POWSTAWANIE I RODZAJ SKAŁ

BUDOWA SKAŁ

Skała – zespół minerałów, które powstały w określonym procesie geologicznym i wykazują jednolity charakter pod względem składu chemicznego i budowy

Skały mają budowę:

Jednorodną (tzn. że składają się z jednego minerału),

Złożoną (składają się z wielu minerałów)

PODZIAŁ SKAŁ

MAGMOWE - powstałe wskutek zastygania (krzepnięcia) magmy

OSADOWE – powstałe na powierzchni ziemi (na lądzie lub w wodzie) w wyniku nagromadzenia materiałów pochodzącego z rozkruszania skał już istniejących, lub z ich rozpuszczania i ponownego wytrącania oraz nagromadzenia szczątków roślinnych lub zwierzęcych

PRZEOBRAŻONE (METAMORFICZNE) – to skały osadowe lub magmowe, które uległy przemianie pod wpływem działania wysokiej temperatury i ciśnienia lub złożonych procesów chemicznych

Rodzaje skał magmowych:

PLUTONICZNE (GŁĘBINOWE) – powstały pod powierzchnią ziemi w wyniku powolnej krystalizacji magmy, np. granit, sjenit, dioryt, gabro, pegmatyt

WULKANICZNE (WYLEWNE) – powstają z szybko zastygającej lawy na lądzie lub dnach zbiorników. Szybki spadek temperatury powoduje szklistą lub afanitową ich strukturę, np. bazalt, andezyt

ŻYŁOWE – tworzą małe formy zastygłe na różnych głębokościach, np. aplit, diabaz

Rodzaje skał osadowych:

Okruchowe: luźne (piasek, żwir) i spojone wtórnie lepiszczem (piaskowiec, mułowiec),

Organiczne: wapienie, margle, opoki, gezy, ropa naftowa, węgiel kamienny i brunatny,

Chemiczne: gipsy i sole

Skały metamorficzne

Powstają w efekcie przeobrażenia starszych skał magmowych i osadowych pod wpływem ciśnienia i temperatury w głębi litosfery. W szczególnych przypadkach skały te mogą tworzyć się na powierzchni Ziemi.

MINERAŁY

Minerał – ciało powstałe w skorupie ziemskiej w sposób naturalny o ustalonym składzie chemicznym, określonych cechach fizycznych i jednorodnej budowie

Główne minerały wchodzące w skład skał nazywamy skałotwórczymi – jest ich 250

Ze względu na skład chemiczny minerał może być:

pierwiastkiem, np.: złoto, platyna, węgiel

związkiem chemicznym, np.: glinokrzemiany, krzemiany, tlenki krzemu, itp.

Główne minerały:

KWARC - polimorficzna odmiana tlenku krzemu (SiO2), najbardziej pospolity minerał budujący skorupę ziemską. W temperaturze powyżej 537oC krystalizuje w układzie heksagonalnym (alfa-kwarc), poniżej tej temperatury – w trygonalnym (rozpowszechniony w przyrodzie beta-kwarc). Występuje w postaci prawidłowych kryształów, skupień ziarnistych lub skrytokrystalicznych (chalcedon). Bezbarwny (kryształ górski) lub rozmaicie zabarwiony, tworzy odmiany przezroczysta lub przeświecające, cenione jako kamienie półszlachetne: fioletowy – ametyst, żółty – cytryn, ciemnobrunatny – kwarc zadymiony, czarny – morion i inne, twardy, kruchy

SKALENIE – glinokrzemiany odznaczające się trójwymiarowym układem tetraedrów zawierających SiO42-. Niektóre jony Si4+ są zastąpione jonami Al3+. Pospolite minerały skałotwórcze o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów. Należą do nich glinokrzemiany potasu (ortoklaz), sodu (albit), wapnia (anortyt) i baru (celsjan), wykazujące zdolność do izomorfizmu.

Wyróżnia się skalenie potasowe zwane alkalicznymi (mikroklin, ortoklaz, sanidyn) oraz skalenie sodowo-wapniowe, czyli plagioklazy. Występują powszechnie jako składnik różnego rodzaju skał magmowych i metamorficznych.

MIKI (łyszczyki) – uwodnione glinokrzemiany wielu metali, głównie potasu, glinu, żelaza i magnezu. Istotną rolę skałotwórczą odgrywają tylko dwie miki: muskowit i biotyt. Powstają w procesach magmowych i metamorficznych. Muskowit występuje często w skałach okruchowych, biotyt jest znacznie rzadszy.

PIROKSEN – ma skład chemiczny zbliżony do amfiboli. Powstaje w warunkach wysokiego ciśnienia i małej ilości pary wodnej rozproszonej w magmie albo w warunkach wulkanicznych.

AMFIBOL – uwodniony glinokrzemian wielu metali. Powstaje głównie w procesach plutonicznych, sporadycznie w wulkanicznych.

OLIWINY – bezwodne krzemiany magnezu i żelaza. Znaczenie skałotwórcze mają głównie oliwiny właściwe (chryzolity) ze zdecydowaną przewagą forsterytu nad fajalitem. Oliwiny są mało odporne na przeobrażenia pomagmowe i wietrzenie chemiczne.

GIPS – czysty gips jest bezbarwny (selenit), ale na ogół jest biały, szary, żółtawy lub miodowy. Cienkie płytki i igiełki gipsu są giętkie ale nie sprężyste. Gips ma znaczenie skałotwórcze wyłącznie w skałach osadowych, gdzie jest najczęściej produktem odparowywania wód mórz lub słonych jezior.

POCHODZENIE SKAŁ

Proces nagromadzania okruchów mineralnych i organicznych nazywamy sedymentacją.

Jednakowe warunki sedymentacji – 1 warstwa Zespół (seria) warstw utworzonych w podobnych

warunkach – facja, np. płytkowodna, litoralna, lądowa.

Bibliografia:

Włodzimierz Mizerski „Geologia dynamiczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

Włodzimierz Mizerski, Hubert Sylwestrzak „Słownik geologiczny”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

http://skamienialosci_m.webpark.pl/16.html http://www.geografia.com.pl/geologia/skaly_os.html