CZAS O P I S M O P RAWNO. ]1 ] STO R''C7.N ETom LII -..... 2000 - Zeszyty t-Z

Władyslaw Bojarski (1931_2000)

W dn'iu 27 marca 2000' roku zmarl nagle prof. Wiadystaw Bojarski. Ze glębokim żalempożegnaliśmy znakomitego badacza prawa izymskiego i kanonicznego, który należal do gro-na dobrze znanych w nauce europejskiej romanistóiv polskich xx]siulecia' ńftn'irrrr",n'który ma szczegóLne zasługi dla ksziałcenia młodszego pokolenia romanistów oraz czlowie-kem, którego wskazywano jako wzór uczciwego up.uriuioniu nauki i sprawowania funkc.ji aka_demickich.Wadysław Bojarski urodzil się 2l maja l931 r' w miejscowości Wolochy, w dawnynl wo_jewództwie tarnopolskim' Zmuszony wraz z rodzicami clo ópuszczenia rodzinnej ziemi w roku1945,zamieszkał w powiecie mogileńskiem (wówczas w wĘwództwo poznańskie)' Tam ukori_czył szkolę powszechną. Początek Jego humanistycznej formacji stanowiio podjęcie'rv roku 1946nauki w prywatnym gimnazjum klasycznym w-Jarosiawiu. Elzamin maturaipy, jaki zdal tamw roku 1949, nie byl uznawany przez władzę publiczną. Dlatego odrębny puriśt*o*y egzamindojrzalości złożyl w Krakowie w roku l958. Uzyskana w jaroslawskim gimnazjum matura po-zwoliła jednak W. Bojarskiemu na podjęcie * .óku 19s2 studiów w Stńiunt ćenerale ojcówDominikanów w Krakowie. Po sześiioietnich studiach filozoficznych l teotogicznycn z wyk|a-dowym językiem lacińskim, w'roku l959. uzyskał stopień naukowy lectoratułnapodsta*ie roz_prawy pod tytułem Wpłylu epikei na noc obowią,ująrą prn*o stanowionego weiług zastld św.Tonlasza z Akwinu. Widoczne w tej pracy zainteiesowanie, prawem towarz"yszyło od"tąd w. Bo-jarskiemu stale. Już roku l959.rozpocząt studia prawnicze na Wydziale Prawa Kanonicznego Ka_tolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ukończyi je po trzech lłach uzyskując licencjat i magi_

sterium. na podstawie pracy In integr.un restttitii lv przet\korlek.sowyttt prawie kątloniczttyn. Natym uniwersytecie, już dwa lata później, w roku 1964, azięki pomyilnej obroni" ,oz|ruruy ,uty_tulowanej Prldstałvy prawne.in intełrLtil restitutio jako narlzwycrajnego środkcl odwoławcze\ood wyroku w prrlwie kanonicznytn, uzyskal stopień naukowy doktora prawa kanonicznego (pro_motor prof. A. Petrani).Prawo rzymskie stalo się rvyraŹnym przedmiotem naukowych poszukiwań W. Bojarskiegood roku 1963, gdy rozpoczął trwające trzy lata uczestnictwo w tzw. wyższymseminarium z pra_wa rzymskiego, prowadzonym na Uniwersytecie Jagiellońskim prr"r'proi. Waclawa osuchow-skiego dla oŃb_przygotowujących doktoraty lub ha'tilitacje z tego przedmiotu. Na walor tychzajęć wskazuje fakt, iż wśród seminarzystów spotkal znakomitycń aiis romanistów, profesorówWieslawa Litewskiego i Janusza Sondla. Podstawę do poszerzenia kompetencji historyka prawadaly wówczas W. Bojarskiemu także spotkania nuuto*" prowadzone przez prof . Aclama Vetu-laniego.

W roku akademickim 1965166 rozpoczą| uniwersytcckic nauczanie prarva rzyInskicgo. Prz'cz'

picrwszy rok na Uniwersytecie Warszawskrm' a ocl 1VI' 1966 na Uniwcr:rvtccie Mrkolaja Koper-

nika w Toruniu. W kicrowanej wówczas przez prof. Kazinlierza Kolariczyka Klltedrzc Prawa Rzym-

skiego opracorvał rozprawę habilitacyjną na teInat Entfiteuz'a v,et!łu8 Pralltt rzynl.rłicao. Stopicń

dokńra ńabilitowanego nauk prawnych uzyskał na po<1stawie uchwaly Rady Wydzialtl Prawa Uni_

wersytetu im. Adami Mickiewicza w Poznaniu z dnia 20.IV.1971 roku. Toruński Wydz-ial Prarva

na ktorym z dniem 1.|' 19'lŻ objąl kierownictrvo Katedry Prawa lłzynlskiego był od tego momcn-

tu, niepnerwanie Jego glównym miejscem akt},rvności naukowej. dydaktycznej i organizacyjnc_i.

w rotu tglz wyjechal stamtąd na kilkumiesięczne stypcndium do Instytutu Prawa Rzyrnskicgo

Uniwersytetu La Sapienz-a w Rzymie. Często rvspomitlał naukowc korzyści, jakie przyniósł jcgo

romanisiycznej formicji ten okes badań, protvadzonyc1r przy życzliwej ponlocy jednego z najrvy-

bitniejszych rómanistów XX. rvieku prof. Ecluaido Volterra' Zawiązany lvówczas w Rzymic bez-

pośrełni kontakt z wieloma' znakomitymi dziś romanistami, jak np. profesolowie Mario Tallaman-

ca czy Luigi Capogrossi Colognesi, clal podstaivę do rozwijanej odtąd przez W' Bojarskicgo wspól-

pra.y .ięo'ynuioJowej. Wielokromie wygłaszał referaty na zagranicznych konferencjach nliędzy_'

n'.ooo*y"t'. Przykładowo: w San Sebastian (1987), Rzymie (1987, 1988, l990), Neapolu (l990)'

Anrsterdamie (1g92), Oxforazie (1993). W latach 1987 i 1990 byl vl.rrring proJessor na Ilniwer-

sytccie Fryderyka II. w Neapolu. Profesor Bo.jarski nie wykorzystiil rvszystkich możliwości zagra-

nicznyci, ivyjazdów naukowych. W latach -70. wiele sił poświęcił pracy organizacyjnej na toruń-

srim Wyaziile Prawa, który znajdował się rr'owczas w przelomorvym dla swojego rozwojtI mo-

mencie' Dorvodem uznania jakie pr'zyniosła Mu ta aktyrvność, jest fakt, iż w pierwszych w PRL

wolnych wyborach akademiikich, w roku 1981 zostal wybrany prorektorem ds. nauczania l]niwer-

sytetu Mik;łaja Kopemika. Sprawując tą funkcję do sierpnia 1982 roku, cz-yli w trudnylri okresie

sianu *o.;enn"go. dit wiele dówodów uczciwości i rozwagi wspominanych do dziś prz-ez Jego ów_

czesnyctrwspółpracowników i studentów. Praca organizacyjna nie oderwała W. Bojarskiego od ba_

aan naa prawem rzymskim. Formalnym wyrazem ich owoców był skicrowany w roku l980 do

Rady Państwa wnioiek o mianowanie Go profesorem nadzwyczajnym. Decyzja Ccntralncj Komi_

sji ńwalifikacyjnej z kwietnia 198l była poz'\'ty\\'na. Nominacja nastąpiła jeclnak dopiero w mar_

cu l987 roku. {Vówczas też wznorvil wstrzymilne od ogłoszenia stanu wojennego zagraniczne rvy-

jazdy naukowe. Wtedy związai się z międzynalodowymi grupami badawczynli przy rvloskim Con-

siglio N-lonal" delle Ricerche. l.lutego 1991 roku zostal Inianorvany profesorem zwycTrJn)m'

tf tym też roku przyczynił się do reaktywou,anił rla toruńskim Wydziale Prawa Katedry Prawa

Kanonicznego, którą kierował do śmierci. W roku 1992 W. Bojarski został także profcsorem Uni_

wersytetu iń. Adama Mickiewicza' Na poznańskim Wydzialc Prawa, bliskim Mu, jak podkreślał

prrei osobę prof. K. Kolańczyka i o<lbyte kolokwium habi1itacyjne, uczyl prawa rzymskiego i ka-

nonicznego, iakŻe aż do śmierci. od roku 1987 był członkiem Komitetu Nauk o Kulturze Antycz--

nej PAN i Centre de Documentation des Droits Antiques w ParyŹu. Przez wiele lat nalcżał do To_

*u.ryrt*u Naukowego w Toruniu, Polskiego Torvarzystwa Historycznego i Filologicz-nego.

Punktem wyjścia naukowyclr poszuki.'vli W. Bojarskiego byla filozofia i historia pra-

wa kanonicznego. Jednak, już recenzent Jcg,l nragisteriunl prof. Stanislaw Płodz.icń, nama-

wiał Go do bliższego zaintercsowani3 się p;alł'cm rzymskim. Profesor Bojarski zaczął się

zajmować nim naukowo od polowy lat 6O-tych. w tym czasie w romanistyce europejskiej

dominowały wysiiki, aby przedstawić antycz.ne losy rzyrrlskiej dognatyki prawa prywatne-

go w sposób wolny od pandektystyczncgo l;1listoryz'mrr i glętrokiej krytyki interpolacyjnej'

Metodłogiczne dyskusje Z tamtego okresu pokazują, iż jednocz.cśnic oczekiwano' że taka

historia dógmatyki wzbudzi zaintcresowanie cywilistów. Wśród kilku zgodnych Z tą tcnden-

cją polskich monografii romanistycznych z przełomu lat 60-tych i 70-tych z'na|azla się pra-

ca Ń. Bojarskiego poświęcona emfiteuzie ' Doniosłośó, a jedltocz-cśnie trudność pocljęcia te_

go tematu podkreślil już Gerard Kulcczka ri recenzji tej monografii]. Odnosząc się clo zwią-

426 IN" i!illt,lORlANl

i G. K u l e c z k a, rec.: W. Bo jarski, En(itatą'a we dtug pral,ct riynskiego, Toruń l970. CPHŁ. ŻŻ, z' Ż, |970, s. 258 i n.

IN N{LMOIł]1M Ą21

z'anc.i Z nią dyskus.ji' zrł'tćlcić należ-y uwagę, iż llir.ury7g|ę{1liono \ł,niej dostateczlrie sz-cze-gólnej dla histolyka pralva' wyrastającej z filrlzrlfii, fonnacji natlkowej W. Bojarskiego'Wniósl On dzięki niej silne akccntowanie pytari o prtyczyny i poszukiwanie możIiwie sze-rokiego obrazu zjarviska. Przykładowo w rozdziale o funkcji emfiteuzy lvyjaśnial, że c|rceją przcdstarvió ,,nie w założeniu' w teorii''' ale l' takiej roli ,jaką rzeczywtście spelniala''.Jako efekt takiej postawy badawczej wskazać można szereg spośród ccch Jego ówczcsnegtrpodejścia clo emfiteuzy, zarórvno tych prowokuiących do dyskusji, jak i polegających natym, że nawet ,,ściś1c dogmatycznych rozważań nie oderrval od kontckslu, w jakim instytu-cja funkcjonowała''2. Po oglclszeniu kilku jeszczc artvkulór.v pośrvięconych dzierżawie rvic-czystej gruntów rolnych' takżc lv czasach nowr,zytnych, w lata':l-t 70_t1'cb rozpocząI bada-nia na<l pożytkami w prawie rzymskim' Jch olvrlcct-l-l stała się o1ltrblikorvana w 1979 r. mo-nografia nosząca tylul Poż'ytki naturalne w 7lrułic r7ynt.skint. Jcst faktem godnym podkre-ślenia, że ta napisana po polsku praca sprowokorvała c]o rlyskusji na łtrmaclr znakomitegoczasopisma ,,Zeitschrift der Savigny-stiftung fiir llcchtsgeschichte" znanego zagranicznegoronanistę Adalberta Polaćka3. Po ogłoszeniu <lrł'rit Ir prac z historii antyc7nej clognlatyki pra-wa prywatnego Wiadysław Bojarski' jako uczony nrocno akcentttjący konieczność poszuki-wania aliquid lrovi' wkroczyl na obszar badań ptlświęconych losorrr tradycji romanistyczncjna zienriach polskich. owocenl połączenia jego u'ieclzy jako historyka prawa i szczególnejkompetencji filologicznej staly się drvie prace stanowiącc szczegóIolvc przedstawienie Clo_robku XVI wiecznego polskicgo prar.vnika: Jutt.lclonek Ccrl,us . Tucltoli i jego twórcrc.śćpraluttic?'ct. Prtlv'o prywtltne ntaterialne (1989) clraz jako wspólautora Jan Jelonek Cervu'tz Tuclnli i jego twórcz'ość prawnicz.tt. L.Istrój sqdriłv i prawo pl"oceso\I1e (1993). Czytclnedostrzeżcnie przez W. Bojarskiego walorów Szerszcgo wyk<';rzystywania w badaniaclr nadhistorią prawa swoich wczesnych dclśrł'iaclczcti naukowych z'llalazlo potrvierdzenic w opu-blikowanym w roku l987 artykule zatytulowanynr . Wpl\,lu epikei ltu lnoc obowiązująCą pra-wa wedtug Tonlas7'tl ?. Akluitttl+. Fakt, że byla 1() Zmodyfikowana, jak nlówił' wcrsja jegodawniejszych studiów na ten tcnat śrviadczy, iż lllc opuściło Go pytanic o,,słusznościowc''uzasadnienie prawa. W lalach 90_tych opublikowal szercg aftykułór.v wyróżniających się róż_norodnością przedmiotu. Przykładorvo. nienral lliwnocześnie pisal o separatitl bonortłnw rzymskinl prawie spadkowym, karze śnrierci u' antycznym Rzymie i sądownictwie w lo_kalnych autononliaclr lnperiun. Wyrazem sygnalizowanego już twórczego wykorzystywa_nia wczesnych dośrviadczeń naukowych są napislrne krótko przed śmiercią artykuły: ,rllvo_catio Dei w.rtaroiytltyłch zbic'lrttch prawa1' C4, ll,łtto religiostts? Gelreztł religijna kodek-sótu praw anĘcznych.6 oraz' Restittttio itt integntllt od wyrokólł w ko,leksie .jtlitynią1i,rpir1i kodek.sie Jalra Ptnyłą II7 . \Jcz'esttllcz.ąc w naul'ilrvych dyskusjach lat 90-tych, W. Bojar-ski podkl'eślal często konieczność zorientorvania t':rrlań fomanistycznych ku obecnynl i przy-szłym problemem prawa pry/watnego. Wyrazem t(rwarzyszącego temu przekonania o potrze-bie odejścia do ,,stałych'' kontrowcrsji romanistyki jest ogloszony w roku l994 artykuł no-szący tytuł Relnarks olt Textutll Recottstructiott ilt Rontul La+ł8. Zajął lv nim jcclnoznacz_nc stanorvisko' ncgując sensolvnośó krvestionorvania autentyczności rzyrrrskiclr tekst(ilv praw-

Ż lbiden. s. Ż61 '3 A. PoIaćek, rec.: W' Bojarski, Poż'ytki naturalne w prrlwie r;J,nt.skittt'Torull l970, ZSS

98 (1981), s.520 i n.a [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Plrrvo XXV, z. 172, Toruń 1987, s. 63 i n'5 [w:] Religia iprawo karnc w starozytnyn] Rz''rrlie' porl rccl. A. Dębińskiego iM. Ku-

rylowicza, Lublin 1998, s. l1 in.6 [w:] Acta Universitatis Nicolai copcrnici, ]{i.roria XXXI,2.330, Toruri 1999, s.7 in.7 [w:] Księge Palniątkorva ku czci o. Profesora l]t'onislawa W. Zubcrta' (w druku).ó [w:] Le droit romain ct le mondc contelnporźl]l]' Mólanges i la mćrnoire <Ie Flenryk Ku_

piszewski, Warszawa 1996. s. 83 i n.

47.8 IN MEMORIAM

nych. w tym też czasie rozpoczął place nad monografią o sluszności w prawie rzymskim.Mówil' że temu ,,bliskiemu sobie'' tematowi odda się w pełni na emeryturze'

Naszkicowana tu ewolucja naukowych zainteresowań W. Bojarskiego i wyraźnie forlnulo_wane Przez Niego w latach 9o-tych, oparte na wlasnych doświadczeniach, postulaty badawczesą dia nas pouczające' Dają one podstawę, aby jako Jego naukowe pr'zeslanie odczytać propozy-cję' by badania prawa rzymskiego staly się elementem rozważań nad istotą tIafnego rozwiąza-nia w prawie i metodą jego znajdowania'

odrębnie trzeba wspomnieć Wladysiarva Bojarskiego jako nauczyciela i mistrza' Wlaściwądla Niego formulę syntetycznego, ale pr'ecyzyjnego i bogatego w termilly źródlowe wykladu pra-wa rzymskiego, ilustrują kolejne wydania .Iego podręcznika z lat i983, 1994 i 1999. Różnice po-między nimi wskazują wIaściwe dla Profesora dążenie, aby ulatwić studentom poznanie przed-miotu. Szczególną troskę okazywal otaczającym go mlodszym pracorvnikom. od początku lat8O-tych zaczął prowadzió regulamie, comiesięczne tzw. wyższe senrinarium dla doktorantówi doktorów. ostatnie takie spotkanie odbyio się dziesięć dni przed Jego śmiercią. Te posiedze_nia obok żywej, często krytycznej dyskusji nad prezentowanymi wystąpienianri stanowily dla W.Bojarskiego okazję do przekazywania swoich doświadczeń metodologicznych, wskazywania stan-dardów rzetelności i oryginalności w nauce. o atrakc1jności tego seminarium świadczy fakt, iżpoza osobami zdobywającymi stopnie naukowe z prawa rzymskiego i kanonicznego na toruń_skim Wydziale Prawa, przybywali na nie mlodzi naukowcy zŁodzi (prawo rzymskie) i Warsza_wy (prawo kanoniczne)' Praca ta przyniosła owoce. Wladyslaw Bojarski wypromowat czterechdoktorów z prawa rzymskiego i jednego z prawa kanonicznego. Dwóch jego uczniów, AndrzejSokala i piszący te stowa, uzyskalo stopień naukowy doktora habilitowanego. Trzeci spośródnich jest w trakcie procedury habilitacyjnej. W zakresie osiągnięó w kształceniu mlodszych ro_manistów można więc postawić W. Bojarskiego obok takich polskich mistrzów jak Rafal Tau-benschlag, Waclaw Osuchowski i Henryk Kupiszewski. Wspomnieć rvypada, iż przyczynil sięon także do umocnienia poczucia wspÓlnoty naszego środowiska romanistycznego jako wspól_organizator wraz z prof . Witoldem WoloCkiewiczem odbywanych co dwa lata, od roku 1995 Ta-trzańskich Spotkań Romanistów.

Jako uczeń W. Bojarskiego odczurvan potrzebę, aby naszkicowany obraz mojego Mistrzauzupelnić o przypomnienie akcentowanego przez Niego często ,,duchowego pokrewieństwa" ja-kie stopniowo powinno rozwijać się pomiędzy Nim a uczniamt. Budował tę więź slużąc radąi pomocą także w sprawach nie związanych z życiem akademickim.

Liczne wyjazdy naukowe z Profesorem, spotkania w Jego domu pozwoliły poznać Go bli-sko także jako dobrego czlowieka' który w elegancki sposób cieszyl się życiem. Wspomnieniezbudowanej w ten sposÓb więzi, przywoiuje na myśl akcentowaną przezw' Bojarskiego odpo-wiedzialność za poszukiwanie prawdy w nauce i jednocześnie, podkreślane przez Niego, poczu_cie radości, jaką może dać praca naukowa'

Przedwczesna śmierć Wladyslawa Bojarskiego jest wielką stratą dla nauki i środowiska praw_ników_romanistów.

woJCIECH DAJCZAK (Poznań)