie przepisów dotycz cych uruchamiania i zatrzymywania produkcji.

Chemiczny 1,9 ÷ 3,1 razy 26 % Modernizacja przestarza ych urz dze ; skomasowanie procesów obróbki.

Maszynowy 1,7 ÷ 4,1 razy 30 % Skracanie czasu przerw, zatrzyma pomi dzy procesami; likwidacja nieszczelno ci w systemach spr onego powietrza; wykorzystywanie ciep a odpadowego spalin.

Mineralny 1,2 ÷ 2,4 razy 33 % Kontrola wspó czynnika nadmiaru powietrza

65

(produkcja cegie )

w kot ach; usuwanie nieszczelno ci w systemach spr onego powietrza; izolacja cieplna urz dze i obiektów; optymalizacja mocy transformatorów i sposobu o wietlenia.

Spo ywczy 1,2 ÷ 2,0 razy 12 % Instalacja odwadniaczy; dopasowanie mocy silników do rzeczywistych obci , regulacja pr dko ci obrotowej silników.

W odniesieniu do wybranych sektorów zidentyfikowano technologie i urz dzenia charakteryzuj ce si najwi kszym zu yciem energii, oceniono energoch onno oraz wskazano dzia ania na rzecz zmniejszenia zu ycia energii. Dzia ania te podzielono na: przedsi wzi cia z zakresu zarz dzania produkcj i energi ;

inwestycje niskonak adowe; inwestycje wysokonak adowe.

Wyniki analizy i rekomendacje dzia dla zak adów reprezentuj cych energoch onne dzia y przemys u, przedstawiono w tabeli 7.2.

Tabela 7.2. Zestawienie podstawowych danych charakteryzuj cych zak ady przemys owe obj te audytem energetycznym, energoch onne technologie i dzia ania na rzecz zmniejszenia energoch onno ci Lp. Zak ad Rodzaj

produkcji Urz dzenia, technologie

energoch onne

Dzia ania usprawniaj ce zarz dzanie procesem produkcji i

ytkowaniem energii, niskonak adowe inwestycje

Inwestycje wymagaj ce

du ych nak adów finansowych

1. Huta 1 kszta towniki, yty stalowe

- walcownia - piec grzewczy - silnik

walcarki

- kontrola produkcji - podwy szenie wydajno ci - odzysk ciep a odpadowego - kontrola ilo ci powietrza w

piecu grzewczym - poprawa izolacji cieplnej

pieców - wietlenie wysokowydajnymi

lampami sodowymi - kontrola pracy spr arek

- modernizacja walcowni

- automatyczna kontrola i regulacja procesu produkcji

2. Huta 2 pr ty stalowe, stal kuta

- piec ukowy - piec

kadziowy - walcowania - piece

grzewcze - ku niczy piec

grzewczy - wytapiarka - pompy

- zwi kszenie wydajno ci pieca - odzysk ciep a odpadowego - kontrola ilo ci powietrza w

piecu - zwi kszenia izolacyjno ci pieca:

zastosowanie ceramicznej izolacji o strukturze w óknistej

- nowoczesne o wietlenie lampami sodowymi

- kontrola pracy pomp

- modernizacja walcowni: walcownia gor ca

- instalacja kot a odzysknicowego

- odzysk ciep a z pieca ukowego

3. Fabryka armatury

czniki rurowe - eliwiak - piec do

obróbki cieplnej

- kocio - cynkowanie

- izolacja pieca do obróbki cieplnej

- ulepszenie procesu elektrolitycznego cynkowania

- podwy szenie wydajno ci procesów

- instalacja pieca podgrzewaj cego

- usprawnienie eliwiaka

- zastosowanie

66

elektrolityczne

- obni enie wspó czynnika nadmiaru powietrza w kotle

- redukcja nieszczelno ci powietrza

gazu ziemnego do obróbki cieplnej

4. Przemy

chemiczny 1

smo a, benzen etylobenzen, sfenoedr –A, polietylen

- strumienica pary

- piec grzewczy - wie a

destylacyjna

- optymalizacja ilo ci powietrza w piecu

- ulepszenie izolacji cieplnej - redukcja nieszczelno ci

powietrza - ulepszenie strumienicy - odzysk ciep a - modernizacja o wietlenia - redukcja zapotrzebowania

szczytowego

5. Przemy

chemiczny 2

odczynniki - kocio - podwy szenie wydajno ci procesów

- kontrola wspó czynnika nadmiaru powietrza w kotle

- ulepszenie garnków kondensacyjnych

- zmniejszenie mocy transformatora

- modernizacja o wietlenia

6. Przemy

chemiczny 3

barwniki - suszarka - spr arka

powietrza - ch odziarka - ogrzewanie

pomieszcze

- wymiana wymiennika ciep a suszarki

- wymiana okien - modernizacja sieci parowej - modernizacja o wietlenia

- instalacja suszarki nowego typu

- automatyka podawania materia ów

7. Przemy

maszynowy 1

ci gniki - kocio , eliwiak

- spr arki - ogrzewanie

pomieszcze

- obni enie ci nienia spr onego powietrza

- redukcja nieszczelno ci systemu spr onego powietrza

- wprowadzenie falowników

- modernizacja linii monta u silników

8. Przemy

maszynowy 2

samochody ci arowe

- piec obróbki cieplnej

- spr arki

- modernizacja ogrzewania pomieszcze

- modernizacja suszarki - obni enie ci nienia powietrza - modernizacja spr arek - ciwy dobór

transformatorów - redukcja zapotrzebowania

szczytowego

- podwy szenie wydajno ci

- modernizacja linii technologicznych monta owni

9. Zak ad hutnictwa szk a

butelki i inne - piec do topienia

- spr arka

- kontrola ilo ci powietrza w piecu

- odpowiednia izolacja pieca - odzysk ciep a z pieca - podwy szenie wydajno ci - redukcja obci enia

szczytowego - obni enie ci nienia powietrza

- rekonstrukcja i modernizacja lub wymiana pieca

10. Zak ad produkcji ceg y silikato

ceg a wapienno - krzemowa

- kocio - autoklawy - dmuchawy

- modernizacja autoklaw - odzysk kondensatu - kontrola wspó czynnika

nadmiaru powietrza w kotle - ulepszenie izolacji cieplnej

67

wej - ulepszenia procesu mieszania sk adników

- redukcja obci enia szczytowego

- modernizacja o wietlenia 11. Zak ad

y spo ywcze 1

olej rafinowany, margaryna

- dezodoryzator - stacja wodoru

- redukcja strat ciep a dezodoryzatora i jego modernizacja

- kontrola ci nienia pary w strumienicy

- modernizacja autoklawu utwardzania

- polepszenie izolacji cieplnej - redukcja obci enia

szczytowego

- redukcja czasu reakcji w autoklawie do utwardzania

12. Zak ad przetwórstwa mi sa 1

mi so, w dliny - kocio - spr arka

- odzysk kondensatu - redukcja strat ciep a poprzez

instalacj kurtyn - polepszenie izolacji cieplnej - modernizacja ch odziarek - modernizacja o wietlenia

13. Zak ad przetwórstwa mi sa 2

mi so, w dliny - spr arka - odzysk ciep a odpadowego - kontrola wspó czynnika

nadmiaru powietrza w kotle - podwy szenie wydajno ci - ulepszenie izolacji cieplnej - optymalizacja pracy

transformatora

14. Zak ad przetwórstwa mlecznego 1

mleko, mas o, sery

- kocio - ch odziarka

- kontrola wspó czynnika nadmiaru powietrza w kotle

- ulepszenie izolacji cieplnej - kontrola temperatury sterylizacji - kontrola funkcjonowania

ch odziarek - redukcja obci enia

szczytowego

15. Zak ad przetwórstwa mlecznego 2

mleko, mleko w proszku, mas o, sery

- kocio - ch odziarka - suszarka

- poprawa warunków sanitarnych - optymalizacja systemu

napowietrzania cieków w oczyszczalni

- redukcja ilo ci cieków - wymiana ruroci gów parowych - izolacja ruroci gów parowych

- wymiana kot a glowego na

gazowy - wymiana

strumienicy na pomp pró niow

- gazowy uk ad skojarzony

ród o: The Master Plan Study for Energy Conservation in the Republic of Poland, ECCJ, Japan 1999

Z przedstawionej listy dzia specyficznych, omówionych na podstawie pi ciu ga zi przemys u bran energoch onnych wynika, i mimo ca kowicie ró nych ci gów technologicznych dla ka dej z omawianych ga zi przemys u, du e mo liwo ci oszcz dzania energii we wszystkich z przedstawionych bran wyst puj przy wykorzystaniu ciep a odpadowego, w tym instalacji systemów odzysku ciep a. Ciep o to w wielu przypadkach jest ponownie u yte np. do podgrzewania wody wykorzystywanej w dalszym ci gu technologicznym, co znacznie obni a zu ycie energii elektrycznej, która musia aby zosta

68

yta na podgrzanie zimnej wody do odpowiedniej temperatury oraz ogrzewania pomieszcze .

Optymalizacja procesu technologicznego, inwestowanie w nowe, energooszcz dne technologie to kolejne godne rozwa enia dzia anie mog ce przynie znaczn redukcj kosztów zu ycia wody i energii, nawet do 50%.

7.1.2. Energy Self-Audit Scheme (Auto-Audyt Energetyczny w Przemy le)

Projekt Energy Self-Audit Scheme realizowany by w latach 2000 – 2002 w ramach programu SAVE II. Projekt koordynowany by przez KAPE S.A., a w jego realizacji uczestniczyli ponadto Holenderska Agencja Energii i rodowiska (NOVEM B.V.) oraz Irlandzkie Centrum Energii (IEC). Podstawowym celem projektu by o wdro enie i opracowanie propozycji zasad i metod wdra ania systemu dobrowolnych zobowi za w przemy le oraz opracowanie metodyki auto-audytu energetycznego i przeprowadzenie wed ug tej metodyki pilotowych audytów w wybranej grupie zak adów bran energoch onnych.

ównym efektem projektu i realizowanych w ramach niego dzia by o zach cenie wybranej grupy zak adów przemys owych do podj cia dzia w zakresie podnoszenia efektywno ci energetycznej

Projekt obejmowa realizacj w pilotowej grupie ok. 20 zak adów przemys owych pe nych procedur: wdro enia systemów monitoringu zu ycia energii; wdro enia systemów zarz dzania energi ; opracowania auto-audytów energetycznych; opracowania d ugoterminowych planów dzia i harmonogramów inwestycyjnych

prowadz cych do redukcji zu ycia energii; sporz dzenia raportu publicznego i jego upublicznienia; realizacji przedsi wzi modernizacyjnych.

Wyniki projektu wskazuj , e przy niewielkich zach tach oraz niewielkim wsparciu i asy cie zewn trznej, pracownicy zak adów s zdolni w sposób samodzielny zidentyfikowa i zaplanowa dzia ania prowadz ce do zmniejszenia zu ycia energii i energoch onno ci produkcji nawet o ok. 25 %. 7.2. Praktyczne mo liwo ci ograniczania energoch onno ci typowych instalacji

i urz dze przemys owych

7.2.1. Wprowadzenie Ograniczanie zu ycia energii w zak adzie przemys owym jest wypadkow procesów

o ró nym charakterze. Obejmuje ró nego rodzaju dzia ania – od zapewnienia prawid owej obs ugi, eksploatacji urz dze i odpowiedniej organizacji produkcji, przez niewielkie zmiany w wyposa eniu - a do inwestycji wprowadzaj cych nowe, energooszcz dne urz dzenia produkcyjne i technologie.

Wdra anie nowych technologii, pozwalaj cych radykalnie obni zu ycie energii oraz odchodzenie od tradycyjnych procesów powoduje spektakularne obni anie energoch onno ci ca ych ga zi przemys u. Przyk adem jest tu zastosowanie metody „suchej” produkcji

69

cementu. Z regu y s to przedsi wzi cia wymagaj ce znacznych nak adów i mo liwe do zastosowania w wybranej grupie zak adów.

Jak wskazuj do wiadczenia wielu krajów, znaczne efekty przynosz równie dzia ania odnosz ce si do typowych urz dze i instalacji stosowanych powszechnie w przemy le i niekoniecznie zwi zane ze znacznymi nak adami finansowymi. wiadczy to o istnieniu istotnych rezerw energooszcz dno ci mo liwych do wykorzystania przez tzw. dzia ania horyzontalne – maj ce zastosowanie w ró nych dzia ach wytwarzania. Dzia ania te odnosz si do takich obszarów wykorzystania energii jak: o wietlenie, wentylacja i klimatyzacja, pompowanie cieczy, spr anie powietrza, wymiana ciep a i masy, ogrzewanie obiektów kubaturowych, generowanie pary, dystrybucja energii w ró nych postaciach. Rezerwy mo na spotka w ró nego rodzaju instalacjach i urz dzeniach, jednak e w niektórych obszarach wyst puj bardzo cz sto.

W ramach projektu Departamentu Energii Stanów Zjednoczonych, terenowe centra oceny przemys u (Industrial Assessment Centers) przeprowadzi y audyty energetyczne oko o 4300 ma ych i rednich ameryka skich zak adów produkcyjnych ró nych bran . Po ka dym audycie opracowywane by y zalecenia maj ce na celu ograniczenie zu ycia energii. Czas zwrotu kosztów zalecanych dzia z regu y nie przekracza 2 lat. W poni szej tabeli przedstawione s g ówne obszary gdzie mo na zaoszcz dzi energi w procesach technologicznych oraz odsetek zak adów, których dotyczy y zalecenia z poszczególnych obszarów.

Tabela 4.2 Obszary rezerw energooszcz dno ci Obszar, którego dotyczy y zalecenia Odsetek zak adów Kot y 20% Instalacja pary 13% Piece przemys owe 4% Dostarczanie ciep a do procesu technologicznego 1% Izolacja termiczna, zapobieganie utracie ciep a / ch odu 22% Odzysk ciep a 26% Kogeneracja 3% Spr arki powietrza 68% Sch adzanie 6% ród o: Baza danych Departamentu Energii (DOE/IAC) o audytach energetycznych

Równie w Japonii istnieje program audytów energetycznych dla zak adów

przemys owych. Wyniki krótkich, jednodniowych audytów przeprowadzonych w 1445 zak adach wykaza y mo liwo zaoszcz dzenia rednio 7,4% zu ywanej energii. Najwi ksze (procentowo) rezerwy stwierdzono m. in. w przemy le petrochemicznym, spo ywczym, drzewnym i w ókienniczym.

Prawid owa konserwacja i eksploatacja, odpowiednia organizacja produkcji Szczególne znaczenie maj dzia ania zwi zane z utrzymaniem ruchu i organizacj

produkcji - poniewa wymagaj minimalnych nak adów lub s ca kowicie beznak adowe, a w wielu zak adach pozwalaj na osi gni cie znacz cych oszcz dno ci energii. Mog równie ograniczy szczytowe pobory energii, co pozwala obni moc zamówion i wi ce si z tym koszty; s tak e utrzymaniu jako ci produkcji i niezawodno ci wyposa enia produkcyjnego.

70

Opomiarowanie energii, monitorowanie energoch onno ci Istotnym problemem w ograniczaniu energoch onno ci produkcji w polskim przemy le

jest niewystarczaj ce opomiarowanie no ników energii. W wielu zak adach, zw aszcza mniejszych, jedynym licznikiem energii elektrycznej jest licznik s cy do rozlicze z dostawc energii. Zu ycie gazu jest cz sto mierzone równie tylko centralnym licznikiem – nie ma wi c mo liwo ci oceny pracy poszczególnych kot ów czy pieców. Instalacje pary w wielu fabrykach nie s wyposa one w adne przep ywomierze, je eli zak ad nie kupuje ani nie sprzedaje pary. Podobnie jest z instalacjami gor cej wody.

No niki energii s wi c opomiarowane jedynie w minimalnym zakresie, niezb dnym do prowadzenia rozlicze z dostawcami i odbiorcami. Nie pozwala to jednak na przeprowadzenie analizy struktury zu ycia energii wewn trz zak adu, na okre lenie miejsc gdzie wyst puj najwi ksze straty. Wiele dzia s cych ograniczeniu energoch onno ci wprowadza si stopniowo i dotycz one ograniczonych obszarów zu ycia energii, cz sto niewielkich w skali ca ego zak adu; suma takich dzia przynosi znacz ce oszcz dno ci. Je li nie ma mo liwo ci zmierzenia zu ycia energii przez poszczególne wydzia y, linie produkcyjne czy grupy urz dze , trudno jest wykaza pozytywny skutek poszczególnych przedsi wzi .

Energoch onno procesów produkcyjnych nie jest sta a. Zale y od stanu technicznego i sprawno ci urz dze , nastaw eksploatacyjnych, wielko ci partii produkcyjnej i innych czynników. Monitorowanie zu ycia energii umo liwia wykrycie wzrostu energoch onno ci procesu i podj cie dzia korekcyjnych. Brak odpowiedniego opomiarowania powoduje, e zwi kszenie energoch onno ci przechodzi niezauwa one i istnieje tendencja do sta ego wzrostu zu ycia energii.

Brak przyrz dów pomiarowych w instalacjach i urz dzeniach nie jest jedynym problemem zwi zanym z monitorowaniem energoch onno ci. W zak adach obserwuje si znaczn ilo przyrz dów niesprawnych, które daj odczyty wprowadzaj ce w b d, lub w tak oczywisty sposób nieprawid owe - e s przez obs ug ignorowane.

Jednak nawet prawid owe wskazania zainstalowanych mierników istotnych parametrów nie zawsze s wykorzystywane – cz sto nie s rejestrowane; za zarejestrowane dane nie zawsze s analizowane.

Monitorowanie energoch onno ci produkcji wymaga wi c odpowiedniego, sprawnego opomiarowania, systemu rejestracji danych oraz ich regularnej analizy. Daje jednak bardzo konkretne korzy ci.

7.2.2. Instalacje o wietleniowe Instalacje o wietleniowe nie zu ywaj bardzo znacz cej cz ci energii pobieranej przez

zak ady przemys owe, ale w wielu fabrykach daj mo liwo ci zaoszcz dzenia energii.

Racjonalizacja czasu za czenia o wietlenia Jednym z najbardziej oczywistych sposobów oszcz dzania energii jest wy czanie

niepotrzebnego o wietlenia. Du o zale y tu od wiadomo ci za ogi. Pomocne we wdra aniu nawyku wy czania o wietlenia jest umieszczenie przy wy cznikach naklejek typu „Wy czamy wiat o”.

W pomieszczeniach, w których rzadko przebywa personel, warto zastosowa wy czniki sterowane czujnikami ruchu – pozwala to unikn o wietlania pustych

71

pomieszcze . Innymi elementami automatyki racjonalizuj cymi korzystanie z o wietlenia s wy czniki zmierzchowe i czasowe.

Odpowiednia intensywno o wietlenia Jasno o wietlenia powinno odpowiada charakterowi wykonywanej w pomieszczeniu

pracy, zbyt du e nat enie powoduje strat energii. Wa ne z punktu widzenia energooszcz dno ci jest równie czyszczenie w miar

potrzeby lamp i odb ników. Nale y tak e dba o wykorzystanie o wietlenia naturalnego przez utrzymywanie w czysto ci wietlików dachowych i okien.

ród o wiat a blisko stanowiska pracy Lampy umieszczone pod sufitem wysokiej hali ma o efektywnie o wietlaj

pomieszczenie. Korzystne jest zastosowanie – gdzie to mo liwe – lamp umieszczonych bezpo rednio nad stanowiskiem pracy.

Podzia instalacji na sekcje Nie zawsze jest potrzebne o wietlenie ca ego, zw aszcza obszernego pomieszczenia.

Podzielenie instalacji na sekcje, z osobnymi wy cznikami, pozwala dostosowa obszar wietlany do aktualnych potrzeb.

Zastosowanie energooszcz dnych róde wiat a W niektórych zak adach dotychczas s eksploatowane lampy rt ciowe, bardzo

energoch onne. Ich wymiana na inne ród a wiat a – wysoko- i niskoci nieniowe lampy sodowe, metalohalogenkowe (oko o dwukrotnie bardziej efektywne ni rt ciowe) czy wietlówki (gdy o wietlenie nie jest umieszczone zbyt wysoko) daje znaczn oszcz dno

energii.

Zastosowanie elektronicznych stateczników wietlówek zamiast magnetycznych daje korzy w postaci oszcz dno ci si gaj cych ok. 20% energii, dodatkowo wyd aj c ywotno wietlówki.

Nowoczesne wietlówki trójpasmowe aby osi gn dany poziom o wietlenia zu ywaj oko o 30% energii mniej ni wietlówki standardowe. Maj te wi ksz trwa i mniejszy spadek poziomu o wietlenia z up ywem czasu.

Przy wymianie róde wiat a nale y zwróci uwag oprócz wymaganego nat enia wietlenia na to, czy praca wykonywana w danym pomieszczeniu wymaga wiernego

oddawania barw.

Zastosowanie odpowiednich opraw o wietleniowych Nowoczesne, energooszcz dne oprawy z wysokosprawnymi odb nikami zapewniaj

dobre wykorzystanie energii i odpowiednie ukierunkowanie strumienia wietlnego.

7.2.3. Instalacje spr onego powietrza Oko o 10% ca kowitego zu ycia energii w przemy le poch aniaj instalacje spr onego

powietrza.

Zast pienie lamp rt ciowych lampami metalohalogenkowymi powoduje wzrost efektywno ci wykorzystania energii o oko o 80%

72

W przybli eniu 75% kosztów produkcji spr onego powietrza to koszt elektryczno ci, gdy koszt inwestycji jest na poziomie ok. 22% za obs ugi – 3%.

Instalacje spr onego powietrza w zak adzie s bardzo istotne z punktu widzenia zu ycia energii, z paru powodów.

Po pierwsze - spr one powietrze jest niezwykle kosztownym no nikiem energii. Ogólna sprawno uk adu generowania – mierzona stosunkiem ilo ci energii zmagazynowanej w postaci spr onego powietrza do ilo ci zu ytej energii elektrycznej – wynosi w typowych instalacjach kilka procent (w niektórych tylko 4-5%). Kilkana cie procent stanowi straty wynikaj ce z wycieków, reszta jest rozpraszana w postaci ciep a. To ciep o nie zawsze jest (i nie zawsze mo e by ) wykorzystane, a jego efektywne u ycie mo e wymaga sporych nak adów.

Mamy wi c do czynienia z drogim no nikiem energii. Jednak e do wielu zastosowa jest on niezast piony, a r czne narz dzia pneumatyczne s ch tnie stosowane w przemy le bo

ta sze, l ejsze i por czniejsze ni elektryczne. Drugi czynnik to skala strat wynikaj cych z nieszczelno ci. Ka dy sposób dostarczania

energii do miejsca jej wykorzystania zwi zany jest ze stratami, ale w przypadku spr onego powietrza ich wielko jest naprawd du a. Wystarczy powiedzie , e w przypadku strat powodowanych wyciekami na poziomie 5-10% sytuacj nale y oceni jako akceptowaln , przy stratach powy ej ok. 20% nale y zdecydowanie podj dzia ania koryguj ce, a s instalacje w których wycieki si gaj 40 czy 50%.

Przy analizowaniu energoch onno ci nale y rozwa trzy obszary: generowania, dystrybucji oraz wykorzystania spr onego powietrza; z regu y w ka dym z nich mo na znale mo liwo zaoszcz dzenia energii.

Po stronie generowania spr onego powietrza - w wielu zak adach istnieje rezerwa w postaci mo liwo ci obni enia ci nienia t oczenia. Wy sze ci nienie t oczenia oznacza wi ksze zu ycie energii a tak e wi ksze wycieki. Je eli w instalacji jest kilka spr arek rubowych – cz sto kilka z nich pracuje równocze nie w stanie odci enia, co jest przyczyn

strat energii; je eli nie ma przy tym sterownika nadrz dnego – maszyny pracuj w kaskadzie, z maksymalnym ci nieniem znacznie przekraczaj cym ci nienie które ma by utrzymane w instalacji. W spr arkowni znajduj si filtry powietrza, których zanieczyszczenie mo e by przyczyn spadków ci nienia (i strat energii). W uk adzie generowania s te na ogó osuszacze powietrza, które równie mog powodowa nadmierne spadki ci nienia; a niektóre typy osuszaczy s bardzo energoch onne.

Najwi kszym problemem w dystrybucji s straty powietrza spowodowane wyciekami oraz straty ci nienia wynikaj ce ze zbyt ma ego przekroju ruroci gów oraz nieoptymalnego uk adu sieci.

Sposób wykorzystania spr onego powietrza równie ma wp yw na energoch onno produkcji. W wielu urz dzeniach wyst puj nieszczelno ci powoduj ce straty. Przy wykorzystywaniu do zdmuchiwania zanieczyszcze czy kropel p ynu dobry skutek przynosi zastosowanie energooszcz dnych ko cówek, daj cych taki sam efekt przy mniejszym zu yciu powietrza.

Sprawno energetyczna generowania spr onego powietrza jest bardzo niska, mo e wynosi jedynie 4-5%

W niektórych instalacjach wycieki powoduj utrat 50% spr onego powietrza

73

Do niektórych zastosowa nie jest konieczne u ywanie powietrza pod tak du ym ci nieniem jakie zapewniaj spr arki – wystarczy znacznie ta sze powietrze z dmuchaw.

Zdarza si , e w instalacji pracuje niewielka liczba urz dze wymagaj cych wy szego ci nienia ni pozosta e – w takim przypadku warto rozwa zapewnienie dla nich osobnego zasilania, nie warto dla niewielkiej grupy odbiorów utrzymywa wysokiego ci nienia w ca ej sieci.

Monitorowanie pracy instalacji Monitorowanie jest istotne dla utrzymania zu ycia energii oraz kosztów pod kontrol .

Najlepszym wska nikiem jest jednostkowe zu ycie energii do spr enia 1m3 powietrza. Zale y ono od typu i wielko ci spr arek – najbardziej energooszcz dne s du e spr arki

okowe oraz od rodkowe. Jako docelow warto dla typowych instalacji mo na przyj 0.11 kWh/m3.

Aby okre li jednostkowe zu ycie energii, nale y systematycznie rejestrowa zu ycie energii przez spr arki oraz ilo powietrza. W wielu instalacjach brak przep ywomierzy powietrza, cz sto te brakuje liczników energii. W przypadku spr arek rubowych pracuj cych w systemie doci enie – odci enie, zu ycie energii i ilo spr onego powietrza mo na w przybli eniu okre li na podstawie liczby godzin pracy w stanie doci enia i odci enia, która jest na ogó rejestrowana przez spr arki.

Wycieki spr onego powietrza Poziom wycieków jest ró ny w ró nych zak adach, jednak e nieszczelno ci

w wi kszo ci instalacji ród em du ych strat. Usuwanie wycieków jest prostym i bardzo efektywnym sposobem zmniejszania energoch onno ci produkcji.

W wielu fabrykach nie przywi zuje si do tego rodzaju strat wielkiej wagi, bo wycieki powietrza s - w odró nieniu np. od wycieków pary - trudno zauwa alne (poza wi kszymi, które ha asuj ) i nie pozostawiaj widocznych ladów. Istnieje chyba równie wyobra enie, e „powietrze nic nie kosztuje”.

Je eli instalacja jest wyposa ona w przep ywomierze spr onego powietrza i zak ad nie pracuje w ruchu ci ym, mo na atwo zorientowa si w skali istniej cych wycieków sprawdzaj c przep yw w czasie, gdy urz dzenia produkcyjne nie pracuj .

Je eli brak przep ywomierzy, wielko strat powietrza mo na oszacowa mierz c czas pracy spr arki w stanie doci enia i odci enia gdy nie dzia aj adne odbiory. Stosunek czasu pracy w stanie doci enia do d ugo ci cyklu doci enie-odci enie (zmierzony dla co najmniej 4 cykli) po pomno eniu przez znamionow wydajno spr arki daje oszacowanie wielko ci wycieków, np. w m3/h.

Orientacj w wielko ci strat spowodowanych nieszczelno ciami daje poni sza tabela, dla wyp ywu powietrza z okr ych otworów przy ci nieniu 6 bar.

Tabela 7.3 Straty spowodowane wyciekiem spr onego powietrza

rednica otworu, mm

Wyciek powietrza, m3/h

Moc na zasilenie wycieku, kW

Roczna strata energii, kWh

Roczny koszt, PLN

0,5 0,6 0,07 600 150

1 2,4 0,27 2350 590

2 9,8 1,08 9490 2370

3 23 2,51 22000 5500

74

4 39 4,33 38000 9500

Do obliczenia przyj to ci prac instalacji spr onego powietrza w ci gu roku

i cen energii 0,25 PLN/kWh. Typowymi miejscami wyst powania nieszczelno ci s : elastyczne w e i ich

po czenia, szybkoz czki, zawory redukcyjne, odolejacze, filtry oraz inne elementy armatury, pistolety pneumatyczne a tak e po czenia rur. Bardzo du e wycieki powoduje spotykane niekiedy odwadnianie zbiorników spr onego powietrza przez stale otwarty zawór

czny – zamiast przez zastosowanie mechanicznego lub elektronicznie sterowanego odwadniacza.

Istnieje kilka sposobów wykrywania wycieków spr onego powietrza. Najskuteczniejszy to zastosowanie ultrad wi kowego detektora. Urz dzenie takie wykrywa ultrad wi ki towarzysz ce wyp ywowi gazu, umo liwiaj c znalezienie nieszczelno ci w ha liwym otoczeniu pracuj cego zak adu. W fabrykach posiadaj cych rozleg sie spr onego powietrza zakupienie detektora jest na pewno uzasadnione – mo e on by wykorzystywany kolejno w poszczególnych wydzia ach.

Innym sposobem jest wyszukiwanie nieszczelno ci s uchowo, najlepiej gdy zak ad nie pracuje (lecz instalacja jest pod ci nieniem). W atwo dost pnych miejscach mo na równie zastosowa pian mydlan lub specjalny aerozol. Wykryte wycieki dobrze jest oznakowa ; usuwa nale y rozpoczynaj c od najwi kszych.

Je li w zak adzie nie ma wdro onego programu usuwania wycieków spr onego powietrza, zdecydowanie zalecane jest przeprowadzenie kontroli ca ej instalacji, a nast pnie powtarzanie jej okresowo, z cz stotliwo ci zale od wyników pierwszych kontroli oraz mo liwo ci organizacyjnych - jednak e nie rzadziej ni 2 razy w roku. Eliminowanie nieszczelno ci nie jest czynno ci jednorazow , poniewa nowe wycieki stale powstaj , a istniej ce powi kszaj si .

Straty spr onego powietrza mo na równie eliminowa odcinaj c zaworami fragmenty instalacji, gdy nie s u ytkowane (np. zasilanie wy czonych linii produkcyjnych).

W zak adach gdzie nie ma ci ego zapotrzebowania na spr one powietrze, niecelowe jest sta e utrzymywanie instalacji pod ci nieniem – gdy nie funkcjonuj odbiory, spr arki pracuj jedynie na zasilanie wycieków wi c lepiej je wy czy .

Sie dystrybucji Sie powinna dostarczy powietrze do miejsca wykorzystania z minimalnymi stratami

na wycieki oraz minimalnymi stratami ci nienia. Tarcie powoduje spadek ci nienia na ugo ci ruroci gu co wi e si ze strat energii. Korzystne jest wi c, aby spr arki

znajdowa y si blisko miejsca wykorzystania powietrza.

Wielko straty ci nienia zale y równie od rednicy ruroci gu - im mniejsza rednica tym strata jest wi ksza i tym wi cej energii trzeba do przes ania powietrza. Oszcz dno na koszcie budowy magistrali uzyskana przez zastosowanie rur o mniejszej rednicy mo e oznacza znacznie wy sze wydatki na energi .

Wielko strat energii w dystrybucji jest równie zale na od struktury sieci. W prostych instalacjach, gdzie spr arki oraz odbiory s po one blisko siebie, stosuje si uk ad liniowy - magistral z odga zieniami. W przypadku rozleglejszych instalacji korzystny jest uk ad

tli: wtedy ka dy punkt jest zasilany z dwóch kierunków, co pozwala obni spadki

75

ci nienia; mo liwe jest równie odci cie zaworami fragmentów instalacji bez zaburzania pracy pozosta ej cz ci. W wielu przypadkach przekszta cenie istniej cego uk adu tak, aby powsta a p tla, nie jest trudne ani kosztowne.

Wa nym elementem instalacji spr onego powietrza s zbiorniki, z regu y instalowane przy spr arkach. Korzystne jest ich zastosowanie dodatkowo przy ko cu magistrali lub w pobli u urz dze pobieraj cych chwilowo du e ilo ci powietrza – pozwala z agodzi chwilowe spadki ci nienia i mo e dzi ki temu umo liwi obni enie nastawy ci nienia w instalacji.

Schemat instalacji przedstawiony poni ej pokazuj struktur niekorzystn – zdarzaj si awarie spowodowane chwilowym spadkiem ci nienia powietrza.

Rys. 7.2. Schemat instalacji spr onego powietrza - struktura niekorzystna

Poni szy schemat przestawia instalacj poprawion poprzez zastosowanie

dodatkowego zbiornika powietrza oraz utworzenie p tli.

Rys. 7.3. Schemat poprawionej instalacji spr onego powietrza

76

Nastawy spr arek i sterowanie zespo em maszyn

Wy sze ci nienie t oczenia spr arek oznacza wi ksze zu ycie energii. Oznacza wi ksze straty na wycieki i wi ksze zu ycie powietrza przez odbiory niekontrolowane. Obni enie nastawy ci nienia pozwala zatem oszcz dzi energi . Wymaga jednak przeprowadzenia dok adnej analizy ci nienia zasilania wymaganego przez wszystkie urz dzenia, historii ewentualnych awarii spowodowanych chwilowymi spadkami ci nienia. Obni enie ci nienia o 1 bar daje oszcz dno oko o 8% energii.

Je eli w instalacji pracuj trzy lub wi ksza liczba spr arek, znaczne obni enie zu ycia energii mo e przynie zastosowanie nowoczesnego sterownika nadrz dnego. Nie ma wówczas potrzeby stosowania nastaw ci nienia w kaskadzie i udaje si utrzyma wahania w w skim zakresie, nawet ok. 0.2 bara. Niektóre sterowniki spr arek pozwalaj jednej z nich spe nia funkcj sterowania prac ca ego zespo u.

W wielu spo ród najpopularniejszych spr arek rubowych regulacja wydajno ci polega na przechodzeniu do stanu odci enia gdy zapotrzebowanie na powietrze jest mniejsze. Stan odci enia oznacza bieg ja owy – maszyna nie t oczy powietrza; jednak e zu ywa wtedy dosy du o energii – do ok. 40% poboru nominalnego. Niekorzystne jest zatem, gdy w zespole spr arek par maszyn pracuje równocze nie w stanie odci enia. Mo e by to spowodowane niew ciwymi nastawami ci nienia poszczególnych maszyn. Zastosowanie sterownika nadrz dnego pomaga ograniczy czas pracy w stanie odci enia (o ile nie s y on wy cznie do ustawiania sekwencji pracy spr arek w celu zapewnienia ich równomiernego wykorzystania).

Bardziej energooszcz dnym sposobem regulacji wydajno ci spr arek rubowych od systemu doci enie-odci enie jest zastosowanie regulacji zmiennoobrotowej, czyli zasilanie przez falownik. W zespole kilku spr arek maszyna wyposa ona w falownik powinna dostosowywa wydajno do bie cego zapotrzebowania na powietrze, za pozosta e powinny pracowa w stanie doci enia lub by wy czone. Niew ciwe nastawy mog powodowa , e spr arka z falownikiem pracuje ze sta pr dko ci obrotow , a inna maszyna przechodzi w stan odci enia i doci enia; mo liwo prowadzenia energooszcz dnej regulacji jest wtedy niewykorzystana.

W przypadku instalowania falownika w spr arce która nie mia a nap du zmiennoobrotowego, nale y porozumie si z producentem spr arki - ze wzgl du na mo liwe problemy wynikaj ce mi dzy innymi z niebezpiecze stwa wyst pienia rezonansu przy pewnych pr dko ciach obrotowych.

Temperatura powietrza pobieranego przez spr arki Ma o znany jest fakt, e temperatura powietrza na wlocie spr arki ma wp yw na jej

sprawno – im cieplejsze powietrze tym sprawno ni sza. Warto wi c dba , aby powietrze zasysane przez spr ark by o w miar mo liwo ci ch odne, uwzgl dniaj c oczywi cie zalecenia producenta maszyny co do temperatury minimalnej.

Ocenia si , e obni enie temperatury o 10 °C poprawia sprawno o 2%. Spr arka generuje wiele ciep a odpadowego i powoduje ogrzanie otoczenia. Je eli

powietrze jest pobierane ze spr arkowni – jego temperatura mo e powodowa strat energii. Alternatyw jest zastosowanie duktu doprowadzaj cego powietrze z zewn trz, oczywi cie kiedy nie jest zbyt zimne. Dukt powinien mie odpowiednio du y przekrój i by niezbyt

ugi, nale y te dba o stan filtru wlotowego – strata 1 kPa ci nienia na wlocie zwi ksza pobór mocy o ok. 0.5%. W przypadku maszyn ch odzonych powietrzem, wyprowadzanie

77

powietrza ch odz cego na zewn trz zapobiega wzrostowi temperatury powietrza w spr arkowni.

Odbiory wymagaj ce wy szego ci nienia Niektóre urz dzenia wymagaj wy szego ci nienia zasilania ni typowe. Je li zu ywaj

one du o powietrza, zwykle tworzy si dla nich odr bn sie zasilania. Je eli jednak pobieraj niewiele powietrza, najcz ciej spotykanym rozwi zaniem jest utrzymywanie odpowiednio wysokiego ci nienia w centralnej sieci. Wi e si to ze znacznymi stratami energii. Bardziej racjonalne jest zapewnienie dla takich urz dze odr bnego ród a zasilania – w postaci indywidualnych wzmacniaczy ci nienia (szczególnie przydatnych np. do zasilania r cznych narz dzi pneumatycznych) lub niedu ej, nie pod czonej do centralnej instalacji spr arki.

Niew ciwe zastosowania powietrza ze spr arek Do wielu celów wystarcza powietrze pod ci nieniem znacznie ni szym ni

utrzymywane w centralnej instalacji zasilanej ze spr arek. Typowymi przyk adami s : mieszanie i napowietrzanie p ynów, zdmuchiwanie drobnych wiórów i ch odziwa, suszenie oraz transport proszków. Oszcz dno ci energii mog tu by bardzo znaczne - wykorzystanie powietrza z dmuchaw Rootsa do zdmuchiwania ch odziwa z obrabianych elementów zmniejsza zu ycie energii o oko o 80-90%.

Energooszcz dne dysze i pistolety pneumatyczne W niektórych zak adach znaczna cz powietrza jest wykorzystywana do

zdmuchiwania, w pistoletach pneumatycznych, no ach i kurtynach powietrznych. Nale y podkre li , e dobre efekty daje zastosowanie zamiast najprostszych rozwi za - sprz tu o konstrukcji energooszcz dnej, daj cego przy niewielkim poborze powietrza wystarczaj si dmuchu i odpowiedni kszta t strumienia.

Odzysk ciep a odpadowego Spr arki rozpraszaj wi ksz cz pobranej energii w postaci ciep a; ciep o to mo e

by w wielu przypadkach przynajmniej cz ciowo odzyskane. Powietrze ch odz ce maszyny mo na skierowa za po rednictwem duktów do hal w celu ich ogrzania; w okresach gdy ogrzewanie jest niepotrzebne – mo na je wyprowadzi na zewn trz. W przypadku spr arek ch odzonych wod istnieje mo liwo generowania np. ciep ej wody u ytkowej.

7.2.4. Silniki i nap dy elektryczne Elektryczne uk ady nap dowe zu ywaj ok. 40 – 50% energii elektrycznej wyprodukowanej na potrzeby polskiego przemys u. Rezerwy energooszcz dno ci w silnikach i uk adach nap dowych s znaczne. Analizuj c energoch onno eksploatacji silników warto zacz od jednostek najwi kszej mocy i najd ej pracuj cych w ci gu roku.

Proste rezerwy Najpro ciej jest oszcz dza energi eliminuj c prac urz dze , kiedy nie jest

potrzebna. W ka dym zak adzie mo na zaobserwowa wentylatory, pompy, przeno niki czy inne urz dzenia nap dzane silnikami elektrycznymi, pracuj ce bez potrzeby. Wy czanie

czne pozwala oszcz dzi energi bez ponoszenia kosztów, ale nie zawsze mo na na nim polega .

Do sterowania wy czaniem i za czaniem urz dze mo na wykorzysta sterowniki czasowe, czujniki poziomu, obecno ci materia u, itp.

Dobrym rozwi zaniem jest stosowanie uk adów uzale niaj cych zasilanie wyposa enia pomocniczego od pracy urz dze g ównych..

Silniki o zbyt du ej mocy

78

Sprawno silników pracuj cych przy ma ym obci eniu jest niska. Nale y rozwa mo liwo wymiany silników które stale s s abo obci one, na mniejsze. Praca silnika przy niepe nym obci eniu ma ponadto niekorzystny wp yw na moc biern .

Silniki energooszcz dne Koszt zakupu silnika elektrycznego stanowi niewielk cz warto ci energii

elektrycznej zu ywanej przez ten silnik w cyklu ycia. Zastosowanie energooszcz dnych silników pozwala ograniczy zu ycie energii, a silniki takie s tak e bardziej niezawodne i trwa e. Ró nica w sprawno ci mi dzy silnikiem energooszcz dnym a standardowym jest najwi ksza dla silników o ma ej mocy.

Zmiennoobrotowe nap dy z silnikami pr du sta ego Nap dy takie by y powszechnie stosowane przed wprowadzeniem niedrogich

falowników. Falowniki maj zwykle wi ksz sprawno i mog zapewni p ynny rozruch. Wymiana na falownik daje wi c cz sto oszcz dno energii; trzeba jednak wzi pod uwag ewentualny odzysk energii przy hamowaniu ci kich maszyn w uk adzie z nap dem pr du sta ego.

Nap dy pasowe Nap dy pasowe maj zmniejszon sprawno gdy nie s nale ycie wyregulowane.

Niew ciwy naci g ci g pasa czy niew ciwe ustawienie kó pasowych powoduje straty energii. W s abo obci onych przek adniach z kilkoma pasami sprawno mo na podwy szy zdejmuj c cze pasów.

Wi ksz sprawno ni zwyk e pasy klinowe maj pasy z bate; trzeba jednak wzi pod uwag , e w przeciwie stwie do zwyk ych pasów nie umo liwiaj po lizgu pod zwi kszonym obci eniem i mog spowodowa uszkodzenie urz dzenia. S tak e bardziej ha liwe.

Kamera termowizyjna mo e pomóc w znalezieniu miejsc straty energii spowodowanej tarciem.

7.2.5. Wentylatory Wentylatory pracuj w uk adach przewietrzania i klimatyzacji pomieszcze , maj te

szerokie zastosowanie w instalacjach produkcyjnych, kot ach i innych urz dzeniach. Ich udzia w energii zu ywanej przez urz dzenia nap dzane silnikami w przemy le jest oceniany na oko o 15%.

Zbyt du a wydajno wentylatora Podstawowym czynnikiem energooszcz dnej eksploatacji wentylatora jest odpowiedni

dobór – by dzia w optymalnym punkcie pracy, przy maksymalnej sprawno ci. W praktyce wentylatory bywaj przewymiarowane. Wydajno wentylatora przekraczaj ca potrzeby powoduje strat energii.

W urz dzeniach z nap dem pasowym dobrym i tanim rozwi zaniem mo e by wymiana kó pasowych.

Du oszcz dno energii mo e da zastosowanie nap du o zmiennej pr dko ci obrotowej – z falownikiem.

Energia elektryczna zu yta przez silnik w ci gu roku mo e kosztowa kilka lub nawet kilkana cie razy wi cej ni koszt zakupu silnika

79

Mo liwa jest regulacja d awieniem przep ywu powietrza – przed lub za wentylatorem. Z punktu widzenia zu ycia energii korzystniejsze jest d awienie przed wentylatorem.

Innym sposobem jest zmiana ustawienia kierownicy wst pnej regulacji.

Zastosowanie silnika energooszcz dnego Przy zakupie nowego wentylatora lub przy wymianie silnika warto rozwa

zastosowanie silnika energooszcz dnego. Zw aszcza przy mniejszych mocach ró nice w sprawno ci mog by znacz ce.

Zastosowanie bardziej energooszcz dnego wentylatora Nowe konstrukcje s bardziej efektywne energetycznie, op acalna mo e by wymiana

starego wyposa enia na nowe.

Zanieczyszczenie, korozja Post puj ce z czasem osadzanie si zanieczyszcze na wirniku oraz uszkodzenia

wirnika powoduj obni enie efektywno ci pracy wentylatora. Okresowa kontrola pozwala na podj cie odpowiednich rodków.

7.2.6. Pompy Pompy nalez do najpowszechniej stosowanych w przemy le urz dze zu ywaj cych

energi . Ocenia si , e transport cieczy w gospodarce poch ania 20 – 30% produkcji energii. Oszcz dno ci energii w uk adach pompowych mog by znaczne, istniej szacunki okre laj ce wielko mo liwych oszcz dno ci energii we wszystkich obszarach zastosowania pomp na poziomie 40%.

Straty, których mo na unikn W uk adach pompowych wyst puj straty o ró nym charakterze. W wielu instalacjach

narzucone s niew ciwe warunki pracy – na przyk ad zbyt wysokie ci nienie. Inny rodzaj strat jest zwi zany ze struktur instalacji, funkcjonuj cymi w nich pompami i ich nap dami oraz sposobem prowadzenia eksploatacji.

W instalacji mo e pracowa zbyt wiele ma ych pomp – oszcz dniejsze mog oby by zastosowanie paru wi kszych. Cz sto dobiera si pompy ze zbyt du ym zapasem wysoko ci podnoszenia lub wydajno ci, do pomp dobiera si silniki o zbyt du ej mocy. Zdarzaj si niew ciwe rozwi zania hydrauliczne, powoduj ce nadmierne zu ycie energii. Z czasem warunki pracy instalacji zmieniaj si i nawet pompa pracuj ca uprzednio w warunkach optymalnych, pracuje w punkcie od optymalnego odsuni tym.

y stan techniczny oraz nieodpowiednia jako mog by równie przyczyn nadmiernego zu ycia energii przez pompy, eksploatowane nierzadko przez wiele dziesi cioleci.

Przyczyn du ych strat energii w uk adach pompowych jest nieracjonalny sposób regulowania wydajno ci pomp.

Ocenia si , e g ównymi ród ami oszcz dno ci energii mog by : lepszy system regulacji i sterowania prac pomp, lepsze rozwi zania instalacji, lepszy dobór pomp do instalacji, zastosowanie pomp o wy szych sprawno ciach, poprawa obs ugi i konserwacji.

Korygowanie doboru pompy

80

Pompa zastosowana w instalacji powinna spe nia ró ne kryteria, mi dzy innymi powinna zapewnia wymagane nat enie przep ywu oraz ci nienie (wysoko podnoszenia). Odpowiedni pomp dobiera si z oferowanych typoszeregów wybranych producentów.

W trakcie eksploatacji instalacji warunki pracy pompy mog ulec zmianie, tzn. instalacja mo e ulega starzeniu, liczba odbiorców czynnika mo e si zmieni , urz dzenia pod czone do ruroci gu mog zosta wymienione na nowsze o innych oporach przep ywu, mo e nast pi zmiana technologii, itp. Efektem takich zmian jest zmiana oporów przep ywu i/lub wymaganego nat enia przep ywu cieczy, co poci ga za sob potrzeb wymiany pompy lub przystosowania jej do nowych warunków. Sposobami modyfikacji ingeruj cymi w konstrukcj pompy zmieniaj ce ci nienie na t oczeniu pompy s np. zmniejszenie rednicy zewn trznej (obtoczenie) wirnika, w przypadku pomp wielostopniowych – usuni cie jednego lub wi cej stopni, wprowadzenie kierownic wlotowych i/lub wylotowych. Stosuje si

czenie kilku pomp równolegle lub szeregowo w zale no ci od efektów, jakie u ytkownik ma zamiar uzyska . Ostatni z wymienionych sposobów prowadzi do skokowej zmiany parametrów uk adu pompowego.

Celem wprowadzanych zmian jest doprowadzenie do takiej sytuacji, gdy pompa podaje ciecz pod takim ci nieniem i z takim nat eniem przep ywu, które s wymagane przed odbiory a jednocze nie parametry te odpowiadaj maksymalnej sprawno ci pompy co gwarantuje najni sze koszty pracy urz dzenia.

awieniowa regulacja wydajno ci

Najpowszechniej stosowanym, bo najprostszym sposobem regulowania wydajno ci pomp jest regulacja d awieniowa.

Rys. 7.4. Regulacja d awieniowa

Polega ona na zastosowaniu w ruroci gu t ocznym zaworu regulacyjnego; przymykaj c zawór uzyskuje si zmniejszenie wydajno ci. Prostota tego rozwi zania polega na tym, i jedynym dodatkowym urz dzeniem – elementem tego odcinka ruroci gu, koniecznym do zrealizowania takiego sposobu d awienia jest zawór wstawiony w odcinek t oczny.

Je eli nie dokonuje si ingerencji w dzia anie samej pompy (niezmieniona pr dko obrotowa wirnika, niezmieniona liczba stopni pompy, niezmieniony k t nap ywu i wyp ywu z wirnika, itp.) a jedynie przyd awia si przep yw, pojawia si pewna strata energii, tym wi ksza im mocniej nowe warunki pracy odbiega b od warunków optymalnych.

Nie jest wskazane, a uwa ane nawet za b d, wstawianie zaworu d awi cego w odcinku ssawnym pompy. Zwi zane jest to z tym, i przymykanie zaworu, cho faktycznie obni a przep yw, obni a tak e ci nienie za zaworem. Je eli za zaworem znajduje si pompa, to ciecz nap ywa do pompy z coraz mniejszym ci nieniem, a przy wystarczaj co mocnym domkni ciu pojawi si niebezpieczne zjawisko kawitacji mog ce doprowadzi nawet do zniszczenia pompy.

Regulacja d awieniowa pozwala jedynie na zmniejszenie wydajno ci pompy.

Obej ciowa regulacja wydajno ci

81

Regulacja obej ciowa (upustowa) realizowana jest poprzez równoleg e wstawienie odcinka ruroci gu z w asnym zaworem.

Rys. 7.5. Regulacja obej ciowa

W miar otwierania tego zaworu coraz wi ksza cz strumienia przep ywa b dzie

przez obej cie, zmniejszaj c przep yw kierowany do instalacji.

Taki sposób regulacji jest bardziej energoch onny od regulacji d awieniowej. Dodatkowo dla niektórych typów pomp mo e spowodowa ich zniszczenie. Oba te czynniki powoduj to, i jest to sposób wykorzystywano raczej rzadko.

Regulacja upustowa pozwala jedynie na zmniejszenie nat enia przep ywu cieczy.

Zmiennoobrotowa regulacja wydajno ci Najbardziej energooszcz dnym sposobem regulacji wydajno ci stosowanych

w przemy le pomp nap dzanych silnikami elektrycznymi jest zastosowanie falowników. Obecnie dost pne s urz dzenia zasilane zarówno z sieci niskiego napi cia jak i napi ciem 6kV. Rozwi zanie takie wymaga jednak pewnych wi kszych nak adów finansowych - na zakup falowników. Zakup taki powinien by szczegó owo rozwa ony i poparty analiz finansow .

Regulacja tego typu jest najbardziej efektywn form zmiany nat enia przep ywu cieczy w instalacji i w zale no ci od warunków mo e da oszcz dno rz du nawet 40% w porównaniu z regulacj upustow , przynosz c wymierne korzy ci finansowe; za zwrot nak adów poniesionych przy zakupie falowników nast pi mo e ju po kilkunastu miesi cach

ytkowania.

Rys. 7.6 Regulacja zmiennoobrotowa

Nie zawsze modernizacja polegaj ca na przystosowaniu do regulacji zmiennoobrotowej jest op acalna. B dzie tak w przypadku, gdy nat enie przep ywu zmienia si w stosunkowo du ym zakresie i czas pracy pompy w ci gu roku jest d ugi.

Przy niew ciwej metodzie regulacji zmniejszenie ilo ci cieczy t oczonej przez pomp do instalacji mo e spowodowa wzrost zu ycia energii

82

Taki sposób regulacji umo liwia tak zmniejszenie jak i zwi kszenie (w pewnym stopniu) nat enia przep ywu.

Zastosowanie pompy o wy szej sprawno ci Niektóre eksploatowane pompy s bardzo starej konstrukcji. Nowe urz dzenia

bardziej efektywne energetycznie, op acalna mo e by wymiana starego wyposa enia na nowe.

7.2.7. Kot y Kot y parowe i wodne s powszechnie u ywane w przemy le do generowania ciep a

wykorzystywanego w procesie produkcyjnym i do ogrzewania. Koszt paliwa zasilaj cego kot y w wielu zak adach stanowi znacz cz ca kowitych kosztów energii. Rezerwy efektywno ci s ró ne w ró nych instalacjach, ich przeci tny poziom mo na okre li na kilka procent. Istnieje du a rozmaito konstrukcji kot ów, jednak e wi kszo podanych dalej sposobów zmniejszania energoch onno ci ma zastosowanie do wszystkich typów. Energoch onno eksploatacji kot a zale y wprost od jego sprawno ci. Jednym z podstawowych warunków utrzymania niskiej energoch onno ci jest eksploatowanie kot ów w zakresie obci , przy których ich sprawno jest najwi ksza. Je li w instalacji s kot y o ró nej sprawno ci, nale y d do maksymalnego wykorzystania urz dze o najwy szej sprawno ci.

Monitorowanie pracy kot a Regularne monitorowanie spalania pozwala wykry obni enie sprawno ci kot a

wynikaj ce ze zwi kszenia najwi kszej straty – tak zwanej wylotowej – straty energii z gor cymi spalinami Monitorowanie powinno obejmowa temperatur spalin i ich sk ad. W niektórych instalacjach kot owych s zainstalowane tlenomierze, których wskazania daj informacj o ilo ci powietrza dostarczanego do spalania. Sk ad spalin mo na te okre li przy pomocy przeno nego analizatora.

Zarówno wzrost temperatury spalin jak zwi kszenie zawarto ci tlenu sygnalizuj obni enie sprawno ci kot a. Je eli w instalacji funkcjonuj jednakowe kot y, to cenn informacj daje u ytkownikowi porównanie parametrów ich pracy; ró nice mog wskazywa na b dy w prowadzeniu eksploatacji lub inne problemy.

Bardzo dobrym wska nikiem efektywno ci pracy kot a jest tzw. wielokrotno odparowania. Jest to ilo pary uzyskanej z jednostki paliwa. Zale y od konstrukcji kot a, jego obci enia i innych czynników; orientacyjnie mo na poda , e dla kot ów olejowych wynosi oko o 13 kg pary na litr paliwa, dla kot ów gazowych oko o 12 kg na m3N gazu ziemnego. Monitorowanie wielokrotno ci odparowania wymaga mierzenia ilo ci produkowanej pary (lub ilo ci wody zasilaj cej, z oszacowaniem wielko ci odsalania) i ilo ci paliwa.

Przygotowanie wody zasilaj cej Odpowiednie przygotowanie wody jest istotne dla energooszcz dnej eksploatacji kot a.

Zawarte w wodzie zanieczyszczenia powoduj korozj , osadzanie si kamienia na powierzchniach wymiany ciep a i zanieczyszczenie pary. Kamie kot owy w kotle powoduje znaczne pogorszenie wymiany ciep a i straty energii.

Obni enie zawarto ci tlenu w spalinach W wielu kot ach mo liwa jest poprawa efektywno ci zwi zana z ograniczeniem straty

wylotowej. Strata ta jest tym wi ksza im wi ksza ilo spalin i im wy sza ich temperatura.

83

Ilo spalin zale y od ilo ci powietrza dostarczonego do spalania paliwa. Ilo powietrza okre la si w formie wspó czynnika nadmiaru. Zbyt du a ilo powietrza powoduje nadmiernie du strat ciep a ze spalinami, zbyt ma a – niepe ne lub nieca kowite spalanie – strat paliwa, szkodliwe emisje (CO, sadza), powstawanie osadów w kotle.

O wielko ci nadmiaru powietrza wiadczy zawarto tlenu w spalinach. Spalanie w kotle powinno by tak wyregulowane, aby zawarto tlenu byla ma a (przy zachowaniu przepisów dotycz cych emisji, dymienia). W kot ach wyposa onych w stare palniki uzyskanie niskiej zawarto ci tlenu mo e by niemo liwe bez ich wymiany; op acalno wymiany powinna by przeanalizowana.

W niektórych kot ach mo liwe jest zastosowanie uk adu steruj cego nadmiarem powietrza, wyposa onego w czujnik poziomu tlenu w spalinach. Uk ad taki pozwala sterowa spalaniem w sposób optymalny.

Standardowe warto ci wspó czynnika nadmiaru powietrza oraz temperatury spalin dla

kot ów przemys owych podane s w poni szej tabeli (wg. ECCJ - Energy Conservation Center, Japan).

Tabela 7.4. Standardowe warto ci wspó czynnika nadmiaru powietrza oraz temperatury spalin dla kot ów przemys owych

Wspó czynnik nadmiaru powietrza Temperatura gazów wylotowych, °C

Paliwo sta e Paliwo sta e Wydajno , t/h

e stacjonarne

Palenisko fluidalne

Paliwo ciek e

Paliwo gazowe e

stacjonarne Palenisko fluidalne

Paliwo ciek e

Paliwo gazowe

30 t/h lub wi cej 1,3-1,45 1,2-1,45 1,10-

1,25 1,10-1,20 200 200 200 170

10 do 30 t/h 1,3-1,45 1,2-1,45 1,15-

1,30 1,15-1,30 250 200 200 170

5 do 10 t/h - - 1,20-1,30

1,20-1,30 - - 220 200

Poni ej 5t/h - - 1,20-

1,30 1,20-1,30 - - 250 220

Uwagi: Tabela nie dotyczy kot ów pracuj cych w uk adach generowania elektryczno ci. Warto ci wspó czynnika nadmiaru powietrza podane s dla stanu ustalonego, przy obci eniu 50-100%; warto ci temperatury – dla obci enia 100%. Wspó czynnik nadmiaru powietrza = 21 / (21 – % zawarto ci tlenu w spalinach).

Odzysk ciep a spalin Obni enie temperatury spalin powoduje zmniejszenie straty wylotowej. Ciep o spalin

mo na efektywnie wykorzysta do podgrzania wody zasilaj cej kocio w ekonomizerze lub do podgrzania powietrza do spalania.

Optymalizacja sterowania spalaniem oraz obni enie zawarto ci tlenu w spalinach mo e da oszcz dno do 5% paliwa

84

Niektóre kot y s wyposa one w ekonomizery przez producenta, do innych mo na zainstalowa ekonomizer zewn trzny.

Dla paliw zawieraj cych siark granic obni ania temperatury spalin wyznacza zwykle mo liwo wykroplenia bardzo agresywnego kondensatu. W przypadku paliwa nie zawieraj cego siarki istnieje mo liwo tak znacznego obni enia temperatury spalin, e nast puje kondensacja zawartej w nich pary wodnej, co umo liwia odzysk du ej ilo ci energii. Wymaga to jednak istnienia mo liwo ci oddania ciep a czynnikowi znacznie ch odniejszemu ni spaliny (na wylocie ok. 65°C).

Kot y kondensacyjne mog osi ga sprawno powy ej 100%, co wynika z przyj tego w Polsce liczenia jako energii dostarczonej do kot a - warto ci opa owej paliwa - zamiast ciep a spalania.

Orientacyjnie mo na poda , e zastosowanie konwencjonalnego ekonomizera daje oszcz dno paliwa na poziomie 3- 5%, kondensuj cego – oko o 10%.

Ograniczenie straty wynikaj cej odsalania (kot y parowe) Dla zapobie enia zwi kszaniu koncentracji substancji zawartych w wodzie zasilaj cej

kocio w miar odparowywania, cz wody kot owej jest upuszczana – jest to tzw. odsalanie. Energia gor cej wody jest zwykle tracona (cho cz sto jest mo liwy odzysk ciep a wody z odsalania). Ilo upuszczanej wody stanowi kompromis mi dzy utrzymaniem odpowiedniej jako ci wody a ograniczeniem strat ciep a (i chemikaliów do przygotowania wody). Przy

cznym odsalaniu trudno jest utrzyma optymaln ilo i aby by po bezpiecznej stronie, kocio jest odsalany zbyt intensywnie. Zastosowanie automatycznego urz dzenia pozwala ograniczy straty przez utrzymywanie odsalania na optymalnym poziomie.

Zastosowanie nap du zmiennoobrotowego do wentylatorów podmuchowych W wielu instalacjach wentylator dostarczaj cy powietrze do spalania pracuje przy sta ej

pr dko ci obrotowej; ilo powietrza jest wtedy regulowana przy pomocy przepustnicy. Gdy przepustnica jest przymkni ta, przep yw powietrza si zmniejsza, przy niewielkim tylko spadku mocy pobieranej przez silnik wentylatora. Powoduje to znaczne straty energii elektrycznej gdy kocio pracuje pod ma ym obci eniem.

Poniewa moc pobierana przez silnik jest w przybli eniu proporcjonalna do trzeciej pot gi pr dko ci obrotowej, zastosowanie zmiennoobrotowego nap du daje oszcz dno energii elektrycznej. Jest ekonomiczne szczególnie wtedy, gdy kocio pracuje przez d ugi czas pod obci eniem znacznie mniejszym ni nominalne.

Praca zespo u kot ów; optymalne obci enie Sprawno kot a zale y od poziomu obci enia i zwykle jest niska przy obci eniu

du o mniejszym do nominalnego. Dlatego w instalacjach z wieloma kot ami niekorzystna jest sytuacja gdy pracuje równocze nie par kot ów przy nieca kowitym obci eniu – lepiej jest, gdy mniejsza liczba urz dze pracuje przy pe nym obci eniu.

Obni enie ci nienia pary w kotle Zbyt wysokie ci nienie pary w kotle powoduje nadmierne straty ciep a z instalacji

(wy sza temperatura pary). Je li ci nienie generowanej pary jest znacznie wy sze od wymaganego przez zasilane urz dzenia, nale y rozwa jego obni enie. Barier mo e by przepustowo ruroci gu dostarczaj cego par do odbiorów.

85

7.2.8. Instalacje pary O efektywno ci wykorzystania energii paliwa w uk adach parowych oprócz sprawno ci

kot a decyduje instalacja dystrybucji pary i odbioru kondensatu. Skala mo liwych oszcz dno ci w sieci parowej wynosi rednio kilka procent, cho s instalacje gdzie jest znacznie wy sza.

Wycieki pary Wycieki pary stanowi oczywist strat energii. S widoczne, jednak e cz sto

lekcewa one, szczególnie je li wyst puj w cz ci instalacji która przesta a by u ywana.

Izolacja termiczna Brak lub z y stan izolacji termicznej gor cych elementów instalacji jest oczywistym

powodem strat ciep a. Przed utrat energii powinna by zabezpieczona zarówno instalacja pary jak i kondensatu. Du o ciep a emituj niezaizolowane zawory; mo na przyj , e jeden zawór jest pod wzgl dem utraty ciep a równowa ny odcinkowi oko o 1 - 1.5 metra ruroci gu. Niestety, w polskich fabrykach najcz ciej nie izoluje si zaworów ani innych elementów armatury, mimo i s dost pne na rynku zdejmowane os ony termoizolacyjne, które umo liwiaj kontrol stanu zaworu.

Nowe ruroci gi s z regu y izolowane, jednak z up ywem czasu izolacja wymaga napraw; dosy cz sto przebudowane fragmenty instalacji s pozostawiane bez izolacji.

Odzysk kondensatu Odbiór kondensatu i skierowanie go do zasilania kot a oznacza odzyskanie ciep a

zawartego w gor cych skroplinach oraz oszcz dno chemikaliów stosowanych do przygotowania wody zasilaj cej.

Warto wi c odbiera z instalacji jak najwi cej kondensatu. Przeszkod w odzysku mo e by jego zanieczyszczenie. Innym wa nym czynnikiem jest op acalno - odbieranie ma ej ilo ci skroplin z odleg ego punktu instalacji mo e by zbyt kosztowne.

Odwadniacze Zadaniem odwadniaczy jest usuni cie kondensatu z instalacji pary. Niesprawne

odwadniacze mog jednak nie blokowa wyp ywu b cej pod ci nieniem pary. W przypadku pod czenia odwadniacza do instalacji odbioru kondensatu taka strata pary jest niewidoczna.

Niesprawne odwadniacze s powodem strat energii w wielu instalacjach. Ocenia si , e

w zak adach w których nie ma wdro onego systemu okresowej kontroli stanu odwadniaczy, oko o 25% tych urz dze jest niesprawnych. Je eli funkcjonuje taki system – odsetek niesprawnych wynosi oko o 10%. Niesprawny odwadniacz mo e przepuszcza par – wtedy powoduje strat energii - lub by zablokowany, co wp ywa na proces technologiczny lub zwi ksza niebezpiecze stwo wyst powania uderzenia hydraulicznego.

Dla ograniczenia strat energii nale y wi c okresowo kontrolowa prac odwadniaczy i naprawia lub wymienia egzemplarze uszkodzone. Do sprawdzania mo na wykorzysta specjalne urz dzenia diagnostyczne, których dzia anie jest oparte na mierzeniu poziomu drga

Kontrola instalacji pary przeprowadzona w 165 fabrykach w Japonii wykaza a, e w 98% zak adów by y niesprawne odwadniacze pary

Poprawienie stanu izolacji termicznej instalacji pary mo e przynie oszcz dno ok. 1% energii zu ywanej przez zak ad

86

Wdro enie programu okresowej kontroli stanu odwadniaczy i ich naprawy lub wymiany mo e przynie oszcz dno 10-20 % paliwa zu ywanego przez kot y

spowodowanych wyp ywem pary oraz mierzeniu temperatury. Pewn informacj o pracy odwadniacza daje równie samo sprawdzenie temperatury po stronie kondensatu.

Niektóre odwadniacze maj zawory obej ciowe. Bardzo cz sto s one ród em wycieków pary – je eli s nieszczelne lub, co si zdarza dosy cz sto, otwarte. Kontroluj c stan odwadniaczy nale y koniecznie sprawdzi równie ich zawory obej ciowe.

Wzrost temperatury w zbiorniku kondensatu lub w zbiorniku wody zasilaj cej kocio mo e sygnalizowa przedostawanie si pary do instalacji kondensatu.

Racjonalizacja sieci parowej Z czasem struktura zu ycia energii w zak adach zmienia si i nawet racjonalnie

zaprojektowana instalacja staje si nieoptymalna. W wielu przypadkach zu ycie pary spada, para przestaje by wykorzystywana w pewnych obszarach zak adu. Dostosowanie instalacji do zmienionego zapotrzebowania pozwala na istotne ograniczenie strat energii. Odci cie nieu ywanych ruroci gów zmniejsza straty spowodowane wyciekami i rozpraszaniem ciep a do otoczenia. Zmniejszenie rednicy przewymiarowanych ruroci gów równie ogranicza straty ciep a.

W przypadku istnienia niewielkiego odbioru pary zlokalizowanego w znacznej odleg ci od kot owni i g ównego obszaru wykorzystania pary, warto rozwa lokalne generowanie lub zastosowanie innego ród a ciep a, np. podgrzewania elektrycznego.

Wykorzystanie pary wtórnej Para wtórna z rozpr ania kondensatu lub gor cej wody pod ci nieniem mo e by

zastosowana tam, gdzie jest potrzebna para niskoci nieniowa. Mo e by równie kierowana do zbiornika wody zasilaj cej.

7.2.9. Instalacje ch odnicze W niektórych ga ziach przemys u, na przyk ad w przemy le spo ywczym, instalacje

ch odnicze zu ywaj znaczn cz pobieranej przez zak ady energii.

Efektywno agregatów ch odniczych Najbardziej energoch onnym elementem w instalacjach ch odniczych s agregaty

spr arkowe. Podstawowe znaczenie dla zapewnienia energooszcz dnego ch odzenia jest dobór agregatów o wysokiej efektywno ci energetycznej.

Nastawy eksploatacyjne i sterowanie prac instalacji Zbyt niska nastawa temperatury czynnika sch adzanego powoduje nadmiernie wysokie

zu ycie energii. Nale y stara si ustawia najwy sz mo liw temperatur . W przypadku kilku agregatów dzia aj cych w jednej instalacji korzystne jest

zastosowanie sterownika kontroluj cego ca y zespó , w celu zapewnienia pracy w warunkach najwy szej sprawno ci.

Je li w instalacji pracuj ró ne agregaty, nale y maksymalizowa wykorzystanie maszyny o najwi kszej sprawno ci.

e warunki wymiany ciep a

87

Zanieczyszczenie skraplaczy i parowników, filtrów powietrza, dysz rozpylaj cych w wie ach ch odniczych i innych elementów powoduje zwi kszenie zu ycia energii. Potrzebne s regularne przegl dy i konserwacja.

Zbyt du y przep yw wody ch odz cej Zbyt intensywny przep yw wody ch odz cej jest przyczyn zwi kszonego zu ycia

energii przez pomp .

Straty w dystrybucji i wykorzystaniu ch odu Braki lub z y stan izolacji termicznej instalacji powoduje straty energii. Podobnie –

uszkodzone lub zu yte uszczelki, zbyt d ugo otwarte drzwi sch adzanych komór. Równie niew ciwy sposób prowadzenia odszraniania prowadzi do strat energii.

Zasobniki ch odu Zastosowanie zasobników ch odu pozwala wyrówna profil obci enia uk adu

ch odniczego, ograniczy zjawisko cyklicznego uruchamiania i zatrzymywania agregatów oraz zmaksymalizowa wykorzystanie najbardziej efektywnych maszyn.

Wykorzystanie wody z wie ch odniczych W okresach mniejszego zapotrzebowania na ch ód bardzo znaczn oszcz dno energii

mo e da wykorzystanie wody sch adzanej w wie ach, nie w agregatach ch odniczych.

Zastosowanie nap dów o zmiennej pr dko ci Zastosowanie falowników w spr arkach agregatów ch odniczych mo e przynie

oszcz dno energii elektrycznej w przypadku du ych waha w zapotrzebowaniu na ch ód; równie nap dy o zmiennej pr dko ci pomp dystrybucji wody sch odzonej mog obni zu ycie energii.

Wykorzystanie sch adzanej przestrzeni Nale y sprawdzi mo liwo zmniejszenia sch adzanej przestrzeni przez oddzielenie

niewykorzystanej cz ci komór ch odniczych.

7.2.10. Ogrzewanie W uk adach gdzie ród em ciep a jest kocio , maj zastosowanie uwagi podane

w cz ci dotycz cej kot ów.

Nastawy i sterowanie prac instalacji Zbyt wysoka temperatura, nawet tylko w niektórych pomieszczeniach, powoduje

nadmierne zu ycie energii. Je li pewne obszary s stale niedogrzane, regulacja uk adu ogrzewania mo e pomóc unikn przegrzewania jednych pomieszcze dla uzyskania

ciwej temperatury w innych. Zastosowanie czasowego sterowania ogrzewania, obni aj cego temperatur gdy

w zak adzie nie ma pracowników, ogranicza pobór energii.

Straty ciep a z budynku do otoczenia

Sch adzanie wody w wie ach zamiast w agregatach spr arkowych mo e pozwoli zaoszcz dzi do 40% energii pobieranej przez instalacj ch odnicz

88

Wszelkie przedsi wzi cia z dziedziny termomodernizacji budynków przemys owych, zapobiegaj ce utracie ciep a do otoczenia, sprzyjaj energooszcz dno ci.

Izolacja termiczna rur Uzupe nienie brakuj cej izolacji termicznej ruroci gów gor cej wody lub poprawienie

stanu izolacji ogranicza straty ciep a.

Pompy cyrkulacyjne Praca pomp cyrkulacyjnych z maksymaln wydajno ci nie zawsze jest konieczna.

Dostosowanie wydajno ci pomp do potrzeb pozwala oszcz dzi energi elektryczn .

Bramy wjazdowe do hal Szybko otwieraj ce si bramy hali typu roletowego zmniejszaj straty ciep a przy

wje aniu i wyje aniu samochodów. Kurtyny uszczelniaj ce przestrze mi dzy budynkiem a samochodem przy wy adunku i za adunku równie ograniczaj straty ciep a.

Ogrzewanie promiennikowe W wysokich halach bardziej efektywne ni nadmuchowe nagrzewnice powietrza mog

by nagrzewnice promiennikowe.

Przeno ne grzejniki elektryczne Niedogrzanie pewnych obszarów mo e powodowa trudne do kontrolowania u ycie

drogich w eksploatacji, przeno nych grzejników elektrycznych. Zwykle lepiej jest zapewni ciwe ogrzewanie centraln instalacj .

Zastosowanie ciep a odpadowego Ogrzewanie pomieszcze mo e stanowi dobre wykorzystanie niskotemperaturowego

ciep a odpadowego – na przyk ad zastosowanie ciep a zawartego w powietrzu ch odz cym spr arki do ogrzania hali produkcyjnej.

7.2.11. Wentylacja Do uk adów wentylacji odnosz si wszystkie uwagi umieszczone w cz ci

po wi conej wentylatorom.

Sterowanie prac uk adu wentylacyjnego Utrzymywanie zbyt niskiego ci nienia w pomieszczeniu przez wentylacj wyci gow

oznacza strat energii.

W instalacjach ze sterowaniem czasowym zmiana nieodpowiednich nastaw czasowych mo e pozwoli na zaoszcz dzenie energii.

Je li w uk adzie przep yw powietrza jest regulowany przy pomocy przepustnic, mo na rozwa zastosowanie nap du wentylatora o zmiennej pr dko ci.

Zastosowanie sterowania na podstawie zawarto ci dwutlenku w gla pomaga zmniejszy intensywno wymiany powietrza.

Rekuperatory Odzysk ciep a z powietrza wywiewanego do powietrza nawiewanego w rekuperatorze

mo e oszcz dzi du o energii, zw aszcza zim .

Wycieki powietrza z instalacji

89

W niektórych systemach wentylacji sprawno obni aj wycieki powietrza,. Zjawisko to narasta z czasem i wyst puje cz ciej w uk adach z przewymiarowanym wentylatorem, gdzie panuje nadmierne ci nienie i drgania, pogarszaj ce stan po cze elementów. Wycieki mog spowodowa szczególnie du e straty w instalacjach z rozleg ym systemem duktów.

7.2.12. Klimatyzacja Uk ady klimatyzacji, które w przesz ci nale y do rzadko ci w polskich zak adach,

w ostatnich latach zyskuj popularno i ilo zu ywanej przez nie energii wzrasta. Zwi ksza si zarówno liczba klimatyzatorów obs uguj cych poszczególne pomieszczenia jak i liczba centralnych instalacji klimatyzacyjnych.

Do uk adów klimatyzacji odnosz si równie uwagi zamieszczone w cz ciach dotycz cych instalacji ch odniczych i wentylacji.

Nastawy eksploatacyjne i sterowanie prac instalacji Pobór energii przez uk ady klimatyzacji w bardzo znacznym stopniu zale y od nastawy

temperatury. Zbyt niska nastawa temperatury w ch odzonym pomieszczeniu powoduje nadmierne zu ycie energii. Mo na przyj , e podniesienie nastawy o 1°C daje oszcz dno energii na poziomie 10%.

Podobnie, niew ciwe nastawy czasowe mog powodowa straty na niepotrzebne sch adzanie pomieszcze gdy nie jest to konieczne.

Monitorowanie czasu pracy agregatów sch adzaj cych wod pozwala wykry ich funkcjonowanie w okresach ch odniejszej pogody.

Obci enie uk adu klimatyzacji zb dnymi ród ami ciep a Wszelkie ród a ciep a znajduj ce si w sch adzanym pomieszczeniu stanowi

dodatkowe obci enie klimatyzacji i zwi kszaj zu ycie energii. Nale y wy cza nieu ywane komputery, monitory i o wietlenie.

Innym ród em ciep a jest promieniowanie s oneczne. Mo na skutecznie ograniczy jego wp yw przez cieniowanie okien i pokrycie szyb okiennych specjaln przezroczyst foli , ograniczaj wnikanie podczerwieni.

Regulacja wilgotno ci Sterowanie wilgotno ci w pomieszczeniach klimatyzowanych powoduje dodatkowe

zu ycie energii i nie powinno by stosowane bez potrzeby.

Wymiana powietrza z obszarami nie klimatyzowanymi Nale y zadba o szczelno przegród oraz o zamykanie drzwi i okien. W du ych

pomieszczeniach, gdzie nie ma potrzeby klimatyzowania ca ci, mo na zastosowa przezroczyste kurtyny oddzielaj ce cz klimatyzowan .

Mo liwo równoczesnego funkcjonowania ogrzewania i ch odzenia W wielu uk adach klimatyzacji istnieje mo liwo równoczesnego funkcjonowania

ogrzewania i ch odzenia pomieszcze . Wprowadzenie odpowiednich zabezpiecze chroni przed powstawaniem wynikaj cych z tego strat energii.

Podniesienie nastawy temperatury o 1°C to oszcz dno ok. 10% energii

90

7.3. Listy dzia ograniczaj cych zu ycie energii w zak adach przemys owych kategorii M P, w zakresie technologii produkcji, systemów grzewczych i ch odzenia, o wietlenia

Listy dzia ograniczaj cych zu ycie energii w zak adach przemys owych kategorii P mog by przydatnym narz dziem dla przedsi biorstwa, które bada opcje oszcz dzania

energii.

Wspieraj one decyzje zwi zane z wdra aniem przedsi wzi na rzecz efektywno ci energetycznej oraz decyzje dotycz ce analiz wykonalno ci w ramach planu dzia energetycznych. Listy dzia dostarczaj firmie opisy potencjalnych przedsi wzi oraz ich wp yw na zu ycie energii. Ponadto, listy te cz sto zawieraj informacje na temat okresów zwrotu inwestycji (krótkoterminowych, rednioterminowych i d ugoterminowych).

Listy dzia mo na podzieli na dwie osobne kategorie: listy dzia (przedsi wzi ) poziomych (horyzontalnych) i listy dzia (przedsi wzi ) specyficznych dla danego przemys u.

Listy przedsi wzi poziomych odnosz si do przedsi wzi , które mo na zastosowa w ka dej ga zi przemys u, podczas gdy listy przedsi wzi specyficznych odnosz si do przedsi wzi , które s odpowiednie do zastosowania w konkretnych ga ziach przemys u.

Listy dzia (przedsi wzi ) specyficznych odnosz cych si do przedsi wzi , które s odpowiednie do zastosowania w konkretnych ga ziach przemys u zosta y przedstawione w ramach kolejnych pi ciu podpunktów 4.4.7.1 – 4.4.7.5, w tym przyk adowe mo liwo ci oszcz dzania energii oraz dzia ania. Jako przyk adowe ga zie przemys u, dla których przedstawiono dzia ania specyficzne to: zak ady piekarnicze, zak ady piwowarskie, zak ady mleczarskie, zak ady pralnicze przemys owe oraz zak ady w ókiennicze.

7.3.1. Zak ady piekarnicze2

Zastosowanie, g ównie w systemach prze adowywania m ki, silników o wy szej sprawno ci energetycznej mo e zredukowa zu ycie energii elektrycznej nawet do 3%.

W pkt. 4.4.1 przedstawione zosta y przyk adowe dzia ania daj ce mniejsze lub wi ksze mo liwo ci oszcz dzania energii w zak adach piekarniczych.

Nale y podkre li , i w niniejszym punkcie wymieniane s jedynie dzia ania specyficzne, które maj zastosowanie w danej bran y przemys u, poni ej odnosz ce si tylko i wy cznie do piekarni. Dzia ania tzw. poziome zosta y omówione we wcze niejszej cz ci raportu.

Mo na powiedzie , i najwi ksze zu ycie energii w zak adach piekarniczych stanowi piece, zaraz po silnikach nap dzaj cych mieszad a oraz miksery i wentylatory.

ród przyk adowych przedsi wzi specyficznych daj cych mo liwo ci oszcz dzania energii w piekarniach mo na wymieni takie dzia ania, jak: wykorzystanie ciep a odpadowego z obszarów pieczenia, w miejsce niezale nych

ogrzewaczy pomieszcze np. w pomieszczeniach rozmra ania / klimatyzacji pomieszcze ;

wykorzystanie skutecznego procesu czyszczenia i dobrze zaprojektowanych dozowników, które maj zasadnicze znaczenie dla efektywno ci i skuteczno ci funkcjonowania piekarni;

2 Opracowano na podstawie danych projektu Komisji Europejskiej pt „ExBESS”

91

wykorzystanie odpowiedniego sprz tu do procesu pakowania (potrzeby w zakresie pakowania w piekarni s wymagaj ce i kosztoch onne);

zastosowanie, g ównie w systemach prze adowywania m ki, silników o wy szej sprawno ci energetycznej zredukowa zu ycie energii elektrycznej nawet do 3%.

Jako jedn z wielu mo liwo ci oszcz dzania energii wymienia si równie zast pienie istniej cego wyposa enia. Przyk adem mo e pos poprawa przep ywu powietrza w instalacji rurowej systemu, w celu unikni cia strat ci nienia w wyniku tarcia. Piekarnia powinna by zainteresowana zast pieniem istniej cej aparatury do pieczenia na nowoczesn aparatur , jak s urz dzenia energooszcz dne. Maj c na uwadze, e stare piece wymaga y mocy cieplnej oko o 1750 kW do 960 kg chleba na godzin , nowy sprz t wymaga jedynie po owy energii do tej samej ilo ci produkcji. Jest to mo liwe dlatego, e nowy sprz t jest zaprojektowany tak, aby mie ni sze straty ciep a promieniowania. Za pomoc termo-oleju jako przewodnika ciep a zamiast powietrza, osi ga du o lepsz wydajno ciepln .

Zastosowanie w instalacji systemów takich jak: system kontroli palnika (praca z modulacj ) w piecach – systemy u ywane

w wi kszo ci du ych / nowoczesnych pieców, powinny by stosowane do wi kszo ci palników pieca w celu poprawy efektywno ci spalania;

sterowników PLC w systemach HVAC. S one urz dzeniami elektronicznymi, które identyfikuj problemy w procesach produkcyjnych, w tym np. p ukanie, pieczenie, a tak e wykonuj kompletn analiz wyników;

mog równie przynie znacz ce mo liwo ci oszcz dno ci energii w zak adach piekarniczych.

7.3.2. Zak ady piwowarskie

Dzi ki odzyskowi ciep a z kot ów warzelnych oszcz dza si energi i redukuje problemy zwi zane z odorami- z ka dego 1 litra oparów mo na uzyska 0,8l wody o temperaturze 80°C (ciep a woda do dalszego wykorzystania).

Piwowarstwo jest produkcj spo ywcz wymagaj dostarczenia znacznej ilo ci

energii cieplnej i elektrycznej. W browarach ca kowite jednostkowe zu ycie energii cieplnej wynosi rednio 100-200

MJ/hl piwa. Mo liwe s równie warto ci poni ej 100 MJ w przypadku bardzo nowoczesnych instalacji. Z kolei browary bez wdro onych zasad efektywnej gospodarki energi i niskiej sprawno ci wytwarzania ciep a mog zu ywa ponad 200 MJ ciep a na hektolitr produkcji3.

ównymi odbiornikami ciep a w browarze s nast puj ce instalacje i procesy: zacieranie s odu i gotowanie brzeczki; mycie w obiegu zamkni tym CIP (Cleaning in Place-CIP); mycie butelek zwrotnych; pasteryzacja piwa; ogrzewanie pomieszcze .

3 ród o: Najlepsze dost pne techniki – wytyczne dla przemys u piwowarskiego; autor: Zwi zek Pracodawców Przemys u Piwowarskiego w Polsce „Browary Polskie”, Ministerstwo rodowiska, Warszawa, kwiecie 2005 roku.

92

Przyk adowymi dzia aniami daj cymi mo liwo ci zmniejszenia zu ycia energii cieplnej w browarze s mi dzy innymi: minimalizacja odparowania brzeczki w kotle warzelnym; jak najlepsze wykorzystanie ciep a odpadowego z warzelni; wykorzystanie pomp ciep a i wymienników ciep a do odzyskiwania ciep a z procesu

pasteryzacji; jak najwi kszy powrót kondensatu po obni eniu temperatury pary grzewczej.

Je eli chodzi o energi elektryczn , to jej zu ycie powinno wynosi w browarze 8-12 kWh na hektolitr piwa. Równie w tym przypadku spotykane s ni sze warto ci zu ycia w bardzo nowoczesnych browarach. Zak ady bez optymalizacji zu ycia energii przekraczaj graniczne 12 kWh.

ównymi u ytkownikami energii elektrycznej w browarze s : pakowanie piwa; maszynownia ch odnicza (ch odzenie brzeczki i piwa); maszynownia spr onego powietrza; instalacja odzysku CO2 z fermentacji; oczyszczanie cieków; kot ownia (ch odzenie kot ów); drobne odbiorniki energii w cznie du ym poborze (pompy, wentylatory, o wietlenie). Do przyk adowych dzia ograniczaj cych zu ycie energii elektrycznej w browarze

nale : wykorzystanie dobrze zaprojektowanych, nowoczesnych systemów odzysku CO2

z fermentacji (w procesie fermentacji i dojrzewania powstaje ok. 3-4 kg CO2 w przeliczeniu na 1 hl piwa produkowanego. Jest to emisja tzw. krótkiego obiegu ditlenku w gla, poniewa w giel pochodzi z p odów rolnych (j czmienia, pszenicy itp.) i b dzie ponownie zwi zany w biomasie w kolejnym sezonie wegetacyjnym. Je li browar nie odzyskuje CO2 (najcz ciej do wykorzystania nadaje si 2-2,5 kg CO2/hl) do celów produkcyjnych, gaz ucieka do atmosfery przez zawory regulacyjne w tanko fermentorach);

prowadzenie procesu fermentacji na podwy szonym st eniu brzeczki (ch odnictwo); wykorzystywanie skojarzonej produkcji ciep a i energii elektrycznej (kogeneracja)

mog by wa nym elementem w kierunku efektywno ci energetycznej, jak równie jako rodek do zmniejszenia zanieczyszczenia rodowiska;.

Gotowanie brzeczki jest najwi kszym pojedynczym procesem zu ywaj cym energi w browarze. Podczas gotowania brzeczki, przeci tnie 6-10% brzeczki ulega odparowaniu. Zanim wprowadzono odzysk energii opary (energia w parze wodnej) by y emitowane do atmosfery, przez co nast powa y du e straty energii oraz wytwarzany by intensywny zapach brzeczki w otoczeniu. Dzi ki odzyskowi ciep a z kot ów warzelnych oszcz dza si energi i redukuje problemy zwi zane z odorami- z ka dego 1 litra oparów mo na uzyska 0,8 l wody o temperaturze 80°C. Metod odzysku ciep a z oparów jest ich kondensacja i magazynowanie, a uzyskana gor ca woda jest wykorzystywana do produkcji do zacierania

odu i mycia urz dze . Dla zobrazowania procesów technologicznych w browarze przedstawiono proces

technologiczny warzenia brzeczki.

93

Rys. 7.7. Proces technologiczny wytwarzania brzeczki

Od 1989 roku browary przeprowadzi y nast puj ce dzia ania zmierzaj ce do redukcji

zanieczyszczenia rodowiska i efektywnego wykorzystania jego zasobów: Wi kszo du ych i rednich browarów wycofa o si z tradycyjnych technologii tzw.

fermentacji otwartej i le akowni piwa na rzecz zautomatyzowanych tankofermentorów, co przynios o efekt w postaci zmniejszenia energoch onno ci i wodoch onno ci. Zmodernizowano i rozbudowano równie warzelnie brzeczki.

Zu ycie wody na 1 l piwa zosta o ograniczone z 8-10 l do 4-6 l. Zdecydowana wi kszo browarów jest wyposa ona w zamkni te obiegi wody do mycia i dezynfekcji.

Zu ycie energii cieplnej na 1hl piwa zosta o zmniejszone z 200-300 GJ do poziomu 100-200 GJ. Zu ycie jednostkowe energii elektrycznej wynosi o 12-15 kWh/hl, obecnie osi gany jest zakres 8-12 kWh/hl. Wiele zak adów wybudowa o nowe kot ownie gazowe lub olejowe4.

7.3.3. Zak ady mleczarskie Przemys mleczarski nale y do g ównych kierunków produkcji rolniczej w Europie. Produkcja mleka w Polsce, b cej trzecim na wiecie jego producentem, a pi tym eksporterem, w latach 1980÷1988 wynosi a rednio 15 mln m3. W latach 2003÷2006 produkcja mleka spad a o 3 mln m3, stanowi a jednak oko o 2% wiatowej produkcji5.

W zale no ci od rodzaju przerobu mleka rozró nia si : zlewnie mleka – gdzie przyjmuje si mleko od producentów i, po sch odzeniu, przesy a

si je do dalszej przeróbki, ma e zak ady mleczarskie – w których wytwarza si mleko pasteryzowane, mietany,

kefiry, jogurty, twarogi, rednie i du e zak ady mleczarskie o rozszerzonym lub pe nym profilu produkcyjnym

(mleko spo ywcze, twarogi, sery topione i d ugo dojrzewaj ce, mas o, mleko w proszku, lody itp.). Jednostkowe zu ycie wody, które zale y od wielko ci zak adu mleczarskiego

i charakteru produkcji w zlewniach wynosi rednio 0,3÷0,5 m3/m3 mleka oraz 5÷15 m3/m3 w zak adach mleczarskich.

Do przyk adowych procesów technologicznych, w których s mo liwo ci oszcz dzania energii w zak adach mleczarskich nale :

4 ród o: Najlepsze dost pne techniki – wytyczne dla przemys u piwowarskiego; autor: Zwi zek Pracodawców Przemys u Piwowarskiego w Polsce „Browary Polskie”, Ministerstwo rodowiska, Warszawa, kwiecie 2005 roku. 5 Gospodarka wodno – ciekowa przemys u mleczarskiego, prof. dr hab. in . Anna M. Anielak , Katedra Technologii Wody i cieków, Politechnika Koszali ska, Agro Przemys 2/2008

94

Pasteryzacja przy wykorzystaniu wymienników ciep a (wysoka temperatura w krótkim czasie (HTST)) i odzysk podgrzewanej wody ch odz cej.

Poprawa gospodarki silosowej mleka surowego - wzmocnienie izolacji silosu, zapewnienie odpowiedniego mieszania, w celu zminimalizowania wszelkich spadków temperatury.

Wykorzystanie ciep a odpadowego z okre lonych punktów instalacji w celu ogrzewania / podgrzewania wody do mycia i p ukania (mycie w uk adzie zamkni tym - CIP systems).

Wykorzystanie nowych technologii. Jednym z rozwi za technicznych, jakie opracowano i wdro ono w przemy le spo ywczym, s membranowe techniki rozdzia u

ynów. Umo liwiaj one technologom wytwarzanie nowych produktów rynkowych oraz zwi kszenie wydajno ci w stosunku do niektórych tradycyjnych technologii przetwarzania. Pozwalaj na odzyskiwanie warto ciowych sk adników ze strumieni pop uczyn, redukcj zu ycia rodków myj cych, a tak e wielokrotne wykorzystanie wody procesowej, co tym samym wp ywa na redukcj zu ycia energii (przetwórstwo serwatki).

Inne przyk ady dzia innowacyjnych przetwórstwa mleczarskiego dotycz zintegrowanej gospodarki wodno- ciekowej oraz wykorzystania odpadów procesowych. Przyk adem s instalacje w zakresie uzdatniania skroplin z oparów wodnych w procesach wyparnych przy produkcji proszku mlecznego i serwatkowego oraz odcieków po nanofiltracji kwasowej6.

7.3.4. Zak ady pralnicze przemys owe

Systemy ozonowania, które mog by stosowane do pralek przemys owych o du ej pojemno ci mog przynie znaczn redukcj kosztów zu ycia wody i energii, nawet do 50%.

Ma e i rednie przedsi biorstwa (M P) stanowi 90% sektora pralniczego w UE-27. Zatrudniaj cy prawie 170.000 osób sektor zu ywa 42 mln m3 wody i 60 PJ energii rocznie, co stanowi w sumie powstawanie oko o 40 mln m3 cieków oraz uwalnianie 3,8 mln ton CO2.7

Do przyk adowych dzia daj cych mo liwo ci oszcz dzania energii w zak adach pralniczych nale : ponowne wykorzystanie wody oraz zastosowanie membran; niskie temperatury prania przy zachowaniu odpowiedniej higieny; wykorzystanie technik suszenia (dotyczy artyku ów w ókienniczych - AD-ID-UD-MD); odpowiednie zbilansowanie pomi dzy procesem wst pnego suszenia i wy ymania; odzysk i ponowne wykorzystanie „ukrytego” ciep a z procesu suszenia. Jedn z mo liwo ci oszcz dno ci zu ycia energii w zak adach pralniczych jest równie

wprowadzenie nowych technologii. Do przyk adowych nale : generatory o wysokiej wydajno ci do stosowania w pralniach. Sk adaj si one

z kompresora, który dostarcza tlen do koncentratora (generatora) tlenu. Koncentrator tlenu stanowi ród o gazu do produkcji ozonu. Ozon produkowany jest w generatorach ozonu

6 Wybrane problemy przemys u mleczarskiego i obszary innowacyjno ci, in . Antoni Kogut, Prezes Zarz du Rzeszowskiej Spó dzielni Mleczarskiej „Resmlecz” w Trzebownisku 7 Partnerzy projektu SMILES

http://www.lenntech.com/polski/ozon-technologia.htm

http://www.lenntech.com/polski/ozon-technologia.htm

http://www.lenntech.com/polski/tlen-generatory.htm

http://www.lenntech.com/polski/tlen-generatory.htm

http://www.lenntech.com/polski/lennozone-generator-ozonu.htm

http://www.lenntech.com/polski/lennozone-generator-ozonu.htm

95

w wyniku wy adowania koronowego powsta ego mi dzy di-elektrycznymi talerzami ceramicznymi.

kiedy ozon zostaje wyprodukowany, pompa generuje przep yw p cherzyków do b bna pralki, co pozwala na rozpuszczenie ozonu w wodzie i jego dzia anie dezynfekuj ce;

systemy ozonowania, które mog by stosowane do pralek przemys owych o du ej pojemno ci. Inwestycja pocz tkowa na ten system zwraca si rednio w przeci gu jednego roku do dwóch lat poprzez znaczn redukcj kosztów zu ycia wody i energii do 50%.

7.3.5. Zak ady tekstylne W niniejszym punkcie zostan omówione dzia ania zmierzaj ce do redukcji zu ycia

energii w przemy le w ókienniczym.

Przemys w ókienniczy jest przemys em, w którym realizowane cykle produkcyjne s najd sze i najbardziej skomplikowane. Niew tpliwie jest to najbardziej podzielona i zró nicowana ga przemys u. W wi kszo ci przypadków produkcja wyrobów

ókienniczych jest umiejscowiona w ma ych i rednich przedsi biorstwach. W ramach procesów technologicznych przemys u w ókienniczego nale oby wymieni

ci g kolejnych przekszta ce surowca w ókienniczego, utworzony przez operacje prz dzalnicze, tkackie i dziewiarskie, nosz ce charakter procesów mechanicznych. Równolegle do tego mechanicznego przerobu, na kolejnych jego etapach, poszczególne postacie surowca/wyrobu tekstylnego, tj. w ókno, prz dza, tkanina lub dzianina, mog podlega operacjom wyko czalniczym o charakterze chemicznym. Termin operacje wyko czalnicze obejmuje szereg jednostkowych procesów technologicznych, w szczególno ci: obróbk wst pn i bielenie, barwienie, drukowanie, apreturowanie, pranie, suszenie.

Od rodzaju wyrobu w ókienniczego, jego przeznaczenia u ytkowego i przyj tej technologii wytwarzania zale y dobór i kolejno stosowania ww. jednostkowych operacji technologicznych. Niektóre spo ród nich (np. barwienie, drukowanie) – w przypadku konkretnego wyrobu w ókienniczego – mog w ogóle nie by wykonywane; inne za (pranie, suszenie) mog by powtarzane kilkakrotnie podczas realizacji procesu produkcyjnego.

Omawiaj c mo liwo ci redukcji zu ycia energii w przypadku zak adów w ókienniczych nale y przytoczy zu ycie wody, które ma dominuj cy wp yw na zu ycie energii.

Zu ycie energii waha si mi dzy 4,28 a 19,98 MJ/kg ( rednio 9,29 MJ/kg) natomiast zu ycie wody zmienia si od 1,69 do 18,0 dm3/kg ( rednia 8,16 dm3/kg)8.

Korelacja pomi dzy zu yciem energii i wody wynika mi dzy innymi z faktu, i wi kszo energii jest zu ywana na ogrzewanie wody. Na ogrzewanie 1 m3

wody w pralnicach b bnowych zu ywa si rednio 0,21 MJ, podczas gdy nachylenie krzywej regresji (a wi c zu ycie energii przez ca y proces) na rysunku 5,8 wynosi 1,9 MJ/dm3. 8 Charakterystyka technologiczna przemys u w ókienniczego w Unii Europejskiej, Kierownik pracy mgr in . Mariusz Mihu ka, Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2003. Dane oparte o analiz zak adów w ókienniczych Wielkiej Brytanii, 1998.

96

Rys. 7.8. Zale no zu ycia wody i energii w 11 zak adach pior cych we

W poni ej zamieszczonej tabeli przedstawiono przyk adowy strumie czynników wprowadzanych do instalacji z zaznaczeniem energii elektrycznej i cieplnej. Zosta a równie pokazana analiza wykorzystania energii elektrycznej i cieplnej w procesach wyko czalniczych tkanin wiskozowo-poliestrowych, rys. 7.8.

Tabela 7.5 Oszacowane strumienie wprowadzanych czynników do instalacji Wooltech.

97

Rys. 7.9. Analiza wykorzystania energii elektrycznej i cieplnej w procesach wyko czalniczych tkanin wiskozowo-poliestrowych

Pierwszy przyk ad wskazuje, e procesy wysokotemperaturowe, takie jak obróbka termiczna w suszarko-stabilizerkach i operacje suszenia zu ywaj wi kszo energii. Energia elektryczna jest potrzebna we wszystkich etapach i nie ma procesu, który by stosunkowo mniej zu ywa energii ni inne. Drugi przyk ad pokazuje, e w przypadku, w którym stosuje si barwienie HT (wysokotemperaturowe, stosowane w przypadku w ókien poliestrowych), proces ten wymaga znacznej ilo ci energii termicznej, a tym samym odpowiada za znaczn cz ca kowitego zu ycia energii.

98

Przyk adowe mo liwo ci oszcz dzania energii w procesie technologicznym przemys u ókienniczego to:

utrzymanie odpowiedniej wilgotno ci spalin od 0,1 do 0,15 kg wody / kg suchego powietrza (w odniesieniu do napr aczy nitek);

zainstalowanie systemów odzysku ciep a np. przy napr aczach; odzyskiwanie ciep a z procesu farbowania w celu ponownego wykorzystania w fazie

ukania.9 minimalizowanie zu ycia energii w suszarkach ramowych, w tym: stosowanie efektywnego mechanicznego odwodnienia w celu zmniejszenia zawarto ci

wody w wyrobie przed suszeniem; optymalizowanie przep ywu powietrza przez suszark , automatyczne utrzymywanie

wilgotno ci powietrza odlotowego z suszarki w zakresie 0,1 - 0,15 kg wody/kg suchego powietrza;

stosowanie systemów dopalania gazów odlotowych z suszarek; zapewnienie optymalnej sprawno ci palników w suszarkach z bezpo rednim

ogrzewaniem.10

7.4. Metodologia wdra ania zarz dzania energi i zwi kszania efektywno ci energetycznej w M P, z wykorzystaniem narz dzi projektu ExBESS

W ramach programu Inteligentna Energia – Europa zosta przygotowany w latach 2005 – 2007 projekt BESS (Benchmarking and Energy Management Schemes - Benchmarking i System Zarz dzanie Energi ), dzi ki któremu mo na wdro system zarz dzania energi specjalnie przygotowany dla MSP w sektorze ywno ci i napojów, sektorze w ókienniczym oraz sektorze pralni i browarów. Korzystaj c z tego systemu mo na m. in. anonimowo porówna swoj efektywno energetyczn z podobnymi przedsi biorstwami w innych krajach Unii Europejskiej. Rozszerzanie projektu BESS rozpocz o si we wrze niu 2007 roku. Nowy projekt ExBESS jest kontynuacj projektu BESS i jednocze nie rozszerzeniem o 8 dodatkowych krajów cz onkowskich UE, w tym Polsk ; czna liczba partnerów projektu ExBESS wynosi b dzie 19.

Do celów ExBESS (http://www.bess-project.info/ ) nale y: rozszerzenie projektu na nowe sektory przemys owe MSP wewn trz i poza sektorem

przemys u ywno ci i napojów, na przyk ad producentów tekstyliów/dywanów, sektor przemys u maszynowego, rzemie lników (instalatorów) itd.;

wdro enie systemu zarz dzania energi i benchmarkingu w dodatkowych przedsi biorstwach pilota owych;

wprowadzenie mechanizmów finansowych w celu zwi kszenia inwestycji na rzecz efektywno ci energetycznej, b cych wynikiem aktywnego zaanga owania firm ESCO w M P;

ulepszenie systemu e-learningu BESS.

W szczególno ci system e-learningu pozwala na bezp atne wdro enie efektywnego systemu zarz dzania energi w M P. Podstawowe elementy tego systemu s przedstawione w poni szym rozdziale.

Iternetowa aplikacja benchmarkingu w ramach projektu BESS umo liwia anonimow i poufn analiz porównawcz wska ników energetycznych przedsi biorstwa z innymi europejskimi przedsi biorstwami pilota owymi. Aplikacja posiada opcje dostosowania do 9 Opracowano na podstawie danych projektu ExBESS 10 Charakterystyka technologiczna przemys u w ókienniczego w Unii Europejskiej, Kierownik pracy mgr in . Mariusz Mihu ka, Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2003. Dane oparte o analiz zak adów w ókienniczych Wielkiej Brytanii, 1998.

http://www.bess-project.info/

99

czynników zewn trznych, takich jak klimat (ogrzewanie i ch odzenie), wykorzystanie mocy, asortyment produkcji i sprawno kot ów.

W trakcie fazy pilota owej dane wymagane przez system benchmarkingu s zbierane przez administratora sektora krajowego. Przedsi biorstwa bior ce udzia w projekcie mog

ywa arkusz gromadzenia danych benchmarkingowych dla swojego sektora i wysy wype niony arkusz do administratora w celu przeprowadzenia poufnej analizy skuteczno ci wprowadzania systemu zarz dzania energi .

100

8. PODSUMOWANIE

Wzrost efektywno ci energetycznej gospodarki jest istotnym elementem zrównowa onego rozwoju kraju, w tym zrównowa onej polityki energetycznej. W sferze przemys owej energoch onno i zwi zane z ni emisje CO2, b w najbli szych latach odgrywa coraz wi ksza rol w utrzymaniu konkurencyjnej pozycji na rynkach wiatowych.

Dotychczasowe obni enie energoch onno ci gospodarki narodowej nast pi o w wyniku naturalnych zmian wynikaj cych z transformacji systemu gospodarczego oraz wykorzystaniu prostych rezerw wzrostu efektywno ci energetycznej. Nie by o wynikiem prowadzenia wiadomej i aktywnej polityki pa stwa ukierunkowanej na wzrost efektywno ci gospodarowania energi i paliwami. Mimo, e w Polsce osi gni to znaczn popraw w zakresie efektywno ci energetycznej, to potencja w tym zakresie jest nadal bardzo du y.

Pomimo znacznego ograniczenia udzia u ga zi przemys u uchodz cych za energoch onne, nale y przewidywa i w procesie globalizacji Polska pozostanie krajem, który dalszym ci gu posiada b dzie rozbudowany segment przemys u energoch onnego. Stwierdzenie to nale y uzna za korzystne, o ile potrafimy zminimalizowa energoch onno tych ga zi przemys u i zredukowa oddzia ywanie na rodowisko.

Rekomendacje dla dzia zwi kszaj cych efektywno energetyczn przemys u nast puj ce:

Instrumenty poprawy efektywno ci energetycznej powinny by w mo liwie najwi kszym stopniu mechanizmami rynkowymi, ale w przypadkach koniecznych, tam gdzie dzia anie rynku nie wyst puje lub jest ograniczone, nale y korzysta z metod administracyjnych.

Dzia ania podejmowane przez przemys powinny wynika ze wiadomo ci o korzy ciach ekonomicznych wynikaj cych ze wzrostu efektywno ci energetycznej podmiotu. Nale y w ramach dzia promocyjnych podkre la powi zanie zagadnie konkurencyjno ci i innowacyjno ci ze wzrostem efektywno ci energetycznej. Powinna równie wzrosn wiadomo mo liwo ci spe nienia norm ochrony rodowiska poprzez wzrost efektywno ci energetycznej.

Dzia ania ukierunkowane na wzrost efektywno ci energetycznej powinny by traktowane jako narz dzia realizacji szeregu innych, poza polityk energetyczn , polityk pa stwa, g ównie polityki ekologicznej, ochrony klimatu, wzrostu konkurencyjno ci i innowacyjno ci gospodarki, wzrostu zatrudnienia.

Nale y wprowadza obligatoryjny system monitoringu i zarz dzania energi przemy le dla obni enia poziomu zu ycia energii elektrycznej i ciep a, szczególnie w najbardziej energoch onnych zak adach przemys owych.

Nale y rozwija szkolenia z zakresu efektywno ci energetycznej dla przemys u. Obejmowa one powinny ró ne grupy docelowe (kadra zarz dzaj ca, nadzór techniczny, audytorzy energetyczni) i szeroki zakres urz dze i technologii umo liwiaj cych znaczne oszcz dno ci energii np. nap dy elektryczne, pompy, dmuchawy, o wietlenie.

Konieczne jest wyselekcjonowanie ekonomicznie atrakcyjnych obszarów finansowania i opracowanie odpowiadaj cych im mechanizmów wspieraj cych. Nale y popiera metody niekonwencjonalnego finansowania np. ESCO. Nale y d do standaryzacji projektów finansowych w celu obni enia kosztów ich przygotowania.

Udzia Polski w programach mi dzynarodowych nale y uzna za skuteczny mechanizm wspó finansowania polityki poprawy efektywno ci energetycznej. Projekty finansowane cz ciowo w ramach programów Komisji Europejskiej, powinny mie uruchomion cie dofinansowania krajowego. Efektywno energetyczna w przemy le powinna

101

by te jednym z priorytetów programów z obszaru energii, co silnie mog postulowa przedstawiciele Polski bior cy udzia w komitetach programowych i steruj cych

ciwych programów. Wzrost efektywno ci energetycznej powinien by uznany za jeden z g ównych

mechanizmów polityki ekologicznej pa stwa. Umo liwi to ustanowienie priorytetów dla efektywno ci energetycznej w procedurach instytucji finansowych dzia aj cych na rzecz ochrony rodowiska.

Spo ród wielu mechanizmów stosowanych w krajach europejskich w zakresie wzrostu efektywno ci energetycznej w przemy le proponuje si wzmocnienie lub zastosowanie, w szczególno ci nast puj cych instrumentów w Polsce: I. Zawieranie i wsparcie dobrowolnych zobowi za poprzez np. prowadzenie

nieodp atnych audytów energetycznych zak adów przemys owych, utworzenie sta ego forum konsultacyjnego ledz cego realizacj porozumie .

II. Opracowywanie i wprowadzenie standardowych systemów zarz dzania rodowiskiem i zarz dzania jako ci .

III. Opracowywanie i wprowadzenie mechanizmu uwzgl dniaj cego realizacj celu poprawy efektywno ci energetycznej w procedurach udzielania pozwole zintegrowanych.

IV. Sta e formy konsultacji przemys u z organami w adzy i administracji publicznej oraz ze spo ecze stwem.

V. Znakowanie ekologiczne wyrobów. VI. Wprowadzenie obligatoryjnego systemu monitoringu i zarz dzania energi

w przemy le dla obni enia poziomu zu ycia energii elektrycznej i ciep a, szczególnie w najbardziej energoch onnych zak adach przemys owych.

VII. Prowadzenie szkole z zakresu gospodarki energetycznej i poszanowania energii dla kadry zarz dzaj cej i technicznej zak adów przemys owych.

VIII. Wsparcie i szerokie wdra anie rezultatów mi dzynarodowych projektów realizowanych w zakresie efektywno ci energetycznej, w tym m.in. programu Inteligentnej Energii dla Europy.

IX. Finansowanie w ramach Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 inwestycji zwi kszaj cych efektywno energetyczn w przemy le.

X. Wspieranie prac naukowo badawczych zwi zanych z realizacj celów zrównowa onej polityki energetycznej oraz wdra anie ich rezultatów .

102

9. OZNACZENIA I JEDNOSTKI Zestawienie wybranych jednostek i i przeliczników

Lp. Nazwa Oznaczenie Przelicznik

1. ul J -

2. kaloria cal 4,1868 J

3. tona oleju ekwiwalentnego toe 41,868 109 J

4. kilowatogodzina kWh 3,6 106 J

Jednostk powszechnie stosowan w bilansach mi dzynarodowych jest tona oleju ekwiwalentnego (toe), która stanowi równowa nik jednej metrycznej tony ropy naftowej o warto ci opa owej równej dziesi tysi cy kilokalorii na kilogram (10000 kcal/kg).

Inne oznaczenia

euro2000 Euro, cena sta a 2000 roku

ppp lub p Purchase power partity (parytet si y nabywczej waluty)

Przedrostki i oznaczenia do wyra ania dziesi tnych wielokrotno ci jednostek miar

kilo (k) = 103

mega (M) = 106

giga (G) = 109

tera (T) = 1012

peta (P) = 1015

Zastosowane w raporcie nazwy dzia ów przemys u s nazwami umownymi i oznaczaj :

Lp. Nazwa PKD 1. spo ywczy 15-16 2. tekstylny 17-19 3. drzewny 20 4. papierniczy 21-22 5. chemiczny 24 6. mineralny 26 7. hutniczy 27 8. maszynowy 28-32 9. rodków transportu 34-35 10. pozosta y 25, 33, 36-37

103

ANEKS - Przedstawienie wybranych regulacji UE

Zielona Ksi ga - Europejska strategia na rzecz zrównowa onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (2006)

W dokumencie Zielona Ksi ga - Europejska strategia na rzecz zrównowa onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (2006), w cz ci dotycz cej zagadnie zwi zanych ze zmianami klimatycznymi w sposób zgodny z celami strategii lizbo skiej, wymieniono nast puj ce rodki realizacji polityki klimatycznej m. in. poprzez jasny sposób ustalania priorytetów w zakresie racjonalnego wykorzystania energii (aby do 2020 r. oszcz dzi 20% energii), oraz uzgodnienie konkretnych rodków na osi gni cie tego celu, obejmuj cych11: kampanie na rzecz oszcz dno ci, równie w budynkach,

wykorzystanie instrumentów i mechanizmów finansowych w celu wspierania inwestycji,

wznowienie wysi ków w odniesieniu do transportu, ogólnoeuropejski system handlowy „bia ych certyfikatów”,

lepszy dost p do informacji dotycz cych zu ycia energii przez niektóre urz dzenia, pojazdy, urz dzenia przemys owe oraz by mo e ustalenie norm minimalnego zu ycia.

W ramach wspólnej zewn trznej polityki energetycznej komisja Europejska proponuje m.in. mi dzynarodowe porozumienie w sprawie racjonalnego wykorzystania energii.

Celem Komisji Europejskiej b dzie próba ustalenia szerokiej i przejrzystej polityki efektywno ci energetycznej. Obj ona musi wszystkie sektory – wytwarzania i u ytkowanie: przemys , us ugi, gospodarstwa domowe, budownictwo, transport, i stosunki mi dzynarodowe. Polityka ta ma by adresowana do wszystkich zainteresowanych podmiotów, pocz wszy od decydentów politycznych na poziomie narodowym, regionalnym i lokalnym, do banków, instytucji mi dzynarodowych i osób fizycznych.

Dyrektywa w sprawie efektywno ci ko cowego u ytkowania energii i us ug

energetycznych (2006) Dyrektywa 2006/32/WE - nazywana cz sto „Dyrektyw w sprawie us ug energetycznych” - ma zastosowanie do: podmiotów dostarczaj cych rodki poprawy efektywno ci energetycznej, dystrybutorów

energii, operatorów systemu dystrybucji oraz przedsi biorstw prowadz cych detaliczn sprzeda energii. Pa stwa Cz onkowskie mog jednak wy czy z zakresu jej stosowania ma ych dystrybutorów, ma ych operatorów systemu dystrybucji oraz ma e przedsi biorstwa prowadz ce detaliczn sprzeda energii; odbiorców ko cowych z wy czeniem tych przedsi biorstw, które nale do kategorii

wymienionych w za czniku I do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 Pa dziernika 2003 r. ustanawiaj cej system handlu przydzia ami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie;

11 ZIELONA KSI GA Europejska strategia na rzecz zrównowa onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, KOM(2006) 105 wersja ostateczna.

104

si zbrojnych, wy cznie w zakresie, w którym jej stosowanie nie wchodzi w konflikt z natur i podstawowym celem dzia alno ci si zbrojnych oraz z wy czeniem sprz tu ywanego wy cznie w celach wojskowych.

Pa stwa Cz onkowskie w celu obliczenia redniego rocznego zu ycia energii wykorzystuj roczne zu ycie energii finalnej na terenie kraju przez wszystkich u ytkowników energii obj tych dyrektyw 2006/32/WE z ostatnich pi ciu lat przed jej wdro eniem, dla których dost pne s oficjalne dane. Przez zu ycie energii finalnej rozumie si ilo energii dostarczonej lub sprzedanej odbiorcom ko cowym w okresie pi cioletnim, bez korekt z tytu u stopniodni, zmian strukturalnych b zmian profilu produkcji. Krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii oblicza si jednorazowo na podstawie redniego rocznego zu ycia energii przez u ytkowników obj tych omawian dyrektyw , a otrzymana ilo energii do zaoszcz dzenia, wyra ona jako warto bezwzgl dna, ma zastosowanie przez ca y okres obowi zywania niniejszej dyrektywy.

Pa stwa Cz onkowskie przyjmuj krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii w wysoko ci 9% i d do jego osi gni cia w dziewi tym roku stosowania dyrektywy 2006/32/WE. Cel ten realizuj przy pomocy us ug energetycznych i innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej. Pa stwa Cz onkowskie s zobowi zane do podj cia efektywnych kosztowo, wykonalnych dzia s cych osi gni ciu tego celu.

Pa stwa cz onkowskie s zobligowane do wyznaczenia jednej lub kilku nowych albo istniej cych organów lub agencji, którym powierzona zostanie ogólna kontrola i odpowiedzialno za nadzorowanie realizacji celu indykatywnego. Podmioty te weryfikuj oszcz dno ci uzyskane dzi ki us ugom energetycznym i innym rodkom poprawy efektywno ci energetycznej, w tym istniej cym krajowym rodkom s cym poprawie efektywno ci energetycznej, a tak e informuj o wynikach opini publiczn .

Polska ma obowi zek przekaza Komisji Europejskiej krajowe plany dzia dotycz ce efektywno ci energetycznej (EEAP). Wszystkie EEAP zawieraj opis planowanych rodków poprawy efektywno ci energetycznej niezb dnych dla realizacji celów okre lonych w dyrektywie w sprawie us ug energetycznych.

Do celów pierwszego planu dzia ania dotycz cego efektywno ci energetycznej (EEAP), który mia zosta przedstawiony do 30 czerwca 2007, ka de Pa stwo Cz onkowskie okre la po redni krajowy cel indykatywny w zakresie oszcz dno ci energii na trzeci rok stosowania dyrektywy, a tak e dokonuje przegl du swych strategii w zakresie realizacji celów po rednich i ogólnych. Cel po redni musi by realistyczny i zgodny z ogólnym krajowym celem indykatywnym w zakresie oszcz dno ci energii.

Drugi i trzeci EEAP:

zawieraj dok adn analiz i ocen poprzedniego EEAP; zawieraj ko cowe wyniki dotycz ce realizacji celów w zakresie oszcz dno ci energii;

zawieraj plany dodatkowych rodków – oraz informacje dotycz ce ich spodziewanych efektów – na rzecz usuni cia istniej cych lub spodziewanych braków w realizacji celów; oparte na dost pnych danych oraz uzupe niane danymi szacunkowymi.

Oszcz dno ci energii zrealizowane po wej ciu w ycie niniejszej dyrektywy wynikaj ce z zastosowania rodków poprawy efektywno ci energetycznej, których stosowanie rozpocz to nie wcze niej ni w roku 1995, mog by brane pod uwag podczas obliczania rocznych oszcz dno ci energii. Musz mie jednak trwa y efekt. W niektórych przypadkach, o ile uzasadnia to szczególna sytuacja, mo na wzi pod uwag rodki, których stosowanie rozpocz to przed rokiem 1995, ale nie wcze niej ni w roku 1991.

105

rodki o charakterze technicznym nale y aktualizowa , bior c pod uwag post p technologiczny, lub poddawa ocenie odnosz c do wzorca dla takich rodków. Komisja dostarcza wytycznych na temat sposobu pomiaru lub szacowania efektów wszystkich takich rodków poprawy efektywno ci energetycznej, w oparciu, tam gdzie to mo liwe, o istniej ce

przepisy prawne Wspólnoty, takie jak dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciep o u ytkowe na rynku wewn trznym energii oraz dyrektywa 2002/91/WE.

Przedstawiono poni ej zobowi zania na one przez Dyrektyw na Pa stwa Cz onkowskie. Musi si z nich wywi za i Polska, a dotycz one te i obszarów dzia alno ci przedsi biorstw przemys owych.

Pa stwa Cz onkowskie gwarantuj , e dystrybutorzy energii, operatorzy systemu dystrybucji lub przedsi biorstwa prowadz ce detaliczn sprzeda energii: 1. przedstawiaj na danie, nie cz ciej ni raz w roku, zagregowane dane statystyczne dotycz ce ich odbiorców ko cowych wyznaczonym agencjom wdr aj cym dyrektyw , 2. powstrzymuj si od wszelkich dzia , które mog yby stworzy bariery dla popytu i wiadczenia us ug energetycznych oraz innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej lub utrudni rozwój rynku us ug energetycznych i innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej. Pa stwo Cz onkowskie podejmie w ciwe kroki, aby w razie potrzeby zako czy tego rodzaju dzia ania.

Zgodnie z zapisami dyrektywy w sprawie us ug energetycznych Pa stwa Cz onkowskie:

1. wybieraj jedno lub wi cej z poni szych wymaga , które musz zosta spe nione przez przedsi biorstwa, bezpo rednio lub po rednio poprzez innych dostawców us ug energetycznych lub rodków poprawy efektywno ci energetycznej: zapewnienie oferty ich odbiorcom ko cowym oraz promowanie konkurencyjnych

cenowo us ug energetycznych; albo zapewnienie odbiorcom ko cowym dost pno ci i promowanie konkurencyjnych

cenowo audytów energetycznych przeprowadzanych w sposób niezale ny lub rodków poprawy efektywno ci energetycznej; albo

wnoszenie wk adu do funduszów i mechanizmów finansowania. Poziom tych wk adów odpowiada co najmniej szacunkowym kosztom oferowania którejkolwiek z ww. dzia alno ci. 2. zapewnienie istnienia lub ustanowienia dobrowolnych umów lub innych instrumentów rynkowych, takich jak bia e certyfikaty, o skutku równowa nym z jednym lub kilkoma ww. wymaganiami. Dobrowolne umowy s oceniane, nadzorowane i obserwowane przez Pa stwo Cz onkowskie.

Pa stwa Cz onkowskie zapewniaj istnienie wystarczaj cych zach t, uczciwej konkurencji i jednakowych warunków dzia ania dla podmiotów rynkowych innych ni dystrybutorzy energii, operatorzy systemu dystrybucji i przedsi biorstwa prowadz ce detaliczn sprzeda energii, takich jak ESCO, instalatorów, doradców i konsultantów ds. energii, w celu zapewnienia niezale nej oferty i realizacji us ug energetycznych, audytów energetycznych i rodków poprawy efektywno ci energetycznej.

Pa stwa Cz onkowskie zapewniaj , e informacje o mechanizmach s cych efektywno ci energetycznej oraz ramach finansowych i prawnych przyj tych w celu osi gni cia krajowego celu indykatywnego w zakresie oszcz dno ci energii b przejrzyste i szeroko dost pne uczestnikom rynku.

106

Pa stwa Cz onkowskie zapewniaj podj cie wzmo onych wysi ków na rzecz promowania efektywno ci ko cowego wykorzystania energii. Ustanawiaj one odpowiednie warunki i bod ce dla podmiotów rynkowych w celu podniesienia poziomu informacji i doradztwa dla odbiorców ko cowych na temat efektywno ci ko cowego wykorzystania energii.

Maj c na wzgl dzie osi gni cie wysokiego poziomu kompetencji technicznych, obiektywno ci i wiarygodno ci, Pa stwa Cz onkowskie, o ile uznaj to za konieczne, zapewni dost pno odpowiednich systemów kwalifikacji, akredytacji lub certyfikacji dla dostawców us ug energetycznych, audytów energetycznych oraz rodków poprawy efektywno ci energetycznej.

Pa stwa Cz onkowskie uchyl lub zmieni krajowe przepisy ustawowe i wykonawcze, inne ni o charakterze wy cznie podatkowym, niepotrzebnie lub nieproporcjonalnie hamuj ce lub ograniczaj ce wykorzystanie instrumentów finansowych dotycz cych oszcz dno ci energii na rynku us ug energetycznych lub innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej.

Pa stwa Cz onkowskie udost pni wzory umów dotycz cych wspomnianych instrumentów finansowych istniej cym i potencjalnym odbiorcom us ug energetycznych i innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej w sektorze publicznym i prywatnym.

Bez uszczerbku dla art. 87 i 88 Traktatu Pa stwa Cz onkowskie mog utworzy fundusz lub fundusze w celu subsydiowania realizacji programów poprawy efektywno ci energetycznej i innych rodków poprawy efektywno ci energetycznej oraz promowania rozwoju rynku tych rodków. rodki te obejmuj promocj audytu energetycznego, instrumentów finansowych s cych oszcz dno ciom energetycznym i, w stosownych przypadkach, ulepszonego dokonywania pomiarów przy pomocy liczników oraz rachunków za energi zawieraj cych czytelne informacje. Fundusze te s tak e ukierunkowane na sektory

ytkowników ko cowych o wy szych kosztach transakcji i wy szym ryzyku. Pa stwa Cz onkowskie zapewni dost pno dla odbiorców ko cowych, w tym

niewielkich odbiorców w gospodarstwach domowych, odbiorców komercyjnych oraz ma ych i rednich odbiorców przemys owych, efektywnych, wysokiej jako ci programów audytu energetycznego. S one okre leniu potencjalnych rodków poprawy efektywno ci energetycznej i powinny by przeprowadzane w sposób niezale ny.

Pa stwa Cz onkowskie zapewni , na tyle, na ile jest to technicznie wykonalne, uzasadnione finansowo i proporcjonalne do potencjalnych oszcz dno ci energii, odbiorcy ko cowi energii elektrycznej, gazu, centralnego ogrzewania lub ch odzenia oraz ciep ej wody

ytkowej mieli mo liwo nabycia - po konkurencyjnych - cenach indywidualnych liczników, które dok adnie oddaj rzeczywiste zu ycie energii przez odbiorc ko cowego i informuj o rzeczywistym czasie korzystania z energii.

Pa stwa Cz onkowskie zapewniaj usuni cie zach t w taryfach w zakresie przesy u i dystrybucji energii, które niepotrzebnie zwi kszaj ilo dystrybuowanej lub przesy anej energii. W tym wzgl dzie, zgodnie z art. 3 ust. 2 dyrektyw 2003/54/WE i 2003/55/WE, Pa stwa Cz onkowskie mog na obowi zki wiadczenia us ug publicznych zwi zanych z efektywno ci energetyczn na przedsi biorstwa dzia aj ce w sektorze energetycznym.

Pa stwa Cz onkowskie mog zagwarantowa mo liwo w czenia do systemów i taryf elementów socjalnych pod warunkiem, e jakikolwiek negatywny wp yw tych elementów na system przekazu i dystrybucji energii b dzie sprowadzony do niezb dnego minimum i e wp yw ten nie jest nieproporcjonalny do osi ganego celu socjalnego.

Opisane wy ej g ówne wymagania Dyrektywy w sprawie ko cowego u ytkowania energii i us ug energetycznych nak adaj na Polsk wiele zobowi za i wymagaj sprawnego

107

dzia ania w obszarze efektywnego wykorzystania energii. Polska posiada du y potencja oszcz dno ci energii. Mimo znacznego post pu w ostatnich latach, szczególnie w sektorze mieszkaniowym, energoch onno jednostki dochodu narodowego w Polsce jest wy sza ni w starych krajach Unii Europejskiej o podobnym klimacie. Potencja efektywno ci gospodarki Polski pozwala na znaczne wi ksze mo liwo ci redukcji. Niestety oprócz ustawy termomodernizacyjnej nie istniej w Polsce mechanizmy skutecznego wzrostu efektywno ci energetycznej gospodarki. Wdro enie przepisów omawianej dyrektywy daje szans na uruchomienie mechanizmów, które nie tylko pozwol na zrealizowanie celu indykatywnego, ale doprowadz w perspektywie roku 2025 do uzyskania poziomu efektywno ci energetycznej wiod cych krajów Unii Europejskiej. Zaprzepaszczenie tej szansy spowodowa mo e, e perspektywa osi gni cia poziomu ycia innych krajów cz onkowskich znacznie si oddali.

Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii: sposoby wykorzystania potencja u

„Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii” zawiera pakiet priorytetowych rodków obejmuj cych szeroki zakres najbardziej ekonomicznych inicjatyw na rzecz

efektywnego wykorzystania energii, takich jak dzia ania maj ce na celu zwi kszenie wydajno ci urz dze , budynków, sektora transportu i produkcji energii. Proponuje si nowe rygorystyczne normy dotycz ce efektywno ci energetycznej, promowanie us ug energetycznych oraz okre lone mechanizmy finansowania zach caj ce do stosowania bardziej energooszcz dnych produktów.

Plan dzia ania, który b dzie wprowadzany w ycie przez sze lat, stanowi odpowied na wezwanie szefów pa stw i rz dów do pilnego stworzenia realistycznej strategii dotycz cej efektywno ci energetycznej.

W planie podkre lono wag ustalenia norm minimalnego zu ycia energii dla szerokiego zakresu urz dze i sprz tu, jak równie dla budynków i us ug energetycznych. W po czeniu z ocenami wydajno ci i systemami znakowania, normy minimalnego zu ycia stanowi skuteczne narz dzie usuwania z rynku ma o wydajnych produktów, informowania klientów o produktach najbardziej wydajnych oraz przekszta cania rynku w celu zwi kszenia jego efektywno ci energetycznej.

W planie dzia wezwano do stworzenia w ciwych i przewidywalnych sygna ów cenowych, niezb dnych do racjonalizacji zu ycia energii oraz do poprawy ogólnych wyników gospodarczych. Plan zawiera szereg dodatkowych propozycji u wiadamiania spo ecze stwa

w dziedzinie efektywno ci energetycznej, takich jak kszta cenie i szkolenie. Podkre lono piln potrzeb zaj cia si kwestiami efektywno ci energetycznej na szczeblu wiatowym poprzez partnerstwa mi dzynarodowe.

W pe ni wdro ony „Plan dzia ania na rzecz racjonalizacji zu ycia energii” przyczyni si do: zwi kszenia konkurencyjno ci Unii,

poprawy warunków ycia jej obywateli, zwi kszenia poziomu zatrudnienia,

wzrostu eksportu nowych technologii w dziedzinie efektywno ci energetycznej.

108

Z punktu widzenia obywatela, niewielkie zmiany w nawykach dotycz cych zu ycia energii oznaczaj oszcz dno ci finansowe, popraw stanu rodowiska naturalnego oraz wniesienie wk adu w realizacj wspólnych celów dotycz cych Europy.12

12 Dodatkowe informacje o planie dzia s dost pne na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/energy/action_plan_energy_efficiency/index_en.htm

á onnych á * á - Konfederacja Lewiatankonfederacjalewiatan.pl/upload/File/2009 04/Raport... ·...

Documents

Transcript of á onnych á * á - Konfederacja Lewiatankonfederacjalewiatan.pl/upload/File/2009 04/Raport... ·...