Współczesne ideologie polityczneZajęcia nr 3

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

dr Michał UrbańczykKatedra Doktryn Polityczno-Prawnych

i Filozofii WPiA UAM Poznań

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/DodgerBlue_flag_waving.svg

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

konserwatyzm 1. silne przywiązanie do tradycji i niechęć

do zmian;2. ideologia społeczno-polityczna broniąca

tradycyjnego ładu społecznego.http://sjp.pwn.pl/slownik/2564378/konserwatyzm

Nowoczesny konserwatyzm narodził się jako reakcja na rewolucję francuską 1789 roku, zaś za jego ojca uważa się Edmunda Burke’a, który w swym dziele Rozważania o rewolucji we Francji sformułował podstawy ideologii konserwatywnej.

Termin w użyciu od początku XIX wieku, oznaczający:

- w Stanach Zjednoczonych naznaczone pesymizmem opinie na temat spraw publicznych,

- do końca lat 20. XIX wieku jako sprzeciw wobec zasad i ducha rewolucji francuskiej 1789 roku,

- w Wielkiej Brytanii wobec torysów, od 1835 roku oficjalna nazwa partii.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/Royal_Oak.png

Nowoczesny konserwatyzm narodził się jako reakcja na rewolucję francuską 1789 roku, zaś za jego ojca uważa się Edmunda Burke’a (1729-1797), który w swym dziele Rozważania o rewolucji we Francji sformułował podstawy ideologii konserwatywnej.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a2/EdmundBurke1771.jpg

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaEdmund Burke

Angielski filozof i publicysta. Przeciwnik absolutystycznych dążeń króla, a obrońca systemu partyjnego, który uważał za najwyższą zasadę w angielskim ustroju.

Był zwolennikiem autonomii amerykańskich kolonii, uznawano go za następcę Monteskiusza i przedstawiciela szkoły historycznej epoki oświecenia.

Ale u schyłku życia zmienił poglądy i na wybuch rewolucji zareagował negatywnie. Dało mu to zwolenników w kręgach przeciwników rewolucji, szczególnie w Niemczech. Dziś uznawany jest za ojca angielskiego konserwatyzmu.

Swoją krytykę rewolucji oparł na koncepcji narodu i tradycji narodowej. Uznał naród jako organiczna całość, która istnieje dzięki swej tradycji.

Naród nie jest chwilowym zespoleniem jednostek, lecz ciągłością. Nie jest wyborem jednej generacji, ale świadomym wyborem wieków i generacji, stworzonym przez warunki, kulturę, okoliczności, zwyczaje itd.

Naród jest organicznym związkiem pokoleń przeszłych, teraźniejszych i przyszłych (przywiązanie do tradycji historycznej). Jest to antyindywidualizm, odrzucający umowę społeczną jako źródło władzy.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaEdmund Burke

Celem było nie dopuścić do rewolucji, są one bowiem nienaturalne, zrywają ową ciągłość. Skoro każdy stanowi związek pokoleń to nie można egzystować poza swą przeszłością.

Nie można wychowywać synów wbrew naukom ojców i dziadów. Nie można zmieniać ustroju ukształtowanych przez przodków przez rewolucję, bo tak niszczy się cały dorobek przodków.

Polityka to sztuka a nie nauka. Był za zmianami ale ewolucyjnymi.

Francuzi popełnili ten błąd, że zamiast żyć w zgodzie z tradycją, szukali rozwiązań rozumowych. Źródłem jakobinizmu była racjonalistyczna filozofia oświecenia i wrogowie chrześcijaństwa. Domagał się powrotu Burbonów, społeczeństwa stanowego i systemu na katolicyzmie.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaEdmund Burke

Konserwatyzm stawał w opozycji do liberalizmu, socjalizmu i nacjonalizmu, starając się ochronić tradycyjny porządek społeczny.

Myśl konserwatywna już na samym początku była dość zróżnicowana – w zależności od tradycji, na której wyrosła.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

Konserwatyzm ma za sobą wieczność. (Arthur Moeller van den Bruck)

Konserwatyzm brytyjski wykazywał się sensowną gotowością akceptacji nieuniknionych zmian „w celu zachowania”.

Natomiast konserwatyzm kontynentalny miał zdecydowanie bardziej autorytarną formę, która broniła monarchii w jej skostniałej formule.

Dopiero po II wojnie światowej – wraz z powstaniem partii chrześcijańsko-demokratycznych kontynentalny konserwatyzm zaakceptował w pełni zasady demokracji politycznej.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

Podstawowe idee myśli konserwatywnej:

tradycja, ludzka niedoskonałość, społeczeństwo organiczne, hierarchia i władza, własność.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

http://rootedradical.files.wordpress.com/2011/11/tradition-logo.jpg

Głównym wątkiem służącym obronie istniejącego porządku (niechęci do zmiany) jest obrona tradycji (z łacińskiego traditio – „przekaz”)

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 1 tradycja

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Herakles_Olympos_Louvre_F30_full.jpg

Konserwatyzm nie ma do zaoferowania nic poza sterylną obroną status quo (Murray Rothbard)

tradycja – ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań.

Tradycja to charakterystyczne dla danej wspólnoty treści kulturowe, które są uznawane przez jej członków za istotne i wartościowe zarówno dla teraźniejszości, jak i dla przyszłych pokoleń. przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kulturowe, m.in.:

- wierzenia i religia, - sposoby i normy postępowania, obyczaje i zwyczaje, - poglądy i opinie, - język, historia i pamięć, literatura, itd.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 1 tradycja

http://sjp.pwn.pl/slownik/2578426/tradycja

Konserwatyści wierzą w istnienie nadrzędnego (opartego na prawie naturalnym), z reguły boskiego porządku społecznego (ta wiara połączona jest z przekonaniem, że problemy społeczno-polityczne to przede wszystkim problemy moralne, co oznacza, iż w działaniach politycznych należy zmierzać do realizacji dobra, stosując aprobowane moralnie metody).

„Tradycja oznacza przyznanie głosu najmniej widocznej ze wszystkich klas, naszym przodkom. Jest demokracją umarłych. Tradycja odmawia poddania się aroganckiej oligarchii tych, którzy jedynie chodzą wokół nas”. (Gilbert Keith Chesterton)

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. tradycja

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/75/Gilbert_Chesterton.jpg

Konserwatyści podnoszą wartość tradycji także jako tworzywa poczucia tożsamości, dzięki czemu jednostka ma poczucie zakorzenienia i przynależności do większej grupy.

Szacunkowi wobec tradycji i przeszłości, którą konserwatyści skłonni uznawać za najważniejszą wartość, towarzyszy uznanie istnienia pewnych niezmiennych zasad moralnych, politycznych, społecznych, obyczajowych.

Jednocześnie konserwatyści krytykują wszelkie rewolucje i gwałtowne zmiany, przeciwstawiając im naturalne, powolne przemiany o ewolucyjnym charakterze.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 1 tradycja

Konserwatyści uważają, że w ludzkiej naturze leży niedoskonałość, a co za tym idzie odrzucają wiarę w możliwość udoskonalenia ludzi.

Człowiek jest ograniczony uwarunkowaniami psychicznymi, obawia się braku stabilizacji i izolacji.

Odrzucają liberalny pogląd na ludzką jednostkę – wolność to konieczność wyborów.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaAd. 2 ludzka niedoskonałość

Jednocześnie konserwatyści uważają, że źródła niemoralnego lub przestępczego zachowania tkwią nie w społeczeństwie, ale w samym człowieku – gdyż to właśnie jednostki są ułomne pod względem moralnym, a nie społeczności. Narzędziem służącym zapobieganiu przestępczości jest silne państwo i twardo egzekwowane prawo. Według nich rola prawa nie jest ochrona wolności jednostki, ale zachowanie porządku.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 2 ludzka niedoskonałość

http://latinavestigia.blogspot.com/2011/03/dura-lex-sed-lex.html

Wreszcie konserwatyści nie wierzą w ludzki rozum, charakteryzuje ich generalny sceptycyzm co do ludzkich możliwości świadomego kształtowania życia społeczno-politycznego – po prostu świat jest zbyt skomplikowany, by można skutecznie świadomie projektować kształt społeczeństwa.

Konserwatystom towarzyszy niewiara w ideę postępu, przekonanie, że na świecie zawsze istnieć będzie dobro i zło, dlatego nie da się tego świata zmienić na lepsze.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

Tradycyjni konserwatyści (libertariańscy konserwatyści mają poglądy w tej mierze zbliżone do klasycznego liberalizmu) odrzucają atomistyczną wizję społeczeństwa.

Człowiek nie istnieje i nie może istnieć bez społeczeństwa. stąd w tradycyjnym konserwatyzmie inaczej pojmuje się wolność, nie jak liberałowie – jako wolność negatywną, lecz raczej jako świadome wypełnianie swoich obowiązków.

Konserwatyści wiążą mocno sferę wolności z powinnościami, kładąc nacisk na wypełnianie swych zobowiązań wobec społeczności.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 3 społeczeństwo organiczne

Jednocześnie jednak konserwatyści wierzą, że wolność i własność są nieodłączne jako przynależne każdemu człowiekowi naturalne prawa, co połączone jest z krytyką wszelkich programów nacjonalizacji i kolektywizacji.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 3 społeczeństwo organiczne

http://mises.org//store/Assets/ProductImages/SS488.jpg

Społeczeństwo jest tradycyjnie postrzegane jako żyjący podmiot, organizm, którego części współpracują ze sobą. Społeczeństwo nie jest więc jakąś maszynerią. Niesie to ze sobą dwa ważne skutki:

a) społeczeństwo nie jest zwykłym zbiorem pojedynczych elementów, które mogą być dowolnie przekładane,

b) społeczeństwo jest kształtowane przez naturalne czynniki, a nie przez ludzką pomysłowość – rodzina nie została przez nikogo wynaleziona, była wynikiem naturalnych skórności człowieka.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 3 społeczeństwo organiczne

Organicystyczne pojmowanie społeczeństwa skutkuje także postrzeganiem jego struktur i instytucji – zostały one ukształtowane poza ludzką kontrolą, a może nawet poza jego pojmowaniem świata.

Instytucje rozwijają się i trwają z jakiegoś powodu – sam fakt ich istnienia wskazuje na ich funkcjonalną wartość.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 3 społeczeństwo organiczne

Republika będzie konserwatywna lub nie będzie jej wcale. (Louis Adolphe Thiers)

Organiczne ideały odbijają się także w konserwatywnych poglądach na rodzinę, ustalonymi wartościami i na naród.

Zdrowe życie rodzinne ma zasadnicze znaczenie dla stabilności społeczeństwa. Spójności społecznej zagraża jednak moralny i kulturowy pluralizm.

Społeczeństwa wielokulturowe są niestabilne, dlatego konserwatyści domagają się wspólnej kultury i wspólnie podzielanych wartości.

http://www.conservatives.com/Policy/Where_we_stand/Family.aspx

Konserwatyście nieufnie podchodzą do egalitaryzmu i wszelkiego uniformizmu.

Uważają, że hierarchia oraz istnienie grup społecznych i elit rządzących jest nieodłącznym elementem ładu społecznego.

Zaś równość jest niepożądana i niemożliwa do osiągnięcia, gdyż dystrybucja władzy, statusu i własności nigdy nie jest równa.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaAd. 4 hierarchia i władza

Uznanie i organicyzm skłania konserwatystów do popierania paternalistycznego modelu państwa.

Społeczeństwo musi być solidarne, a państwo winno dbać o prawidłowy rozwój wspólnoty.

Państwo ma więc także obowiązek podejmowania działań socjalnych na przykład w celu ochrony najważniejszej grupy społecznej, jaką jest rodzina.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 4 hierarchia i władza

Podobnie w naturalny sposób jak społeczeństwo rozwija się władza, zarówno rodzicielska jak i państwowa. Dlatego konserwatyści uznają, że korzenie władzy tkwią w naturze społeczeństwa i wszystkich instytucjach społecznych.

Kładą więc nacisk na rolę przywództwa i dyscyplinie. Jednocześnie jednak współcześni konserwatyści uważają, że władza musi być sprawowana w określonych granicach, które wyznacza nie sztuczna umowa społeczna, lecz naturalne obowiązki.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 4 hierarchia i władza

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/3/35/ValentinianIIIfamily.jpg

Własność jest niezwykle istotnym składnikiem doktryny konserwatywnej. Posiadanie przez jednostkę majątku ma szereg skutków psychologicznych i społecznych:

poczucie bezpieczeństwa i zabezpieczenie na „czarną godzinę”,

gospodarność jest cnotą, większa szansa na szacunek

własności innych,

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaAd. 5 własność

utrzymywanie prawa i porządku leży w interesie właścicieli,

dobytek nie jest jedynie prosta sumą rzeczy – oddaje on charakter właściciela,

Tradycyjny konserwatyści widzą we własności także szereg obowiązków,

Nowej Prawicy bliżej jest do liberalnego pojmowania własności.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaad. 5 właśność

Konserwatyzm autorytarny:

Joseph De Maistre i ultramontanizm,demokracja plebiscytarna Napoleona

III.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

Autorytaryzm – rząd pochodzi z góry, władzę nad społeczeństwem sprawuje się niezależnie od jego zgody lub jej braku. Myśliciele autorytarni opierają swe poglądy na wierze w mądrość ustanowionych przywódców albo na idei zgodnie z którą porządek społeczny można jedynie utrzymać przez bezwzględne posłuszeństwo. Odróżnić należy jednak autorytaryzm od totalitaryzmu (!!!) – oba ustroje tłamszą opozycję i wolność polityczną, jednakże w autorytaryzmie nie dąży się do stopienia państwa ze społeczeństwem, ani władza nie reguluje każdego elementu życia obywatela.

Joseph de Maistre (1754-1821): „Rozważania o Francji”, „Rozprawa o zwierzchności”, „O papieżu”, „Wieczory petersburskie”.

teoretyk kontrrewolucji i teokracji, zwolennik tradycjonalizmu oraz idei konserwatywnych i legitymistycznych we Francji po rewolucji,

Pochodził ze starej sabaudzkiej rodziny arystokratycznej,

Starannie wykształcony, Pełnił liczne wysokie stanowiska

(senator Piemontu i poseł sardyński w Petersburgu, regent kancelarii w Turynie)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Jmaistre.jpg

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

prymitywizm i anachronizm - negacja współczesnych mu nurtów intelektualnych,

był przeciw absolutyzowaniu znaczenia jednostki i rozumu,

zasady ustroju państwa „odkrywa się” Bóg jako prawodawca,

natura ludzka jest zła, instytucja kata – jest ona niezbędna w

każdej wspólnocie, prawo bowiem trzeba często egzekwować siłą,

przynależność do wspólnoty decyduje o tożsamości człowieka,

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

Ultramontanizm (z franc. „za górami”) – doktryna religijna, moralna i polityczna uznająca papieża za nieomylnego, absolutna władza papieża w kościele, mająca także wymiar polityczny; skrajny katolicyzm,

Wolność i równość to hasła nierealne, zaś rewolucja to kara za grzechy,

Organiczna umowa społeczna

„nie ma wcale człowieka na świecie. Widziałem w swoim życiu Francuzów, Włochów, Rosjan … ale co do człowieka, oświadczam, że nie spotkałem go w życiu; jeśli istnieje, to nic o tym nie wiem”.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

Demokracja plebiscytarna Napoleona III – autorytaryzm N III szukał oparcia wśród najliczniejszej warstwy społecznej jaką byli małorolni chłopi, po wygraniu wyborów prezydenckich mianował się cesarzem, władał Francją aż do przegranej wojny z Prusami w 1871 roku.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d3/Napoleon3.PNG

Konserwatyzm paternalistyczny

Tradycja angloamerykańska wywodząca się od Burka, przeświadczenie o tym, że zmiana może być nieuchronna i nie należy się jej przeciwstawiać, k.p. jest ostrożny, skromny i pragmatyczny, podejrzliwy wobec sztywnych zasad niezależnie czy są rewolucyjne czy reakcyjne.

Aby zachować istotne wartości jak porządek, władza, tradycja i własność należy kierować się doświadczeniem i brać pod uwagę okoliczności.

Dwa główne nurty k.p. to konserwatyzm jednego narodu, chrześcijańska demokracja (szerzej na odrębnych

zajęciach),

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaTypy konserwatyzmów

Początki tradycji k.j.n. wiąże się z myślą Benjamina Disraeliego, który w swoich powieściach podkreślał zasadę obowiązku społecznego.

Zwracał także uwagę na niebezpieczeństwo groźnego rozwarstwienia społeczeństwa na bogatych i biednych, gdyż taka narastająca nierówność społeczna byłaby doskonałym zarzewiem rewolucji.

Dlatego opowiadał się za koniecznymi reformami przeprowadzanymi spokojnie i powoli.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnakonserwatyzm jednego narodu

Benjamin Disraeli [dızreıli] Benjamin , hrabia Beaconsfield (od 1876), zw. Dizzy, ur. 21 XII 1804, Londyn, zm. 19 IV 1881, tamże, brytyjski polityk, pisarz;1852, 1858–59 i 1866–68 kanclerz skarbu; od 1868 przywódca Partii Konserwatywnej (zorganizował jej centralne struktury); 1868 i 1874–80 premier, prowadził energiczną politykę zagraniczną: 1875 dokonał zakupu akcji Kanału Sueskiego, 1878 uzyskał Cypr; 1876 doprowadził do proklamowania królowej Wiktorii cesarzową Indii; autor powieści.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnakonserwatyzm jednego narodu

http://encyklopedia.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3892968

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/Disraeli.jpg

Jednocześnie Disraeli podkreślał, iż majątek i przywileje pociągają za sobą zobowiązania społeczne, w szczególności odpowiedzialność za osoby gorzej sytuowane.

Opierał się na organicznym podejściu do społeczeństwa i hierarchicznej budowie.

Tak więc podwalinami k.j.n. jest pragmatyczny instynkt i poczucie społecznej odpowiedzialności. Współczesnymi wyznawcami idei k.j.n. sa na przykład brytyjscy torysi (Partia Konserwatywna).

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnakonserwatyzm jednego narodu

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawnaPartia Konserwatywna

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Margaret_Thatcher.png

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/31/CMEC_1_009.jpg

Kulminacyjny punkt k.j.n przypadł na lata 50. i 60. XX wieku, będąc konserwatywną odmiana państwa dobrobytu. Była to próba wskazania trzeciej drogi między liberalizmem a socjalizmem.

Celem k.j.n jest nie usunięcie hierarchii, ile jej konsolidacja, pragnienie poprawy warunków życia biednych wynika z chęci zapobieżenie zagrożenia porządku społecznego z ich strony.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

Chrześcijańska demokracja (chadecja) to konserwatyzm uznający demokrację polityczną. Doktryna ta nie skupia się na jednostce jak liberalizm, ani nie skupia się na narodzie jak nacjonalizm, ale na grupie społecznej, zamiast współzawodnictwa proponuje organiczną harmonię.

Chadecy opierają się na społecznej nauce kościoła katolickiego.

Konserwatyzm jako doktryna polityczno-prawna

Koniec Materiały opracowane w oparciu o

literaturę zalecaną na zajęcia „Współczesne ideologie polityczne”.