wykład 2 2008/9 1

Procesy recyrkulacji materiaProcesy recyrkulacji materiałłóów w

odpadowych w gospodarce odpadowych w gospodarce --

istota cyrkulacji distota cyrkulacji dóóbr fizycznych br fizycznych

w gospodarcew gospodarce

wykład 2 2008/9 2

Zakres wykładu

� Charakterystyka 6 faz recyrkulacji

materiałów w gospodarce

� Gospodarka odpadami – interpretacja

definicji podstawowych

wykład 2 2008/9 3Fizyczny obieg (recyrkulacja) materiałów w gospodarce

wykład 2 2008/9 4

Dotyczy : przemysprzemysłłu wydobywczegou wydobywczego, rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa.

� Produktem fazy są: surowce pierwotne, (są przedmiotem przetwórstwa w kolejnych fazach procesów przepływu). • Tylko niewielka część tych surowców w postaci nie przetworzonej trafia

bezpośrednio do spoŜycia konsumpcyjnego.

� Z punktu widzenia procesów logistycznych - mamy do czynienia:• zarówno ze strumieniami przepływu surowców, jak i z

• gromadzeniem zapasów surowcowych w postaci produktów gotowych w przedsiębiorstwach wydobywczych (węgiel, ruda Ŝelaza), rolnych i leśnych.

� Dostawy surowców do przedsiębiorstw przetwórczych - odbywają siębezpośrednio z miejsca pozyskania, bez większego udziału pośredników handlowych.

� W fazie powstaje dość znaczna ilość odpadów, które w części poddawane są przeróbce w kierunku recyklingu, a w części trafiają na wysypiska.

Faza I

obejmuje procesy pozyskania surowcprocesy pozyskania surowcóów naturalnychw naturalnych

z przyrody

i ich produkcyjne zagospodarowanie.

wykład 2 2008/9 5

Faza II obejmuje procesy przetwarzania surowcprocesy przetwarzania surowcóów w

pierwotnych w pierwotnych w materiamateriałły produkcyjne i py produkcyjne i póółłfabrykatyfabrykaty o róŜnym

stopniu przetworzenia i uszlachetnienia.

Gałęzie wytwórcze tej fazy: hutnictwo Ŝelaza i stali, metali nieŜelaznych, niektóre branŜe przemysłu metalowego, chemicznego, drzewnego.

� Fazę tę charakteryzuje rozwinięty system procesów logistycznych.

� Procesy przepływu przebiegają zarówno bezpośrednio między producentami, jak teŜ z udziałem pośredników handlowych. We wszystkich ogniwach utrzymywane są zapasy (materiałowe, produkcji nie zakończonej, wyrobów gotowych, towarów handlowych).

� Infrastruktura procesów logistycznych jest silnie rozwinięta; strumienie przepływu cechuje:

• masowość,

• szeroki asortyment materiałów,

• i ich powszechne zastosowanie w gospodarce.

� Trafiają one praktycznie do większości przedsiębiorstw i innych podmiotów.

� Procesy magazynowe wymagają rozwiniętej infrastruktury technicznej. Pośrednictwo w obrocie między producentami przejmuje w szerokim zakresie handel środkami produkcji.

� Powstaje pewna ilość odpadów, które częściowo poddawane są przeróbce w kierunku recyklingu, a w części trafiają na wysypiska.

wykład 2 2008/9 6

Faza III obejmuje procesy produkcyjneprocesy produkcyjne realizowane w przetwórczych gałęziach przemysłu.

Materiały i półfabrykaty są w tej fazie w sposób zaawansowany przetwarzane w wyroby popytu finalnego o przeznaczeniu konsumpcyjnym i inwestycyjnym.

Do tej fazy jest zaliczane takŜe budownictwo i handel.

Procesy logistyczneProcesy logistyczne charakteryzuje w tej fazie:

� masowość przepływu,

� rozwinięta struktura asortymentowa,

� utrzymywanie zapasów we wszystkich podstawowych rodzajach,

� rozwinięta infrastruktura techniczna magazynowania, manipulacji, transportu itp.

Powstaje duŜa ilość tzw. odpadów specjalistycznych, często zaliczanych do grupy niebezpiecznych, wymagających całkowitej likwidacji lub unieszkodliwienia w stopniu, który jest determinowany wymogami normowymi ochrony środowiska.

wykład 2 2008/9 7

Faza IVFaza IV obejmuje procesy działalności przedsiębiorstw handlu handlu śśrodkami produkcji i konsumpcjirodkami produkcji i konsumpcji, takich jak:

przedsiębiorstwa hurtowe, detaliczne, łączące funkcje hurtu i detalu, a takŜe inne wyspecjalizowane podmioty, np. przedsiębiorstwa pośrednictwa handlowego, usług,

specjalistyczne przedsiębiorstwa transportowe.

Podstawowymi składnikami logistyki w tej fazie są:

� przepływ dóbr rzeczowych,

� utrzymywanie zapasów oraz

� infrastruktura magazynowo-transportowa.

Powstaje pewna ilość odpadów głównie z opakowań, mechanicznie uszkodzonych lub niewłaściwie przechowywanych jednostek towarowych, bądź teŜ na skutek utraty przez nie waŜności handlowej itp.

Większość odpadów podlega przeróbce w kierunku recyklingu.Część trafia na wysypiska.

wykład 2 2008/9 8

Faza V obejmuje procesy eksploatacjieksploatacji środków pracy

i artykułów konsumpcyjnych trwałego uŜytku.

W tej fazie procesów gospodarczych potrzebne są

określone środki materiałowe, zwłaszcza części

zamienne, paliwo, energia oraz serwisowa

infrastruktura logistyczna (magazyny, stacje

obsługi, specjalny transport itp.).

Większość odpadów generowanych w tej fazie

podlega recyklingowipodlega recyklingowi, ale pewna część trafia na

wysypiska.

wykład 2 2008/9 9

Faza VI obejmuje procesy systemowego gromadzenia, systemowego gromadzenia, transportu i recyklingutransportu i recyklingu powstających odpadodpadóóww:

surowcowych, produkcyjnych i pokonsumpcyjnych.

Istota tej fazy opiera się na zintegrowanej koncepcji:

� planowania,

� zarządzania i

� sterowania przepływami materiałów odpadowych (stałych ciekłych i gazowych) oraz

� ich unieszkodliwiania,

� względnie końcowej likwidacji, według przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe ochrony środowiska.

Odzyskiwane w tej fazie surowce wtórne i energia są ponownie kierowane do cyklu produkcyjnego (patrz fazy II i III) natomiast tzw. odpady resztkowe poddawane są w miarę potrzeb całkowitej likwidacji bądź teŜ po unieszkodliwieniu sąskładowane na wysypiskach.

wykład 2 2008/9 10

Cechy charakterystyczne zwrotnego Cechy charakterystyczne zwrotnego Cechy charakterystyczne zwrotnego Cechy charakterystyczne zwrotnego (recyrkulacyjnego)(recyrkulacyjnego)(recyrkulacyjnego)(recyrkulacyjnego) przepprzepprzepprzepprzepprzepprzepprzepłłłłłłłływu ywu ywu ywu ywu ywu ywu ywu

materiamateriamateriamateriamateriamateriamateriamateriałłłłłłłłóóóóóóóów odpadowychw odpadowychw odpadowychw odpadowychw odpadowychw odpadowychw odpadowychw odpadowych:

� odpady generowane:• ze źródeł przemysłowych,

• ze źródeł socjalnych oraz

• ze źródeł specjalnych (odpady niebezpieczne)• są gromadzone w pewnych punktach węzłowych

• dostarczane do miejsc lub obiektów przeróbki wstępnej,

• a stąd do przeróbki wtórnej i finalnej celem ich:• recyklingu,

• unieszkodliwienia

• względnie całkowitej likwidacji,

o surowce wtórne oraz energia, pozyskiwane w procesach przeróbczych

są ponownie kierowane do sfery produkcji lub konsumpcji (krąg się zamyka),

� pewne rodzaje materiałów odpadowych poczynając juŜ od:• etapu produkcji poprzez

• etap konsumpcji, a następnie

• wszystkie cząstkowe etapy przeróbki

są kierowane do stref deponowania tzn. składowania na wysypiskach, obciąŜających środowisko naturalne.

Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami

interpretacja definicji interpretacja definicji

ustawowychustawowych

wykład 2 2008/9 12

Przepisy Unii Europejskiej

� rozporządzenia – przepisy prawne o ogólnym zasięgu, obowiązują obligatoryjnie wszystkie państwa członkowskie i musząbyć przez nie wprowadzone.

� dyrektywy – wytyczne, które wiąŜą prawnie państwa członkowskie, dają jednak swobodę w wyborze środków i sposobów osiągnięcia celu załoŜonego dyrektywą. Dyrektywy przyjmują zwykle kilkuletni termin na wprowadzenie w Ŝycie postanowień. Praktyczna realizacja dyrektywy przez państwa członkowskie moŜe polegać na wprowadzeniu nowych ustaw lub rozporządzeń wykonawczych.

� zalecenia i opinie – akty prawne niŜszego rzędu, nie mają mocy wiąŜącej dla państw członkowskich

wykład 2 2008/9 13

Przepisy Unii Europejskiej� Najistotniejsze dyrektywy dyrektywy dotyczdotycząące odpadce odpadóów:w:

• Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa) znowelizowana dyrektywą Rady 91/156/EEC, dyrektywą Rady 91/692/EEC oraz decyzją Komisji 96/350/EC.

• Dyrektywa Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów.

• Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych

�� PodstawPodstawąą strategii Unii Europejskiejstrategii Unii Europejskiej w dziedzinie gospodarki odpadami są trzy kierunki działania: • zapobieganie powstawaniu odpadów i ich minimalizacja;

• waloryzacja materiałowa (powtórne uŜytkowanie, odzysk) oraz energetyczna odpadów;

• rozwój metod bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów „końcowych”.

wykład 2 2008/9 14

wykład 2 2008/9 15

Polskie regulacje prawne

Polska regulacja obejmuje zagadnienia będące przedmiotem następujących dyrektyw:

� 75/442/EEC o odpadach (ramowa),

� 91/689/EEC o odpadach niebezpiecznych,

� 94/62/EEC o opakowaniach i odpadach z opakowań,

� 89/429/EEC o starych spalarniach odpadów komunalnych,

� 89/369/EEC o nowych spalarniach odpadów komunalnych,

� 94/67/EEC o spalarniach odpadów niebezpiecznych,

oraz projektów dyrektyw:

� składowaniu odpadów (Com/97/ 105 final),

� znakowaniu opakowań i ustanowieniu jednolitej procedury oceny opakowań (Com. /96/0191 final).

wykład 2 2008/9 16

Prawo ochrony Prawo ochrony śśrodowiska rodowiska ––ustawa ogustawa ogóólna dotyczlna dotycząąca ca wszystkich elementwszystkich elementóów w

śśrodowiskarodowiska

Ustawa o odpadach Ustawa o odpadach ––podstawowa ustawa podstawowa ustawa

dotyczdotycząąca postca postęępowania z powania z odpadamiodpadami

Ustawa o opakowaniach iUstawa o opakowaniach iodpadachodpadach

opakowaniowychopakowaniowych

Ustawa o utrzymaniuUstawa o utrzymaniu czystoczystośści i ci i porzporząądku w gminachdku w gminach

Ustawa o obowiUstawa o obowiąązkach zkach przedsiprzedsięębiorcbiorcóóww……

� Opłaty za składowanie odpadów jako element opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska

� Plany gospodarki odpadami jako część programów ochrony środowiska

� Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dla prowadzących instalacje – wymogi form. i procedur.

� Wymagania w stosunku do substancji i produktów mogących negatywnie oddziaływać na środowisko

� Wytwarzanie i zagospodarowywanie odpadów

� Wymagania szczegółowe dotyczące niektórych odpadów oraz sposobów postępowania

� Ewidencja i sprawozdawczość

� Plany gospodarki odpadami

� Międzynarodowy obrót odpadami

� Przepisy szczegółowe dotyczące wybranej grupy odpadów

Akty prawne dotyczAkty prawne dotycząące gospodarki odpadamice gospodarki odpadami

wykład 2 2008/9 17

Definicje

� Definicja odpadu jest oczywista w sposób intuicyjny, ale z prawnego punktu widzenia musi być określona bardzo ściśle i jednoznacznie. Ustawowa definicja odpadu została sformułowana w art. 3 ust. 1 ustawy o odpadach.

Art. 3 ustawa o odpadach

� 1. Odpady Odpady oznaczają kaŜdą substancję lub przedmiot naleŜący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia sięjest obowiązany.2. Odpady niebezpieczneOdpady niebezpieczne - odpady: • naleŜące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A

załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub

• naleŜące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście Bzałącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jednąz właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.

wykład 2 2008/9 18

Podstawowa klasyfikacja

odpadów

1. Podział encyklopedyczny:

- odpady uŜytkowe, tzn. nadające się do wykorzystania jako materiał wyjściowy do produkcji,

- odpady nieuŜytkowe, do wykorzystania jako surowce wtórne do dalszej przeróbki.

2. Podział odpadów ze względu na moŜliwości ich wykorzystania:

- odpady przejściowe, tzn. pozostałości poprodukcyjne, które mogą być ponownie uŜyte

w danym lub innym obiegu produkcyjnym po nieznacznych procesach przetwórczych,

- odpady końcowe, tzn. nadające się tylko do unieszkodliwiania.

3. Podział odpadów ze względu na pochodzenie:

- odpady komunalne, tzn. pochodzące z gospodarstw domowych, ulic, placów, rzemiosła,

- odpady przemysłowe, tzn. pochodzące z technologicznych procesów produkcyjnych,

- rolnicze, tzn. pochodzące z zakładów rolniczych, a w szczególności z ferm hodowlanych.

4. Podział odpadów według dominującego składnika:

- mineralne, niemetaliczne, metaliczne, komunalne.

5. Podział ze względu na szkodliwość:

- odpady nieszkodliwe (ok. 80%),

- odpady częściowo szkodliwe (ok.18%),

- odpady specjalne, tzn. szczególnie niebezpieczne i groźne dla środowiska (ok. 2%).

wykład 2 2008/9 19

Odpad czy nie odpad?Odpad czy nie odpad?Odpad czy nie odpad?Odpad czy nie odpad?

Wszystkie procesy produkcyjne prowadzą do powstania trzech podstawowych kategorii produktów końcowych:

� poŜądany produkt główny, na którym skupia się większość uwagi producenta,

� niezamierzony produkt uboczny, który moŜe przynosić przedsiębiorstwu dochód,

� niedochodowy produkt uboczny mający charakter odpadu.

Wprowadzono podział w którym dwa pierwsze typy określane są jako "produkty", trzeci rodzaj nazywany jest "nieproduktem".

Nieprodukt - efekt procesu produkcyjnego lub konsumpcyjnego, który:

� jest niezamierzony,

� wykazuje minimalną lub zerową wartość w przyjętym systemie wartościowania,

� jeśli posiada jakąś wartość, to osiągnięcie dochodu wiąŜe się z nakładami przekraczającymi potencjalny zysk.

Podział jest względny i zaleŜy od przyjętego systemu określania wartości (skierowanego na aspekt gospodarczy, ekologiczny lub prawny) oraz momentu wartościowania.

Przedmioty lub substancje, które w danej chwili są "odpadem" mogą stać się przydatne w późniejszym czasie lub po dokonaniu dodatkowych czynności nadających im określoną

wartość.

Dlatego nie naleŜy "nieproduktów" przedwcześnie kwalifikować jako odpad.

wykład 2 2008/9 20

NieproduktyNieproduktyNieproduktyNieprodukty

Dzieli się na:

� odpady, które nie mają Ŝadnej wartości i które naleŜy unieszkodliwiać, np. poprzez składowanie, oraz

� "nieodpady", czyli "nieprodukty" charakteryzujące się niską wartością, ale w określonych warunkach nadające się do wykorzystania

wykład 2 2008/9 21

wykład 2 2008/9 22

Zagospodarowanie odpadZagospodarowanie odpadóóww podlega bardzo radykalnym restrykcjom, gdyŜ na wszelkie działania w tym zakresie

wymagane są zezwolenia.

Działanie bez zezwolenia jest praktycznie całkowicie zakazane.

Wszelkie zwolnienia z tego obowiązku są ściśle określone i wynikają z ustawy.

Jeśli przepis nie wymaga zakwalifikowania przedmiotów lub substancji do odpadów, to nie naleŜy tego robić. MoŜna wtedy postępować z nimi zasadniczo bez ograniczeń, tak jak z typowymi surowcami czy materiałami.

Praktycznie kaŜde działanie związane z zagospodarowaniem będzie wymagało uzyskania zezwolenia.

Przede wszystkim przekazywanie odpadu innym podmiotommoŜliwe jest tylko wówczas, gdy posiadają one stosowne zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami (art. 25 ustawy o odpadach).

Nie wolno takŜe przetwarzać własnych odpadów (jeśli zostały juŜwykazane) bez zezwolenia.

Nawet przewoŜenie własnych odpadów, za wyjątkiem sytuacji określonych przepisami ustawy, wymaga zezwolenia.

wykład 2 2008/9 23

Warunki i zasady postWarunki i zasady postęępowania z substancjami i przedmiotami powania z substancjami i przedmiotami wprowadzanymi do proceswprowadzanymi do procesóów produkcyjnych oraz z nich wychodzw produkcyjnych oraz z nich wychodząącymi cymi

wykład 2 2008/9 24

Odpady niebezpieczneOdpady niebezpieczneOdpady niebezpieczneOdpady niebezpieczne

� Ze względu na zasadnicze róŜnice w

procedurach postępowania z:

• odpadami niebezpiecznymiodpadami niebezpiecznymi oraz

• innymi niinnymi niŜŜ niebezpieczneniebezpieczne,

podział na te dwie podstawowe grupy odpadów jest

istotnym elementem systemu gospodarowania

odpadami.

Zgodnie z ustawZgodnie z ustawąą, o zaliczeniu danego odpadu do , o zaliczeniu danego odpadu do

niebezpiecznych decyduje niebezpiecznych decyduje spespełłnienie nienie śściciśśle le

okreokreśślonych kryterilonych kryterióóww

wykład 2 2008/9 25Schemat zaleSchemat zaleŜŜnonośści kryterici kryterióów okrew okreśślajlająących, cych, ŜŜe e odpad jest niebezpieczny odpad jest niebezpieczny

wykład 2 2008/9 26

Schemat postSchemat postęępowania powania

przy okreprzy okreśślaniu czy odpad nalelaniu czy odpad naleŜŜy sklasyfikoway sklasyfikowaćć

jako niebezpieczny jako niebezpieczny

wykład 2 2008/9 27

PostPostęępowanie prowadzpowanie prowadząące ce do okredo okreśślenia czy odpad lenia czy odpad

posiada skposiada skłładniki i adniki i wwłłaaśściwociwośści ci

powodujpowodująące ,ce ,ŜŜe stanowi e stanowi

odpad niebezpiecznyodpad niebezpieczny