SądySądy

Michał Białek

SądSąd

– wyrażone wprost twierdzenie na temat pewnego stanu rzeczy

SądSąd

Wyróżniamy:Atrybucyjne – opisujące cechy pewnych

osób czy rzeczyProbabilistyczne – opisujące

prawdopodobieństwo pewnych zdarzeńWartościujące – odnoszą się do zagadnień

etyki, estetyki. Określają, jaka wartość pewnej cechy przysługuje obiektowi

Tendencyjność w wydawaniu Tendencyjność w wydawaniu sądówsądów

Polega na systematycznym odstępowaniu od idealnego wzorca zachowania. Skutkuje regularnym popełnianiem błędu określonego rodzaju.

Tendencyjność w wydawaniu Tendencyjność w wydawaniu sądówsądów

Tendencyjność występuje, gdy mamy do czynienia z pewna regułą, uniwersalną dla ogółu ludzkości

  Np. odliczanie wstecz po 3 powoduje popełnianie

losowych błędów. Gdyby mylono się, np. co piąta operację, albo zawsze przy określonej wartości – mielibyśmy do czynienia z tendencją

Rozumowanie i wydawanie sądów przebiega przy wykorzystaniu heurystyk

HHeurystykaeurystyka

uproszczona zasada wnioskowania, umożliwiająca wydanie sądu, któremu towarzyszy subiektywne przekonanie co do słuszności. Najpopularniejsze to heurystyka dostepności i reprezentatywności

heurystyka heurystyka reprezentatywnościreprezentatywności

polega na klasyfikowaniu czegoś na podstawie jego podobieństwa do typowego przypadku.

Poprzez zastosowanie tej strategii np. leżącego na ulicy człowieka częściej uznamy za pijanego niż za chorego.

Heurystyka dostępnościHeurystyka dostępności

Polega ona na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom, które łatwiej przywołać do świadomości i są bardziej nacechowane emocjonalnie.

Heurystyka dostępnościHeurystyka dostępności

Przykładowo osoby, które padły ofiarą kradzieży, przeceniają wystąpienie takiego zdarzenia w przyszłości. Częstotliwość wypadków lotniczych jest uznawana za znacznie wyższą zaraz po każdym takim wypadku. Podobnie ludzie często obawiają się bardzo rzadkich przyczyn śmierci, jeśli są one dramatyczne: atak rekina, zamach terrorystyczny itp.

Heurystyka dostępnościHeurystyka dostępności

Istotny wpływ na zniekształcanie oceny prawdopodobieństwa zdarzeń szacowanego przez ludzi mają media, które nagłaśniają zdarzenia rzadkie i dramatyczne. Prowadzi to do powszechnego subiektywnego przeceniania szans wystąpienia tych zdarzeń.

 

Heurystyka dostępnościHeurystyka dostępności

Przykłady:Istnieje korelacja między częstością

oglądania TV i lękiem przed napadem, oszacowaniem częstości zabójstw w porównaniu z samobójstwami itp.

Ludzie mają skłonność przeceniać częstość występowania słów zaczynających się na literę, która rozpoczyna ich nazwisko.

Heurystyka dostępnościHeurystyka dostępności

Prawdopodobieństwo pożarcia przez rekina jest wielokrotnie mniejsze, niż śmierć prze trafienie kokosem w głowie, jednak towarzystwa ubezpieczeniowe oferują polisy na przypadek ataku rekina

Inne tendencje w wydawaniu Inne tendencje w wydawaniu sądówsądów

Złudzenie hazardzisty (efekt Złudzenie hazardzisty (efekt Monte Carlo)Monte Carlo)

– niesłusznie ocenienie zdarzeń niezależnych jako powiązanych. Tzn. bardziej prawdopodobne przy rzucie kostka wydaje się:

Złudzenie hazardzisty (efekt Złudzenie hazardzisty (efekt Monte Carlo)Monte Carlo)

Oceniamy za bardziej prawdopodobne wyrzucenie orła w rzucie moneta gdy był zestaw:

R-R-O-R-O Niż w zestawie O_O_O_O_O A mniej prawdopodobne niż w zestawie R-R-R-R-R  

Złudzenie hazardzisty (efekt Złudzenie hazardzisty (efekt Monte Carlo)Monte Carlo)

Stąd przekonanie , że „karta się musi odwrócić”. Niezbędne jest jednak przekonanie o losowym charakterze gry. Jeśli zachodzi podejrzenie nielosowości (oszustwo itp.) to złudzenie gracza nie zachodzi

ZłZłudzenie koniunkcjiudzenie koniunkcji

Prawdopodobieństwo zdarzeń to iloczyn ich prawdopodobieństw, np. szansa wyrzucenia raz orał i raz reszki wynosi 0,25 (0,5 dla orła i 0,5 dla reszki; 0,5x0,5=0,25).

ZłZłudzenie koniunkcjiudzenie koniunkcji

Przekonanie, że pewne zestawy zdarzeń są bardziej prawdopodobne razem, niż oddzielnie. Np. bardziej prawdopodobne jest że zdam wszystkie egzaminy, niż to, że zdam każdy pojedynczy z osobna.

ZłZłudzenie koniunkcjiudzenie koniunkcji

Zadanie Linda: (Kahneman i Tversky)Linda ma 31 lat. Jest panną. Jest otwarta i

bardzo bystra. Uzyskała dyplom z filozofii.Jako studentka była bardzo zaangażowana

w sprawy dyskryminacji i sprawiedliwościspołecznej. Uczestniczyła w manifestacjach

antynuklearnych

ZłZłudzenie koniunkcjiudzenie koniunkcji

Zadziwiający wynik uzyskany przez Tversky‘ego i Kahnemanna polegała na tym, że badani uznawali za bardziej prawdopodobne to, że Linda jest kasjerką i zarazem aktywistką ruchu kobiecego, niż to, że jest po prostu kasjerką.

Zasada wiarygodnego Zasada wiarygodnego scenariuszascenariusza

Gdy stanowi on reprezentatywny przykład szerszej klasy zjawisk (np. ocena że Adamek wygra i z Estrada i Arreolą jest wyższa niż to, że wygra z którymś z nich, gdyż zdarzenie to jest reprezentacja grupy zjawisk – Adamek wygrywa walkę bokserską)

Efekt świeżości w ocenie Efekt świeżości w ocenie prawdopodobieństwaprawdopodobieństwa

– przecenianie prawdopodobieństwa ponownego zajścia pewnych zdarzeń, zaraz po odebraniu informacji o ich zajściu (npo zaraz po katastrofie lotniczej oceniamy ryzyko latania jako znacznie większe).

ZZłudzenie osobistego łudzenie osobistego doświadczeniadoświadczenia

przecenianie własnych, jednostkowych doświadczeń w stosunku do ogólnych statystyk. NP. palacza nie przekonają statystyki, gdy „zna kogoś, kto palił 2 paczki dziennie i dożył 90tki”.

Analogicznie awaryjność samochodu pewnej marki jest przeceniona, gdy sami mięliśmy problemy z samochodem tego typu

Zakotwiczenie i dopasowanie Zakotwiczenie i dopasowanie

Ocena mnożenia 1*2*3*4*5*6*7*8Oraz8*7*6*5*4*3*2*1

W 5 sekund należy oszacować wynik działania

Zakotwiczenie i dopasowanieZakotwiczenie i dopasowanie

zakotwiczenie na małych lub dużych liczbach prowadzi do fałszywej oceny ilorazu

IIgnorowanie proporcji gnorowanie proporcji podstawowej podstawowej

określającej ogólną częstotliwość występowania zdarzenia w populacji.

IIgnorowanie proporcji gnorowanie proporcji podstawowejpodstawowej

Prawdopodobieństwo zakażenia HIV – 0,0015 (15 osób na 10tys)

Prawdopodobieństwo posiadania wirusa przy pozytywnym wyniku = 0,99

Prawdopodobieństwo nieposiadania wirusa, przy pozytywnym wyniku – 0,10

(gdyby testy wskazywał, ze każdy ma wirusa, to pierwszy współczynnik byłby 1,0, a drugi ?)

IIgnorowanie proporcji gnorowanie proporcji podstawowejpodstawowej

Jaka jest szansa, że mamy wirusa, gdy test daje wynik pozytywny?

IIgnorowanie proporcji gnorowanie proporcji podstawowejpodstawowej

wzór Bayesa:P(posiadania wirusa) = p(zarażenia)*p(skuteczność testu dla

choroby)-----------------------------------------------P(prawdopodobieństwo pozytywnego

wyniku przy braku wirusa) * p(skuteczność testu dla choroby)

IIgnorowanie proporcji gnorowanie proporcji podstawowejpodstawowej

Podliczając, mamy0,0015*0,99/0,1*0,99=0,015=1,5%

wniosek = szansa na posiadanie wirusa wynosi 1,5%!

SSąądy intuicyjnedy intuicyjne

Wykonanie złożonych procesów poznawczych bez świadomości ich przyczyn, motywów, przebiegu, przesłanek

wydanie sądu bez zdolności jego uzasadnienia.

SSąądy intuicyjnedy intuicyjne

Przeskok intuicyjny – odkrycie kolejnego elementu ciągu bez sformułowania reguły

Doświadczenie potoczne – oparcie sądów na niesprawdzonych lub nadmiernie ogólnych jednostkowych obserwacji.

SSąądy intuicyjnedy intuicyjne

Potoczne sądy tworzone as poprzez wykorzystanie modeli umysłowych. Przy braku wiedzy tworzymy nowe zasady, naszym zdaniem oddające stan faktyczny rzeczy. Ludzie spontanicznie dzielą świat na podstawie swoich „teorii”

SSąądy intuicyjnedy intuicyjne

Np. przedstawiono zestaw obrazków dzieci, i powiedziano iż są to obrazki dzieci

A)    inteligentnych i nieinteligentnych B)     z miasta i ze wsi   Kryteria podziału obrazków badani ilustrowali

swoimi teoriami, np. „to jest dziecka inteligentnego, bo ma wysokie czoło”

„to jest dziecka ze wsi, bo twarz przypomina prosiaka”

Sady alogiczneSady alogiczne

Opierają się na braku odwracalności operacji umysłowych. Np. przelanie wody z szerokiej szklanki do wąskiej dla dzieci oznacza zwiększenie jego objętości