Pismo Parafii Św. stanisława KostKi w KraKowie • 3 LiPCa 2016 • nr 6 (945)

Warto odwiedzic dzisiaj...´

Debnikiı

SPISTREŚCI

4 Sharm El ShEikh … Dubrawnik TEnaRyfa…amożEDębnIkI? (ks. Zygmunt kostka, proboszcz)

5 RyShISToRyCznyDębnIk (opr. Teresa)

6 DębnICkIkoŚCIół (ks. Zygmunt kostka, proboszcz)

9 kaPlICaŚwIęTyChPIoTRaIPawła (opr. Teresa)

10 SPaCERująCPoRynkuDębnICkIm (Stanisławbieda)

12 TumIESzkałojCIECŚwIęTy janPawEłII (marcin Pietrzyk)

13 Park (januszkościński)

15 ulICabaRSka (opr. Teresa)

18 SkałkITwaRDowSkIEgo IzakRzówEk (marcin Pietrzyk)

3

REDakCja:ks. Zygmunt kostka SDb, Teresa Flanek, magdalenaDudek,łukaszPilarczyk, s.EmanuelaPawlus,Stanisławbieda, mariaPalusińska,Robertgierlicki, marcinPietrzyk,red.nacz.januszkościński, wojciech Pietras

tel. 12 269 16 18internet:http://debniki.sdb.org.ple-mail:debnicki.dzwon@gmail.com

zdjęcienaokładce:januszkościński

5

Ks. Zygmunt Kostka, proboszcz Wartoodwiedzić dzisiaj...

zauważyłnapewno,iżznajsłynniejszegowzgórzaPol-scewidaćokazałąigórującąnadcałymtymterenemwieżękościołaśw.Stanisławakostki.Tonajbardziejwymownapamiątkawzniesionajakowotumzaprzy-łączenie Dębnik dowielkiego krakowa 1 kwietnia1910r.Teraznabrałajeszczeinnego–symbolicznegoznaczenia.Dominującnadokolicą,sprawiawrażeniejakby przygarniała ku sobie resztki zabudowanychstarychDębnik,chroniącejsięprzednapierającąze-wsządnowoczesnością.

w różnych okresach swojego życia ludzie zasłu-żeninanaszejkulturyinaukimieszkalitutaj.histo-ryk sztuki Stefan komornicki, wybitny kompozytorfeliks nowowiejski, filozof wincenty lutosławski,pisarzandrzejbobkowski,uczeńmatejki józefmę-cina-krzesz, czy choćby poeta i piosenkarz marekgrechuta. z historią sportu związane są nazwiskamieszkającychnaDębnikachpierwszychzdobywcówolimpijskich medali dla Polski w 1924 roku: adamkrólikiewiczijanłazarski.niemożemytuzapomniećoczywiście o najwybitniejszymmieszkańcuDębnik,czyli karolu wojtyle.

Spacerującdębnickimiulicami,niezawszemamyświadomośćżetutajrozgrywałysięważnewydarze-nia,októrychpamięćzatarłczas (np.wSzkolePod-stawowej nr 30 przy ul konfederackiej 12 działaławroku1914pierwszaszkołapodchorążychlegionówPolskich).

TakichmiejscnaDębnikachjestwięcej.zachęca-mydozapoznaniasięznimiorazichzwiedzenia.

Dzięki staraniom naszego zespołu redakcyjnegoDębnickiegoDzwonu,współpracyzmuzeumhisto-rycznymmiastakrakowaoddajemydorakspecjalnewydanienaszegomiesięcznika.Spróbujwczasiete-gorocznychwakacji2016zauważyćwaloryorazwar-tośćhistorycznątwojego„podwórka”.

Toniewszystkiepunktyktórewartozauważyćtu-taj.możezarokukażesiędrugacześćtychmiejscnaDębnikach,którewartonanowopoznać.

n

4

„Królewska wieś Dębniki, którą od skalistego wzgó-rza Wawelu oddzielała tylko leniwie płynąca Wisła, od niepamiętnych czasów należała do wielkorządców krakowskich – kasztelanów królewskich. Teren tej małej osady jeszcze w XIII w. pokryty był rozległym lasem dębowym, który rozciągał się od Puszczy Nie-połomickiej, aż do lasu bielańskiego. Osiedlający się na Dębnikach mieszkańcy nie tylko zajmowali się dę-bieniem, tj. wyprawianiem skór na potrzeby zamku królewskiego (garbnika dostarczały im rozległe lasy dębowe), ale z biegiem czasu zajęli się wyrębem la-sów, zamieniając ich obszar na łąki i pola uprawne. Rozwijająca się powoli osada z upływem czasu traciła charakter wielkorządowej, kasztelańskiej wsi i uzależ-niała się od klasztoru Benedyktynek w Staniątkach, które, jak wynika z dokumentów Bolesława Wstydli-wego, posiadały część Dębnik z ośmioma rodzinami, zajmującymi się rolnictwem.”

„Spokojne i dość dobrze układające się życie mieszkańców Dębnik zakłócała krnąbrna, kapryśna, nieregulowana Wisła, która wyrządzała duże szkody miastu, ale często zalewała i zatapiała mieszkańców Dębnik, do czego się już dębniczanie przyzwycza-ili. Płynąc leniwie próbowała skrócić sobie drogę do morza, usiłując przeciąć Dębniki i od klasztoru Nor-bertanek nowym krótszym korytem na obniżonym te-renie, w linii dzisiejszych ulic Skwerowej i Dębowej, chciała połączyć się z macierzystym korytem dopiero naprzeciw Skałki. Przed groźną, zaborczą „inwazją” rzeki mieszkańcy Dębnik dzielnie się bronili i agre-sywna Wisła po powodzi niechętnie wracała do swo-jego dawnego koryta, pozostawiając po sobie podmo-kłe, malaryczne tereny i stawy, w których dębniczanie hodowali ryby.”

w taki to malowniczy sposób ks. jan krawiecw swojej książce „w blaski Dębnickiego krzyża”próbuje opisać czym były Dębniki kilka wiekówwcześniej.

a dzisiaj jak wygląda VIII dzielnica krakowa?każdyktobyłnakrólewskimwaweluzezdziwieniem

SharmElSheikh…DubrawnikTenaryfa…amożeDębniki?

Dębniki – obszar krakowa wchodzący obecniewskładVIIIdzielnicykrakowa.Położonesąnapra-wym,południowymbrzeguwisłyaichgranicetoul.monteCassinoodmostugrunwaldzkiego,ul.zielna,ul.norymberska i rzekawisła.Dębniki zostaływłą-czonedokrakowaw1909rokujakoXIdzielnicakata-stralna.jesttodzielnica,którąoglądająprzybywającynawawelturyści,idącpatrząnawisłęileżącąpojejdrugiejstroniepięknądzielnicę.

PierwszepisemnerelacjenatematDębnikpocho-dzązXIIIwieku.Informują,żeDębnikibyływłasno-ściąksiążęcą,osadąsłużebnąleżącąprzytrakcietyniec-kim. Dokumentzroku1254r.podaje, żeczęśćosadynależała do klasztoru benedyktynekw Staniątkach.awroku1371królowaElżbietałokietkównanadałaczęśćDębnikkościołowiśw.michałanaSkałce.

wczasachkrólakazimierzajagiellończykaDębni-kibyływłasnościąkrólewską.Działałytutajcegielnie.największawIpołowieXVIwiekunależaładobar-tłomiejaberecciegoarchitektazItalii.SynarchitektaSebestiansprzedałzakładw1556rjanowibonerowi,apotemnowącegielnięzałożyłaleksanderwoch.

Dębnikisłynęłytakżezkamieniołomów,któredo-starczałybudulecdoprzebudowywanegozamkukró-lewskiegonawawelu.odpołowyXVIwiekunaDęb-nikachpowstawałydworkiurzędnikówkrólewskich.nawet król zygmuntaugustmiał tutaj swój ogród.wDębnikach bardzo dobrze rozwijało się rolnictwoirzemiosło.Dopieropotopszwedzki spowodowałzubożenieosady.

PopierwszymrozbiorzePolskiDębnikiznalazłysięwgranicachaustrii,apozmianachustrojowychwpro-wadzonychprzez cesarzafranciszka józefapowstałagminaDębniki zRybakamizwłasnymsamorządem.w1881rokuDębnikizRybakamibyływłasnościąlu-dwikagumplowicza i jakowieśnależałydopowiatuwielickiegoiparafiirzymskokatolickiejwPodgórzu.kres niezależności Dębnik nastąpił z chwilą przyłą-czeniadowielkiegokrakowawdniu1kwietnia1910roku.

Dębnikistałysię11dzielnicąkrakowa.Iprzeżywa-ły swój rozkwit. Rozwijało się rzemiosło i przemysł.Powstawałyosiedlamieszkalneischroniskodlabez-domnychmężczyznprowadzoneprzezalbertynów.

wczasieIIwojnyświatowejniemcychcielisplan-tować terenDębnik iwznieść rządowądzielnicę.naszczęście taksięnie stało.PowojnieDębnikiuległyprzeobrażeniom. w 1954 roku przestały być samo-dzielnądzielnicąistałysięczęściąPodgórza.DopierouchwałąRadymiastakrakowaz27marca1991rokuutworzono18dzielnicwtymdzielnicęVIIIDębniki.

nadwisłąna terenieDębnik powstał ParkDęb-nicki,któryzdobywacorazwiększąpopularność.Przyul. Tynieckiej 39 w Dębnikach znajduje się wyższeSeminariumDuchowneTowarzystwaSalezjańskiego,przy którym mają swoje siedziby organizacje: Sale-zjańskieCentrumwychowaniaiDuszpasterstwamło-dzieżyorazSalezjańskiwolontariatmisyjny„młodziŚwiatu”.

napodstawie„wokółRynkuDębnickiego”

januszTadeusznowakkraków2016s.8-16

n

opr. Teresa Wartoodwiedzić dzisiaj...RyshistorycznyDębnik

76

Ks. Zygmunt Kostka, proboszcz Wartoodwiedzić dzisiaj...

którymibyliks.antoniSymioriks.IgnacyDobiasz,była budowa kościoła jako ośrodka skupiającegowiernychnanabożeństwachiwokółwspólnychpa-rafialnychakcji

Pozebraniufunduszyizgromadzeniukonieczne-gomateriału,zenergiąprzystąpionodobudowy,także26października 1919 rokumożna jużbyło zapro-sić księciametropolitę na uroczystość poświęceniakamienia węgielnego pod budujący się drewnianykościół,którymiałpomieścićokołotysiącawiernych.

wrokpóźniej,5grudnia1920,kościółzostałpo-święcony i oddany do sprawowania kultu bożego.Szybkiwzrost liczbymieszkańcówDębnik iokolicy,sprawiłżejużpokilkulatachpowstałakoniecznośćwzniesienianowejświątyni.

na zebraniuparafialnym,którepodprzewodnic-twemtrzeciegozkoleiproboszcza,ks.janaSymiora,odbyło się w dniu 13 stycznia 1929 r., utworzył siękomitetbudowynowegokościoła,mającegopomie-ścićokoło2tys.wiernych.konkursrozpisanynaspo-rządzenieplanówbudowywygrałinż.arch.wacławkrzyżanowski.Pozatwierdzeniuprojektuprzezkomi-sjęmetropolitalnąiwładzebudownictwamiejskie-goprzystąpionodozbieraniafunduszyirobótwstęp-nych (kwiecień 1932) na terenie, który ofiarowałaRadamiejska.wkilkamiesięcyporozpoczęciuprac,9października1932roku,ks.abpa.Sapiehapoświę-ciłkamieńwęgielny.

Entuzjazm, z jakim podjęto prace przy kościele,umocniła decyzja kurii metropolitalnej, która de-kretem z dnia 10 października 1930 r. ogłosiła pal-cówkę dębnicką samodzielną parafią; w dwa latapóźniej,dnia23IX1932r.,administracjęnowoutwo-rzonej parafii powierzono na stałe TowarzystwuSalezjańskiemu.

latawojny iokupacjinieprzerwałydziałalnościtutejszegoduszpasterstwa, chociażnatrafiłaonanazrozumiałew ówczesnychwarunkach ograniczenia.najbardziej tragicznym wydarzeniem tego okresu

16kwietnia1910rokuRadamiejskakrakowanawniosek prezydenta juliusza lea uchwali-ła: „Pod budowę nowego kościoła parafialne-go dla dzielnic miasta położonych na prawym brzegu Wisły odstąpić bezpłatnie plac budowy oraz przyczynić się do kosztów budowy jedno-razową subwencją 100 000 koron.”

krótkahistoria

w lipcu 1918 roku metropolita krakowski ks. bpadamSapiehapowierzyłTowarzystwuSalezjańskie-munowąplacówkęduszpasterską,utworzonąnaczę-ściparafiiśw.józefawPodgórzu,obejmującąterenydzielnic:DębnikizakrzówkaorazgminyPychowice.wstępnym,poważnymzadaniem,przedjakimstanę-łanowawspólnotaipierwsiorganizatorzyjejżycia,

Dębnickikościół byłoaresztowanieprzezgestaposalezjanów-duszpa-sterzy oraz profesorów salezjańskiego seminariumprzyul.Tynieckiej39.zaresztowanychwówczas(23V1941)salezjanów9zginęłowobozachkoncentracyj-nych(8księżyi1koadiutor);wśródnichbyłks.janŚwierc,ówczesnyproboszczparafii,któregopoaresz-towaniuzastąpiłks.Stanisławwojciechkrygier.

Dotegobolesnegofaktunawiązałwswoimprze-mówieniu ks. kard. karol wojtyła, który w latach1938– 1944 (najpierw jakostudentuj)mieszkałnaterenietutejszejparafii,przyul.Tynieckiej10:

„Czasy te wspominam w sposób bardzo oso-bisty. Jestem przekonany, że do powołania kapłańskiego, do którego doszedłem właśnie w tym czasie i tu, w tej parafii, przyczyniły się modlitwy moich braci i moich sióstr i tych mo-ich ówczesnych duszpasterzy, którzy za życie chrześcijańskie każdego parafianina, a zwłasz-cza każdego młodego parafianina – wtedy na-leżałem tutaj do młodzieży – płacili nie tylko dobrym słowem, nie tylko szlachetnym przykła-dem swojego życia, ale także ofiarą i krwią.”

29I1972

wtymwłaśniedębnickimkościelemłodykapłankarolwojtyła,późniejszyPapieżjanPawełII,odpra-wiłswojąmszęśw.prymicyjną,dnia3listopada1946roku.

ostatnirazbyłwtymmiejscujużjakopapieżjanPaweł II 17 sierpnia 2002 roku, podczas ostatniejpielgrzymkidoojczyzny.

jakodczytaćkościółnaDębnikach?

zwysokości,niczymznieba,poprzezkopułęiokna,darzynasbógswoimświatłem.wtoświatło,poprzezwitraże,bógwpisujenamtezróżnetreści:– jakobógojciec,Stwórcaniebaiziemi,lądustałe-

go iwód, zieleni, kwiatów, gwiazd, ptaków i ryb,zwierząticzłowiekaobjawiasiębógwsześciuwi-trażachpoprawejstroniekościoła.zhojnościbo-żejrękiotrzymujemyłaskępołasce,aleteżwpy-szewłasną ręką sięgamy po jabłko – symbol złai grzechu.

– Tengrzechsprawia,żewsześciuwitrażachpolewejstronie musimy patrzeć na Chrystusa wiszącegonakrzyżu.ztejiinnychgórChrystusprzypominanamprzykazaniemiłościboga i bliźniego, karmi

98

Ks. Zygmunt Kostka, proboszcz Wartoodwiedzić dzisiaj...

naschlebemirybą,uczyktojestbłogosławionym.aujegobokustoimaryja,podjejstopamileżypo-konanywrógludzkości–wąż,szatan.

– DuchŚwiętyjestTym,któryożywiatedary,szcze-gólniepoprzezbierzmowanie,–cowidzimywwi-trażuwlewejnawiekościoła.Duch–ogieńmiło-ści,jakongiśnamaryjęiapostołów,takidziśnanaszsyłalicznedaryłaskiikażdegoznasnapełniaogniemswejmiłości.

– Centralnymi miejscami, niczym kamieniami wę-gielnymi,naktórychwznosi się kościół sąołtarz–stółchlebaikielichbłogosławieństwa,orazam-bonkabożegoSłowa.

– w ziemię, stanowiącą tło ołtarza, wtopiło się ta-bernakulum i rozświetla mrok tej ziemi niczym

wschodząceSłońce.ziemia,naszplaneta,otoczo-nakrwawymiłunami,całaspękana,zniszczonaodwojen,nienawiściigrzechuczłowiekawtłopięk-nej, naturalnej zieleni wbudowane ma też białeplamymiasta,bloków,domów.białeśladyczłowie-ka,którestająsięśladamiChrystusaprzemierzają-cegotęziemię,wiodąnaskuojcu,pozostawiającnadzieję–jąwłaśniewznakuliściaodnajdujemywliniachizieleniziemi.

– krzyż łączący przepaść dzielącą ziemię od nieba,którejczłowieksamzsiebieprzebyćniemoże,sta-je się drogąwiodącą doojca.na tle tego krzyżawidzimy Chrystusa, który przeszedł przez śmierć,zmartwychwstającwkrólewskichszatachodrywasięodkrzyżajednoczącsięzbogiem.

będącwkościelewarto:

– wejśćdokaplicymatkibożejwspomożeniawier-nych. Tam znajduje się obraz wspomożycielkiprzedktórymmłodykarolwojtyła, jaksamprzy-znałwroku1973„wymodliłiutrwaliłswojepowo-łanie kapłańskie.” Pomódl się onowepowołaniadosłużbybożej.możektośztwojejrodzinymapo-wołanie….?

– wkaplicyposłużyćsięksiążką,którawtrzechjęzy-kachpomożeciwłaściwieodczytaćwitraże,któreopisujązwiązekkarolawojtyłyznasząparafią.

– w lewej nawie odnaleźć doczesne szczątki SługibożegojanaTyranowskiego.Toonotworzyłprzedmłodymkarolemwojtyłą duchowy świat opartyoduchowośćkarmelitańskąizachęciłgodowstą-pieniadoRóżRóżańcowychwnaszejparafii.Po-módlsiętamorychłąjegobeatyfikację.

– zauważyć tablicę w tyle kościoła (pod chórem).upamiętniaonawielkiegokompozytoraazarazemorganistędębnickiegowczasieIIwojnyświatowej–feliksanowowiejskiego.26 lipcaogodz.20.30– w czasie trwania ŚDm – odbędzie się koncertpoświęcony twórczości feliksa nowowiejskiego.w programie utwory ukazujące jego fascynacjęduchowościąśw.janabosko.

n

kaplica znajduje się przy ulicy antoniegomadaliń-skiego 13. Przed przyłączeniem Dębnik do krakowaulica nosiła nazwę Tadeusza kościuszki. kaplica toneorenesansowa budowla, zbudowana w 1883 rokuwedług planów józefa Pokutyńskiego, z inicjatywydębnickich rodzin kichmayerów, lasockich, Sasor-skichiłosiów.byłapierwsząświątyniąnatymtere-nie. odprawiano w niej początkowo tylko nabożeń-stwa majowe. kaplica wpisała się w dzieje oświatydębnickiej.Rokszkolnywpowstałejpierwszejszkole

opr. Teresa Wartoodwiedzić dzisiaj...kaplicaświętychPiotraiPawła

rozpoczęto11września1900rokuodmodlitwywka-plicyiteżmodlitwągozakończono.Świątyniazostałaodnowionawedługprojektuarch.konstancjiCęckie-wiczoweji12listopada1993rokunastąpiłakonsekra-cjaodrestaurowanejkaplicy.

napodstawie„wokółRynkuDębnickiego”

januszTadeusznowakkraków2016s.21

n

10 11

Stanisław BiedaWartoodwiedzić dzisiaj...

Rynek Dębnicki nr 8 – kamienica Marii z hr. Romerów – Duninowej (1912r.)

RynekDębnicki – główny plac dawnejwsiDębniki,terazczęśćkrakowa.zRynkuDębnickiegoodchodząulice:madalińskiego(domostuDębnickiego),Tyniec-ka(ażdoTyńcazopactwembenedyktyńskim),Róża-naibałuckiego.RynekDębnickimakształtnieregularnegoczworobo-ku.około1900rokuzostałukształtowanyjegoobec-nywygląd. Początkowonosił nazwę Plac Dębnicki.zabudowarynkumiałamiejscewlatach1890–1912.wroku1909wrazzcałymiDębnikamiwłączonyzo-stałwgranicekrakowa.w1912rokuotrzymałobecnąnazwę.

wokółrynkuznajdujesiękilkaciekawycharchitekto-niczniekamieniczabytkowych.Itak:Rynek Dębnicki 4 – Dom pod nietoperzem, secesja(1908r).w domu tymmieszkał dramatopisarz kon-stantykrumłowski–komediopisarz,publicysta,autorwodewilu„królowaprzedmieścia”

napodstawie1.Encyklopediakrakowa”

antonihenrykStachowski,2.wikipedia

n

SpacerującpoRynkuDębnickim

Widok od strony ul. Madalińskiego

Dom Pod Nietoperzem

Rynek Dębnicki nr 6 – Zabytkowa kamienica (1906r.)

1312

Wartoodwiedzić dzisiaj...

TumieszkałojciecŚwiętyjanPawełII

wdomuprzyul.Tynieckiej10wrazzojcemmieszkałnajbardziej znany na świecie Polak karol wojtyła,późniejszyśw.janPawełII.omiejscuzamieszkaniaprzyszłegopapieżainformujetablicaprzyogrodzeniuorazdruga–wmurowanawdomwrokujegopierw-szejpielgrzymkidoojczyzny.

DomnależącydokrewnegozestronymatkiRober-takaczorowskiegozbudowanowlatach’20XXwie-ku.karolmieszkałtuwlatach1938-1944wsuterenie,mającdodyspozycjidwapokojezkuchnią.mieszka-niebyłoskromne,ciemneiwilgotne.Tumieszkającpodjął studianawydzialefilozoficznymuniwersy-tetujagiellońskiego,któreprzerwałwybuchIIwojnyświatowej.StądteżcodziennieudawałsiędofabrykisodySolvaywborkufałęckimikamieniołomównazakrzówku,gdziebyłrobotnikiem.uczęszczałnataj-nestudiawSeminariumDuchownyminawydzialeTeologiiuj.

18lutego1941r.wmieszkaniuzmarłkarolwojty-łasenior.

Tutaj takżeodbywałysiępróbykonspiracyjnychprzedstawień wielkich dzieł narodowych. krótko

mieszkałzkarolemwojtyłąmie-czysław kotlarczyk – twórca Te-atruRapsodycznego.

6 sierpnia 1944r. karol wojty-ła cudem uniknął aresztowaniaprzezesesmanów,którzyprzeszu-kiwalidom.Potymzdarzeniuopu-ściłDębniki,bychronićsięprzedniemieckimi łapankami, wtedybył już klerykiem tajnego semi-narium w pałacu arcybiskupimkard.adamaStefanaSapiehy.

DoDębnik,dokościołaśw.Sta-nisławakostkipowróciłw1946r,

by zaraz po święceniach, 3 listopada odprawić tumszęśw.prymicyjną.Dębnicka wspólnota parafial-na, dębnicki kościół odegrały w moim osobistym życiu niezwykłą rolę. Wśród tamtejszych parafian, wśród młodzieży i duszpasterzy wypadło mi przeżywać mroczne lata niemieckiej okupacji. Tam Bóg kształto-wał moją młodość i tam też dojrzało moje powołanie kapłańskie–taknapisałjanPawełIIwliściena50.rocznicę poświęcenia kościoła pw. św. StanisławakostkinakrakowskichDębnikachw1988r.

17 sierpnia 2002 r. Papież Polak zatrzymał sięnachwilęprzyTynieckiej10podczas8.pielgrzymkido Polski, pozdrawiając mieszkańców Dębnik. Przyul.Tynieckiej10otwarto18maja2014r.,w94.roczni-cę urodzin świętego – dokładnie odtworzone (choćdziśnieczućtuwilgoci)mieszkaniemuzeumCzasówStudenckichkarolawojtyły(oddziałmuzeumarchi-diecezjalnego).muzeumjestczynnewśrody,sobotyiniedzielewgodz.10-14.zwiedzanie jestbezpłatne,zamożliwośćrobieniazdjęćopłatawynosi5zł.wpo-zostałe dni zwiedzanie może być udostępnione pouzgodnieniutelefonicznym509-345-926.

n

tekst i foto Marcin Pietrzyk

Park Dębnicki – najmłodszy z krakowskich parków,pięknemiejscewypoczynkuoprzemyślanychrozwią-zaniach i niebanalnej historii.

Parkjestzlokalizowanypomiędzyul.Praskąabul-waramiwiślanymi,orazul.Czechosłowackąaul.ge-nerałabohdanazielińskiego.wchwiliobecnejskła-da się on z dwóch części przedzielonych obszaremniezagospodarowanym i kompleksem powstającychbudynków wielorodzinnych. Przecięty jest równieżul.Czarodziejską–nazwaadekwatnadoklimatutampanującego. łączna powierzchnia tzw. części starejinowej–to4,82ha.

korzeni parkunależy upatrywaćw latach 1904 –1906.wtymczasiemieszkańcyDębnikprowadziliroz-mowyzRadnymimiastakrakowanatematprzyłącze-niaDębnik.wrozmowachtychuczestniczylirównieżwłaścicieletzw.obszarówdworskich,czyliprywatnychenklawznajdującychsięnaobszarzegminy.Przedsta-wicielem tychże, był hr bronisław lasocki (starszy1828-1912), powstaniec styczniowy, właściciel eklek-tycznej rezydencji pałacowej znajdującej się obecniepomiędzy Parkiem awisłą. nabył on posiadłość odabrahamagumplowiczawroku1880.wówczasbyłtofolwarkwraz zwybudowanymna jego tereniekom-pleksemzabudowań,którenowywłaścicielprzekształ-ciłwewspomnianąwcześniejrezydencję,dobudowu-jącwieżęzkrenelażem.

Poroku1919r.całośćprzeszłanawłasnośćgminy.fundator przeznaczył ten teren na obszar parkowydlamiastakrakowa.jednakhistoriategomiejscapo-toczyłasięniecoinaczej.wokresiemiędzywojennymznajdowałsiętutajzakładdlaubogichchłopcówpro-wadzony przez braci albertynów.w czasie okupacjiniemieckiejokrutneplanynazistówzakładaływybu-rzeniecałychDębnik,awięcrównieżterenówparko-wych i stworzeniena ich tereniedzielnicy rządowej,wizytówkinowychniemiecnawschodzie.Planowalimiędzyinnymiwybudowaćmonumentalnąfesthalle.

Wartoodwiedzić dzisiaj...Park

PozakończeniuIIwojnyświatowejcałytenterenwrazpałacemprzejęłomiejskiePrzedsiębiorstwozie-leni.byłtoczasdewastacjiterenu,powstałyhałdywę-gladoogrzewaniacieplarńitp.

Po1980r.terenyparkowejakipałacbyłyporzuco-neizdewastowane.wlatach90dziękizaangażowa-niu działaczy komitetu obywatelskiego, pracownicyInstytutukrajobrazuPolitechnikikrakowskiej,zapro-jektowali ParkDębnicki. Projekt obejmował cały te-reniuwzględniałtzw.częśćstarą(pozachodniejstro-nieul.Czarodziejskiej)naktórejocalałyjeszczedrzewaz czasów, świetności tego miejsca. niestety jednakumowydzierżaw,którewówczasjeszczeniewygasły,

Janusz Kościński

15

nie pozwoliły zrealizować całego projektu, a jedyniedwieczęścitzw.starąinową.

wspomniećtutrzebaopoczątkachXXIwiekukie-dy pomimo protestówmieszkańców (powstał nawetkomitet obrony parku) zaczęto zabudowywać część,którejwcześniejniemożnabyłozagospodarowaćnaterenyparkowe.

wchodząc przez bramę przy ul. Praskiej do tzw.częścinowejprzeżyjemyromantycznechwileprzecho-dzącprzezpięknybindaż–zachwycającyjesienią–bypowyjściuzobaczyćpięknoodnowionej,południowejfasady pałacu lasockich wraz z reprezentacyjnymwejściem, na wiosnę skąpanego w kwitnących mi-gdałowcach.wparkusąpagórkiizagłębienia,jakbystawy wraz z urokliwym półwyspem. architektura

składasię zdrewnianejaltanynamostku,mostkówdrewnianychikamiennych.wleciemożnatuznaleźćcieńawiosnąijesieniąrozgrzaćplecywpromieniachsłońca.możnatuwypocząćoglądającpięknypałacla-sockich,pobliskiklasztornorbertanekorazpanoramęwawelu.wupałmożnaochłodzićsiękorzystajączroz-mieszczonychkranówzwodą.

Część druga, tzw. stara, po zachodniej stronieul.Czarodziejskiej,przyciąganatomiastklimatemmi-nionychwieków.Spacerującwśródstuletniegodrze-wostanumożna poczuć łączność z tamtym światem,z ludźmi którzy odpoczywali tu ponad sto lat temu.Tu równieżnawetwnajwiększyupałmożna znaleźćożywczycieńiodpocząćodzgiełkumiastapozostająccałyczaswjegosercu.

n

opr. Teresa Wartoodwiedzić dzisiaj...ulica barska

odwschoduRynekDębnicki zamknięty jest skrzy-żowaniem z ul. madalińskiego. udając się z tegomiejscanapołudniowywschódnapotkamypoczątekulicybarskiej.niewprawneokodojrzyogromzapar-kowanychsamochodówiprzejawXXIwieku,kontra-pasdlarowerzystów.jeżelijednakdamysięzaprosićnaspacer,tomożemyzobaczyć...

historia ulicy barskiej sięga połowy XIX wie-ku.wytyczonojąwlatach1849–1855iprowadziławówczas do budowanych fortyfikacjimiejskich. napoczątku XX wieku była przedłużana w kierunkuPodgórza,ażdoludwinowa,bywkońcujejfragmentzostał przemianowany na ul. Podgórską. w 1912r.otrzymałaswojąobecnąnazwę,upamiętniającąepi-zodzczasówkonfederacjibarskiej,kiedynaterenieDębnikdziałalijejżołnierze.

Donaszychczasówprzetrwałwzasadzietylkojejnajstarszy fragment od stronyRynkuDębnickiego.Dużącześćzagospodarowanopodbudowęul.konop-nickiej,Rondagrunwaldzkiegoihoteluforum.

ul. Zduńska 18, willa dr. Marki

1716

opr. Janusz KościńskiWartoodwiedzić dzisiaj...

zatrudniono znanych artystów jak np. jan Szczep-kowski,konstantylaszczka,karolbrudzewski, Ste-fanmatejko (bratanekmistrza jana), Tadeuszbłot-nicki...fabrykatawyprzedziłaswojąepokętworzącfabryczne laboratorium ceramiczne, udostępnionezarównoartystomjakiamatorominteresującymsięceramiką.Produkowanoceramikęużytkową ideko-racyjną: serwisy, talerze, lichtarze,wazony, flakony,patery,tace,figurki,medaliony.

Ceramika Dębnicka miała również swój epizodwawelski.w1905r.austriacydziękiłapówceopuściliwreszcie,zamienionyprzezsiebienakoszaryzamekkrólewskinawawelu.Przystąpionodoprackonser-watorskich.Dachówkidostarczanozcegielniksiężnejmariigabrieliogińskiejwbobrku,anastępniegla-zurowanowdębnickiejfabryce. Chcianoodtworzyćwyglądwaweluzczasówjegoświetności,glazurującdachówkinakolory zielony,niebieski,biały i żółty.ułożone kolorowe dachówki na części dachu połu-dniowegoskrzydłaniespodobałysięjednakkierow-

nikowi urzędu konserwatorskiego w wiedniu.zgodniezwiedeńskąopiniąujednoliconodachyczerwonąkarpiówką.bardzoszkoda, żeniemo-żemyzobaczyćwawelutakimjakoglądałgokrólZygmunt Stary.

fabryka była zjawiskiem awangardowymiwsytuacjikiedykupcywolelisprowadzaćtań-sze wzory z zagranicy, pomimo iż wyroby dęb-nickie odnosiły sukcesy na międzynarodowychwystawachibyłybardzoposzukiwane,musianow 1910r. zamknąć dział ceramiki artystycznej.Produkowano tu jeszcze: do 1920r. piece i ko-minki, później samochody.Podkoniec lat dwu-dziestychzabudowaniafabrykiwykupiłomiasto,przeznaczając je na siedzibę zakładuoczyszcza-niamiasta,którydziałałtutajdolat80XXwie-ku.obecniejesttukilkadrobnychfirm.

Idąc dalej ul. barską i przylegającą do niejul. zduńskąmożnaodnaleźć perełki architekto-

niczne. kamienica nr. 30 to dom Romana bandur-skiego wybudowany w 1907r. Pod nr. 24 znajdzie-my willę władysława zapałowicza, inspektora c.k.

Spacerując, spotkamypo lewejstroniepostindu-strialne budynki. 1 października 1889r. budowniczyjózefniedźwieckiiarchitektjózefPokutyńskizawią-zalispółkędoprodukcjidachówekikaflipodnazwą„fabrykaPiecówkaflowychwDębnikachpodkrako-wemjózefniedźwiedzki,józefPokutyński”.

w1894r.współcejózefaPokutyńskiegozastąpiłabeata z matejków kirchmajerowa. zmiana właści-cieli pociągnęła za sobą również zmianyw charak-terzespółki.Rozbudowanofabrykę iposzerzonoza-kresprodukcjiowytwarzaniemajolikiartystycznej.byłatoznakomitadecyzja,zapewniającaDębnikomzaszczytnemiejscew rozwoju sztuki polskiej. Tutaj,przyjacielwłaścicieli,jerzywarchałowski,działającyw Towarzystwie Polska Sztuka Stosowana, realizo-wałwpraktyce swojehasła obrony rzemiosła arty-stycznego, jużwówczaswypieranegoprzez tandetę.

kolei–przykładkrakowskiejarchitekturysecesyjnejz 1909r. To również realizacja architektonicznegogeniuszuRomanabandurskiego.Szczególnąuwagęzwraca na niej dekoracja jednej ze ścian bocznychprzedstawiającarozłożystedrzewozgniazdemiparąorłów.

wartoobejrzećkamienicęz1895r.podnumerem33.jejurokdopełnionyjestpostaciąmieszkającątuniegdyś, popularnym aktorem teatru im. juliuszaSłowackiego, bolesława Puchalskiego. obok, podnumerem31,możnanacieszyćokokamienicąz1862r.niegdyś należącą do Tomaszamola, ostatniego na-czelnika„niezależnych”Dębnik,któryje„przyłączał”dokrakowa.

TużprzedRondemgrunwaldzkimznajdziemyoka-załygmach,podnumerem45.jesttobudynekdaw-nejSzkołyPodstawowejnr43,najstarszejnaDębni-kach.zaprojektowałgoleopoldTlachna.mieściłasię

tutaj,wlatach1911–1964,szkołażeńska,zlikwidowa-naw1971r.obecnieznajdziemytuSpecjalnyośrodekSzkolno-wychowawczy nr 1, najstarsza tego typuplacówka oświatowa w krakowie. jest to kolejnydębnicki budynek związany ściślew czasie Iwojnyświatowej zwydarzeniami owielkim znaczeniu dlahistoriiPolski.mieściłysiętukwaterymłodychżoł-nierzy legionów Polskich, którzy tworzyli batalionuzupełniający.

kończąc tenspacerdochodzimydoRondagrun-waldzkiego,bykolejnyrazujrzećpołączeniewiekówminionych z XXI wiekiem – połączenie panoramywaweluikościołanaSkałcezniecobliżejpołożonymCentrumkongresowym.

napodstawie:„wokółRynkuDębnickiego”januszTadeusznowak

n

ul. Barska 30, dom Romana Bandurskiego

Zabudowania dawnej fabryki Niedźwieckiego

Orzeł polski – detal fasadydawnej fabryki Niedźwieckiego

ul. Barska 24willa Władysława Zapałowicza

1918

Marcin Pietrzyk, fot. lotnicze Sławomir PietrzykWartoodwiedzić dzisiaj...

SkałkiTwardowskiegoizakrzówek

usypanewXIXwieku,aciągnąsięwzdłużbrzegówwisły; nasypy drogowe –mająwysokość od 1 do 2metrów.

w dnie obniżenia tektonicznego oddzielającegoSkałki Twardowskiego od górki Pychowickiej zale-ga często wilgotne powietrze. Średnie temperaturywynosząwstyczniu-2,5ºC,awlipcu+18ºC,natomiastprzeciętneroczneopady–około700mm(największeprzypadają na lipiec). Przeważają wiatry zachodniei południowo-zachodnie. okres wegetacyjny trwazazwyczajod215do220dni.Przeważaroślinnośćsy-nantropijna – chwasty, rośliny ruderalne, takie jakłopian, bylica czy komosa. można również spotkaćpozostałości roślinności ciepłolubnej, na przykładmacierzankę,przetacznikorazrojnik.

na lewymbrzeguwisływidocznesąpółnatural-ne zbiorowiskawiklinowewykorzystujące siedliskalęgowe.wierzchowiznęSkałekTwardowskiegopora-stazieleńparkowawprowadzonatuprzezczłowieka.jeślichodziopłytkiewyrobiskapozbawionegleby,tozasiedlanesąprzezgatunkipionierskie typubrzozai czarny bez.

nawzgórzachwystępują płytkie, kamieniste rę-dziny, w dnie rowu tektonicznego – glebymułowo-bagienne,ananiskimtarasiewiślanymwobrębiewałów–dośćżyznemady.napółnocodwzniesieniawapiennegosąglebyurozmaicone,uprawianeprzezczłowieka.

zbiorniki wód stojących wypełniają wyrobiskadawnychkamieniołomów(wwiększościopowierzch-nikilkuarów).największymzbiornikiemwody jestzalew o powierzchni około 12 hektarów, w którympoziomwodyniekiedyulegazmianie–wniektórychokresachrokumaksymalnagłębokośćdochodzina-wetdo32metrów.

krzemionkizakrzowskieotaczają trzynaturalniepłynąceciekiwodne:korytowisły,którejlustrowodyznajdujesięnawysokościokoło200m.n.p.m.,szero-kość koryta w okolicy Skałek wynosi 100 metrów,

uroczysko Skałki Twardowskiego położone jestw północnej częściwzgórza zrębowegokrzemionekzakrzowskich,wprawobrzeżnej częścikrakowa,po-między ul. Tyniecką a zalewem zakrzówek. obszartenjestfragmentemlasówmiejskichkrakowa.Skał-ki znajdują sięwobrębiebramykrakowskiej, leżą-cejmiędzykotlinamioświęcimską i Sandomierską.leżą na terenie zapadliska przedkarpackiego utwo-rzonegowepocetrzeciorzęduustópformującychsięwówczaskarpatfliszowych,awięcnależądoregionupodkarpackiego.

Podwzględem hydrograficznym obszar znajdujesię w zlewisku bałtyku i dorzeczuwisły (0,2–2 kmodjejkoryta).Terenleżynawschodnimskrajubie-lańsko-Tynieckiego Parku krajobrazowego i należydo krajobrazów prawnie chronionych. obszar znaj-duje sięnawysokości 200–230mn.p.m.w rzeźbiepowierzchni zaznaczają sięprzedewszystkim formytektoniczne. Skałki Twardowskiego to północnaczęść zrębu, zbudowanego zwapieni jurajskich, ob-ciętegowyraźnymiliniamiuskoków,cojestdoskona-lewidoczneodstronykorytawisły.obniżeniamię-dzyzrębamitworząrowytektoniczne,awypełnionesąosadamimorzatrzeciorzędowego.obniżeniatychrowówzapełniająmałepotoczki,naprzykładpotokRuczaj.Ponadtowidocznesątakżeliczneformykra-sowe,główniewpostaci lejówogłębokościod1do2metrów.Sąonepokrytezwietrzelinąorazroślinno-ściątrawiastą.nanagichskałachwapiennychdasięzauważyćżłobkiiżebrakrasowe.

w obrębie Skałek Twardowskiego znajdują sięjaskinie,najbardziejznaneto:jaskiniaTwardowskie-goodstronypołudniowejijaskiniajasnaodstronywisły.formamistworzonymiwwynikudziałalnościludzkiejsą:kamieniołomy–największytokamienio-łomnazakrzówku,któregościanyprzekraczająwy-sokość40metrów(eksploatowanownichwapieniejurajskie dla potrzeb zakładów Sodowych w bor-ku fałęckim); wały przeciwpowodziowe – zostały

aśredniprzepływ–200m3/s;potokRuczaj,zbierają-cywodęzłąkporastającychdnozapadliskatektonicz-negoiniosącyokoło20-50litrówwodynasekundę.

jak głosi legenda, wśród okolicznych urwiskmistrzTwardowskiprowadziłszkołęmagii i czarno-księstwa.Pewnegodnia,wwynikueksplozjilabora-torium, powstały skałki, które otrzymały jego imię.w rzeczywistości skałki te zaczęto łączyć z postaciąTwardowskiegodopiero pod koniecXIXw., jako żewistocieTwardowskidziałałnaterenieinnychska-łek–krzemionekPodgórskichwPodgórzuitamteżbyłajegopracownia.

Skałki Twardowskiego i sąsiadujący zakrzóweksą intensywniewykorzystywaneprzezkrakowskichwspinaczy – na ich terenie znajduje się duża licz-ba dróg wspinaczkowych wyposażonych w stałą

asekurację.zewzględunadogodnydojazdpopular-nośćtegomiejscawśródwspinaczydoprowadziładospecyficznej formy erozji –wyślizgania powierzchniskaływzdłużistniejącychdrógwspinaczkowych.

nazakrzówkuw2poł.XIXw.powstałyumocnie-nia twierdzy kraków. będący na zakrzówku zalewpowstałpozalaniuw1990r.staregokamieniołomuwapienia.niewolnosiętukąpać.wlatach1940-1941wkamieniołomiepracowałkarolwojtyła,późniejszypapieżśw.janPawełII.od2002r.trwaspórozabu-dowę zakrzówka.mieszkańcy protestują przeciwkookrojeniuterenówzielonychm.in.zewzględunawy-stępowanietugatunkuchronionego–wężagniewo-szaplamistego.zabudowazbliżyłasięjużjednakdościsłejczęściparku.

n