Jarosław Pacek

14 listopada 2011 r.

BIBLIOTEKA NARODOWASeminarium

„Standardy Bibliograficzne 2011”

Problemy terminologiczne na łamach literatury, Interesujące przykłady terminów, Źródła terminologiczne, Baza terminologiczna z Zakresu Bibliografii i

Katalogowania – Sternik.

Terminologia na językach, czyli

Wiele terminów bibliograficznych staje się nieaktualnych, pojawiają się nowe, już istniejącym nadawane są nowe znaczenia.

Zmiany terminologiczne ujawniają się na łamach dokumentacji, takiej jak opisy nowych standardów i norm, zwłaszcza w języku angielskim.

W piśmiennictwie polskim brakuje wykazów słownictwa z zakresu bibliografii i nauki o informacji.

Potrzebne jest tworzenie narzędzi usprawniających interoperacyjność semantyczną i jednoczesne wyszukiwanie w różnych systemach.

Problemy terminologii podnoszone są na konferencjach i innych spotkaniach, np.:

Bibliografia. Teoria. Praktyka. Dydaktyka. Warszawa 2008 r.

Szósta Ogólnokrajowa Narada Bibliografów.Warszawa 2008 r.

Zarządzanie Informacją w Nauce. Katowice 2010 r. XI Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej.

Zakopane 20-23 września 2011 r.

Problemy terminologii są przedmiotem omówienia w literaturze fachowej, np.:

M. Kisilowska, Przestrzeń, horyzont, środowisko informacyjne… Czy wiemy, co nas otacza? Rozważania terminologiczne, referat wygłoszony na XI Krajowym Forum Informacji Naukowej i Technicznej.J. Pacek, Bibliografia w zmieniającym się środowisku informacyjnym, 2010; Dokument czy zasób, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej”, dostępny w E-LIS.J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011; Zawartość, dokument, obiekt, zasób – problemy nie tylko terminologiczne, „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2011, nr 1.E, McCulloch, G. Macgregor, Analysis of equivalence mapping for terminology services, Journal of Information Science,2008 , nr 1, s. 70-92.E, McCulloch, A. Shiri, D. Nicholson, Challenges and issues in terminology mapping: a digital library perspective, „The Electronic Library”, 2005, nr 6,s. 671–677.

„Poniekąd w akcie bezradności szukamy nowych słów, wierząc, że one pomogą zrozumieć i opanować coraz bardziej złożoną rzeczywistość. Jednak zawsze na początku powinno być rzetelne poznanie rzeczywistości, a później jej nazywanie – nie odwrotnie. Precyzja myśli i języka stanowi istotny składnik racjonalności”.

[J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011, s. 60].

Nowe obiekty, nowe definicje, czyli

Ostatnie dwie dekady przyniosły bibliografii istotne zmiany warunkowane przez cyfryzację i usieciowienie środowiska informacyjnego.

Zmiany dotyczą m.in. stosowanej terminologii i definiowania badanych przez bibliografię zjawisk.

Cyfrowa metoda utrwalania informacji, elektroniczny sposób odczytu i przestrzeń

sieciowa zrodziły nowe formy nośników.

Bibliografia nie lubi anonimowości.

Nowe jednostki opisu:

Obiekt

Encja

Leksja

Zasób

Bibliograficzny Cyfrowy Elektroniczny Dynamiczny Informacyjny Online Statyczny Sieciowy Utrwalony Zdalny

Informacyjny Cyfrowy

DOKUMENT ZASÓB

Informacja zapisana lub obiekt materialny, które mogą być potraktowane jako jednostka w procesie dokumentacji. [PN-ISO 5127]

Utrwalona informacja (wraz z materiałem, w którym została utrwalona, nośnikiem informacji). [Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych]

Obejmuje jednostki, zbiory i ich części. Może odnosić się do jednostki fizycznej (np. kaseta audio) lub nieposiadającej określonej formy fizycznej (np. witryna sieci Web). [RDA]

Obiekt fizyczny lub nieposiadający określonej formy fizycznej, obejmujący intelektualną i/lub artystyczną zawartość, stworzony jako jednostka, stanowiąca podstawę pojedynczego opisu bibliograficznego. [ISBD. Consolidated Edition]

ISBD. Consolidated Edition

Liczba wystąpień w ISBD. Consolidated Edition (302 s.): Resource: 1231, kontekst: opisywana jednostka,

podstawa opisu bibliograficznego, różne typy: monographic resource, electronic resource, itd.

Document: 36, kontekst: w przykładowych tytułach, jako synonim, w terminie documentation (askryptor: accompanying documentation) oznacza dokumentację dot. eksploatacji zasobu, np. podręcznik użytkownika. W znaczeniu dokumentu towarzyszącego używany jest termin accompanying material.

Leksja - to podstawowa jednostka hipertekstu.„Różni się od klasycznie pojmowanego fragmentu. Jej cechą musi być spójność i bardziej niż względna autonomiczność.”

[Źródło: Techsty. Literatura i nowe media. http://techsty.art.pl/warsztaty/lexia.htm].

Obiekt informacyjny - każdy element zbioru informacyjnego, niezależnie od zawartości, formy, wielkości (np. liczonej w bajtach), nośnika czy metody zapisu. Również drukowana książka itp.

Obiekt cyfrowy – utrwalony za pomocą wartości liczbowych, źródło informacji czytelne maszynowo, elektronicznie.

Punkt dostępu - element danych, np. wybrane pole rekordu bibliograficznego, które reprezentuje ten rekord np. na liście danych wyświetlanych użytkownikowi w wyniku jego interakcji z systemem, w odpowiedzi na kwerendę.Może to być tytuł, nazwa twórcy, nazwa wydawcy, hasło przedmiotowe, symbol klasyfikacyjny, sygnatura, standardowe oznaczenie numerowe itp., w zasadzie większość elementów budujących rekord.

Dzieło - odrębny wytwór

intelektualny lub artystyczny

(tzn. o intelektualnej lub

artystycznej zawartości).

W FRBR jest jednostką

abstrakcyjną, nie istnieje żaden

materialny obiekt, który

stanowiłby dzieło.

Rozpoznawane i postrzegane

jest jedynie poprzez swe

indywidualne realizacje.

Ile ścieżek do przedeptania, czyli

Deklaracja Międzynarodowych Zasad Katalogowania (2009 r.) - dokument zastępujący i rozszerzający „Zasady Paryskie”, dostarcza zasad tworzenia katalogów i podobnych narzędzi, funkcjonujących w środowisku cyfrowym i internetowym.W słowniczku 41 terminów z definicjami.

RDA (Resource Description and Access) – nowy

standard katalogowania, który ma realizować

wymagania środowiska cyfrowego, dzięki

elastycznej strukturze, możliwości opisu zasobów cyfrowych i analogowych;

tworzeniu danych przyjaznych dla nowych

rozwiązań w zakresie struktur baz danych;

tworzeniu danych kompatybilnych z

istniejącymi zasobami katalogów.

Słownik na 47 stronach,od access point po video

cartridge .

ISBD (International Standard Bibliographic Description) - opublikowana w 2007 r. skonsolidowana wersja ISBD.Słownik na 18 stronach. Wskazuje znaczenia terminów, zastosowane w tekście i funkcjonujące w ogólnym obiegu.

Terminy i definicje wybranych pojęć

z dziedziny informacji i dokumentacji. Relacje między

hasłami. 216 s., około 1200 terminów i definicji.

[Na temat tej normy: A.Grochowska, Terminologia

w zakresie informacjii dokumentacji w świetle

norm ISO, „Przegląd Biblioteczny”,

2003, nr ½, s. 43-53].

BIBLIOPEDIA FRANCUSKAhttp://www.bibliopedia.fr

Uchwyć koło sterowe, czyli

Ideą bazy jest utworzenie specjalistycznego narzędzia dostarczającego informacji z zakresu współczesnej terminologii bibliograficznej.

Słownik zawiera terminy w dwóch językach: polskim i angielskim oraz ich definicje.

Celem bazy jest:

Wypełnienie luki w zasobie aktualnych źródeł. Dostarczenie materiału do dalszych analiz

i dyskusji terminologicznych. Stworzenie narzędzia przydatnego w codziennej

pracy.

Metodą szeregowania terminów jest porządek alfabetyczny. Hasła są listowane z możliwością przeglądania indeksów alfabetycznych.

Terminy w językach angielskim i polskim szeregowane są razem w jednym ciągu alfabetycznym. Hasła terminów angielskich zawierają odesłanie do właściwego hasła polskiego.

Ponad 1000 terminów. Funkcję deskryptywną pełnią hasła terminów polskich. Zebrane są

definicje terminów, z oznaczeniami źródeł i inicjałami redaktorów wprowadzających.

Źródła informacji to normy, standardy, literatura przedmiotu, opracowania polskie i angielskie.

Każde hasło polskie wskazuje również terminy skojarzone oraz odpowiednik w języku angielskim.

Założeniem bazy jest możliwość wymiany danych i łączenia z innymi źródłami. Zapewniają to formaty eksportu, zaimplementowane w oprogramowaniu TemaTres takie jak:BS8723-5 (brytyjski standard dla ustrukturyzowanych danych słownikowych),Listy alfabetyczne i hierarchiczne w formacie txt,SKOS-Core (Simple Knowledge Organization System),VDEX (IMS Vocabulary Definition Exchange),XTM (XML Topic Maps),Zthes (specyfikacja dla prezentacji zawartości tezaurusów),

Wszystkie informacje przechowywane są w bazie danych, utworzonej w popularnym języku SQL.

Pierwszy zbiór kontrolny, ponad 200 haseł opracowano w okresie od października do końca listopada 2010 r. Ze względu na konieczność zapewnienia aktualności bazy nie przewiduje się terminu zakończenia jej opracowania.

Osoby odpowiedzialne za zawartość bazy to pracownicy Instytutu Bibliograficznego:

Agnieszka Brachfogel, Grażyna Jaroszewicz, Magdalena Krynicka, Jarosław Pacek, Marcin Roszkowski, Paweł Rygiel.