1

METODOLOGIA METODOLOGIA COUNTRY RISK ANALYSISCOUNTRY RISK ANALYSIS

„ ... Kieruj swoim interesem,bo inaczej on tobą pokieruje ... „

 Benjamin Franklin

Wykład III

2

HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ STOSOWANIASTOSOWANIA

COUNTRY RISK ANALYSIS COUNTRY RISK ANALYSIS

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

1966-70 1971-75 1976-80 1981-85 1986-90

średnia stopa wrostu zadłużenia zagranicznego krajów rozwijających się

3

WARTOŚĆ ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO WARTOŚĆ ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘKRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

rok mld USD

1965 38,1

1970 72,9

1975 204,4

1980 455,5

1985 952,3

1990 1.215,0

4

KREDYTY ZAGRANICZNE KREDYTY ZAGRANICZNE DLA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ DLA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

W RELACJI DO KAPITAŁU WŁASNEGO W RELACJI DO KAPITAŁU WŁASNEGO BANKÓW W 1982 RBANKÓW W 1982 R

166,20%

119,30%

49,50%

170,60%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%160%

180%

bankiamerykańskie

bankiangielskie

bankiniemieckie

bankifrancuskie

5

DLACZEGO STOSUJEMYDLACZEGO STOSUJEMYCOUNTRY RISK ANALYSIS?COUNTRY RISK ANALYSIS?

powszechnie akceptowana ocena ogólnego ryzyka

utrzymywania stosunków finansowych z danym krajem

możliwość uzyskania przeciętnych wyników

szansa na ponadprzeciętne wyniki

country risk analysis identyfikacja przypadków

ekstremalnych

płynne funkcjonowania międzynarodowego rynku finansowego

6

KLASYFIKACJA ZACHOWAŃ KLASYFIKACJA ZACHOWAŃ KRAJU DŁUŻNICZEGOKRAJU DŁUŻNICZEGO

renegocjacja

konwersja

repudiacja

nie może spłacać(np. z powodu klęsk żywiołowychlub nieudolnego gospodarowania)

wywiązanie się z zobowiązańw ustalony w

umowie sposób(przypadek najczęstszy)

spłata przed terminem

może spłacać

wyraża chęć spłaty

przypadek repudiacjipolitical country risk

nie wyraża chęci spłaty

kraj kredytobiorca

7

ZASADNICZE METODY ZASADNICZE METODY COUNTRY RISK ANALYSISCOUNTRY RISK ANALYSIS

• Podejście całkowicie opisowe (fully qualitative system)

• Zunifikowane podejście opisowe (structured qualitative system)

• Arkusz ocen (checklist system)

• Podejście statystyczno‑ilościowe (early warning models)

8

PODEJŚCIE CAŁKOWICIE OPISOWE PODEJŚCIE CAŁKOWICIE OPISOWE ((FULLY QUALITATIVE SYSTEMFULLY QUALITATIVE SYSTEM))

• Zalety:

– łatwość dostosowania do pojedynczych sytuacji danego kraju,

– brak kłopotów merytorycznych podczas oceny mocnych i słabych stron,

• Wady:

– analiza ex post > analiza ex ante,

– trudno porównywać sytuacje kilku różnych krajów,

– niemożliwe jest tworzenie jakichkolwiek list rankingowych,

– brak możliwości testów dotyczących trafności predykcji.

9

ZUNIFIKOWANE PODEJŚCIE OPISOWE ZUNIFIKOWANE PODEJŚCIE OPISOWE ((STRUCTURED QUALITATIVE SYSTEMSTRUCTURED QUALITATIVE SYSTEM))

• sformalizowanie podejścia pierwszego, • raporty opisowe wg. zunifikowanego standardu

obowiązującego dla wszystkich krajów, • bardziej bazuje na danych statystycznych, • umożliwia dokonywanie porównań pomiędzy różnymi

krajami, • unika się nadmiernego odzwierciedlania przeszłości.

10

ARKUSZ OCEN (ARKUSZ OCEN (CHECKLIST SYSTEMCHECKLIST SYSTEM))

• najbardziej sformalizowane i najdalej posunięte pod względem ilościowym,

• nie korzysta ze skomplikowanej aparatury statystycznej, • jednoznaczna ocena sytuacji danego w postaci pojedynczego

symbolu oznaczającego konkretny stan na z góry ustalonej skali, • obiektywna ocena ilościowa, • szerokie możliwości do przeprowadzania testów poprawności

przewidywań.

11

METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEYEUROMONEY - część I - część I

*średnia ważona marżaponad LIBOR

marżapożyczki *

wielkośćpożyczki

zakontraktowany okresspłat pożyczki

*wielkośćpożyczki

zakontraktowany okresspłat pożyczki

=

• stosowana od października 1979 r.• metoda była samoograniczająca się,• zmiana ogólnej średniej marży pożyczek sztuczne

preferowanie krajów, które zawarły kontrakty kredytowe przed podwyżką albo po obniżce marży,

• założenie o niezależności wysokości marży od zakontraktowanego okresu pożyczki,

• jednorazowe opłaty prowizyjne• ustalanie pułapów kredytowych

12

• od września 1982 nowa formuła

• forma kwestionariusza opracowanego przez zespół analityczny Euromoney

• przedstawione w postaci jednej cyfry

• połączenie zestrukturalizowanego podejścia opisowego z arkuszem ocen.

METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEYEUROMONEY - część II - część II

13

METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEYEUROMONEY - część III - część III

Obecny system wskaźników i wag:• 50% wskaźniki analityczne =

– 20% (ryzyko polityczne),– 15% (ryzyko ekonomiczne), – 15% (ocena płynności krótko i długookresowej); 

• 20% wskaźniki kredytowe = – 1% (ocena historii obsługi zadłużenia),– 19% (ocena łatwości dokonywania konwersji = obraz wiarygodności

danego kraju); 

• 30%wskaźniki rynkowe = – 10% (dostęp do rynku krótkoterminowych obligacji) ,– 10% (ocena emisji krótkoterminowych dokumentów handlowych),– 10% (ocena dostępu do korzystania z kredytu a' forfait).

Zmiany notowań Polski wg rankingu Euromoney od 1982 do 2003

14

Metodologia stosowana przez Metodologia stosowana przez Institutional InvestorInstitutional Investor

• ranking publikowany dwa razy do roku: w marcu i we wrześniu, zasada kwestionariusza

• departamenty banków prowadzących country risk analysis • skala od zera do stu• bank nie ocenia kraju, w którym znajduje się jego główna

siedziba• większy nacisk na:

– oceny banków ze znacznym zaangażowaniem kredytowym zagranicą

– stosujących bardziej złożone metody country risk analysis.

• niebezpieczeństwo subiektywnej oceny poszczególnych banków

15

OCENA LIST OCENA LIST RANKINGOWYCHRANKINGOWYCH

• informacja o opinii uczestników rynku kredytowego w stosunku do danego kraju,

• nie określają prawdopodobieństwa wystąpienia trudności w obsłudze zadłużenia zagranicznego

16

PODEJŚCIE STATYSTYCZNO‑ILOŚCIOWE PODEJŚCIE STATYSTYCZNO‑ILOŚCIOWE ((EARLY WARNING MODELSEARLY WARNING MODELS))

• prawdopodobieństwo zaistnienia niewypłacalności poszczególnych krajów dłużniczych,

• prawdopodobieństwo jako zmienna zależna,• próba zidentyfikowania znaczących

niezależnych zmiennych

prawdopodobieństwoniewypłacalności =

zmienneekonomicznef ( )

17

METODYCZNE ASPEKTY UJĘĆ METODYCZNE ASPEKTY UJĘĆ ILOŚCIOWYCHILOŚCIOWYCH

• poprawne zdefiniowanie zmiennej zależnej

 – czysty przypadek repudiacji  

– każdy przypadek konwersji zadłużenia jako wystąpienie zagrożenia upadłością

 

• early warning models sygnalizują konieczność konwersji zadłużenia

 

• nie są sygnałami repudiacji

18

CO JEST LEPSZE?CO JEST LEPSZE?

klasyczna repudiacjato

strata dla kredytodawcy

konwersjazaktualizowana wartość netto pożyczek

po konwersji > przed konwersją

wzrost rynkowej wartości aktywów pożyczkodawcy

19

DOBÓR ODPOWIEDNICH ZMIENNYCH DOBÓR ODPOWIEDNICH ZMIENNYCH OBJAŚNIAJĄCYCHOBJAŚNIAJĄCYCH

• Zmienne związane z rachunkiem bieżącym bilansu płatniczego

• Zmienne związane z rachunkiem kapitałowym bilansu płatniczego

• Pozostałe zmienne

20

ZMZMIENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM IENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM BIEŻĄCYM BILANSU PŁATNICZEGOBIEŻĄCYM BILANSU PŁATNICZEGO

• obsługa zadłużenia / eksport,

• zadłużenie zagraniczne / eksport,

• import / dochód narodowy

• niezbędny import / całość dóbr i usług sprowadzanych z zagranicy,

• rezerwy dewizowe / import,

• stopa wzrostu eksportu,

• fluktuacje eksportu

• saldo rachunku bieżącego / eksport

21

ZMIENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM ZMIENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM KAPITAŁOWYM BILANSU PŁATNICZEGOKAPITAŁOWYM BILANSU PŁATNICZEGO

• napływ kapitałów zagranicznych / obsługa zadłużenia,

• rat kapitałowe / zadłużenie,

• nowe kredyty per capita

22

POZOSTAŁE ZMIENNEPOZOSTAŁE ZMIENNE

• rezerwy dewizowe / zadłużenie zagraniczne,

• PKB per capita

• udział inwestycji w PKB,

• zadłużenie zagraniczne / PKB,

• rezerwy dewizowe / PKB,

• wskaźniki polityki monetarnej,

• wskaźniki płynności kredytowej gospodarki światowej,

• wzrost PKB per capita.

23

TECHNIKI OBLICZENIOWE STOSOWANE TECHNIKI OBLICZENIOWE STOSOWANE W RAMACH W RAMACH EARLY WARNING MODELSEARLY WARNING MODELS

• Analiza głównych składowych

• Analiza dyskryminacyjna

• Analiza logitowa i probitowa

24

ANALIZA DYSKRYMINACYJNAANALIZA DYSKRYMINACYJNA

• wykorzystana jako pierwsza - 1971 • populacja - zbiór obserwacji wartości poszczególnych

zmiennych odnoszących się do danego kraju dłużniczego w rozpatrywanym okresie czasu.

 • podział populacji na dwie albo więcej podgrup

– kraje dokonujące konwersji należą do podgrupy P1,

– kraje nie dokonujące konwersji do podgrupy P2.

 • Cel - procedura klasyfikująca każdą obserwację do

odpowiedniej podgrupy populacyjnej

25

ETAPY ANALIZY DYSKRYMINACYJNEJETAPY ANALIZY DYSKRYMINACYJNEJ

I. Zebranie dużej próbki krajów w podgrupach P1 i P2,

Skonstruowanie na postawie różnych wartości zmiennych objaśniających funkcji dyskryminacyjnej Z będącej w stanie rozróżnić dwa typy krajów;

II. Sprawdzenie przy pomocy danych obserwacyjnych nie należących do pierwotnie wybranej próby, czy funkcja klasyfikuje poprawnie również obiekty spoza próby;

 

III. Oszacowanie ex ante wartości zmiennych objaśniających

26

FFunkcja unkcja DDyskryminacyjna yskryminacyjna ZZ

Z liniowa funkcja dyskryminacyjna niezależnych zmiennych objaśniających Xi

n

iii XaZ

1

Wartość krytyczna Z*:

a) Z<Z* przewiduje się dokonanie konwersji i kraj należy do podgrupy P1,

 b) Z>Z* nie przewiduje się dokonania konwersji i kraj należy do podgrupy P2

27

DWA RODZAJE BŁĘDÓWDWA RODZAJE BŁĘDÓW KLASYFIKACJI KRAJÓW KLASYFIKACJI KRAJÓW

stan faktyczny

klasyfikacja

konwersja brak konwersji

konwersja O.K.

I rodzaj błędu

klasyfikacja = P2

stan faktyczny = P1

brak konwersji

II rodzaj błędu

klasyfikacja = P1

stan faktyczny = P2

O.K.

28

PROCEDURA OBLICZANIA PROCEDURA OBLICZANIA WARTOŚCI KRYTYCZNEJWARTOŚCI KRYTYCZNEJ

znany koszt i prawdopodobieństwo

popełnienia tych błędówoczekiwana funkcja

kosztów

procedura iteracyjna minimalizująca wartość

oczekiwanej funkcji kosztów

postać funkcji dyskryminacyjnej i

wartości krytycznej Z*

29

PIERWSZPIERWSZEE ZASTOSOWANI ZASTOSOWANIEE FUNKCJI DYSKRYMINACYJNEJFUNKCJI DYSKRYMINACYJNEJ

Najlepsze wyniki dla liniowej funkcji dwóch zmiennych niezależnych:

• obsługa zadłużenia / eksport

• spłata rat kapitałowych / zadłużenie zagraniczne

 

Transformacja ocen Z ryzyka niewypłacalności poszczególnych krajów w listę ocen rankingowych P.

)...,,2,1(

100*

JjZ

dla

J

jP

j

j

30

ANALIZA LOGITOWAANALIZA LOGITOWA

• nie narzuca krajom z góry określonej przynależności do jednej z podgrup na podstawie odpowiednich wartości zmiennych objaśniających,

• na skutek wspólnego działania wielu czynników ekonomicznych kraj przesuwa się powyżej pewnego punktu krytycznego z grupy krajów nie dokonujących konwersji do grupy krajów podejmujących tego typu działanie.

• wektor Z zmiennych niezależnych przekształca się na prawdopodobieństwo dokonania konwersji przez dany kraj

1 0

1 1

max)1(N

nn

N

nn PPL

• rozwinięta w celu opisania zjawisk związanych z występowaniem zależnej zmiennej binarnej,

• użycie metody największej wiarygodności,

31

PIERWSZE ZASTOSOWANIE METODY PIERWSZE ZASTOSOWANIE METODY ANALIZY LOGITOWEJ ANALIZY LOGITOWEJ (FEDER & JUST, 1977)(FEDER & JUST, 1977)

składowe wektora Z:

X1 - obsługa zadłużenia / eksport,

X2 – import / rezerwy dewizowe,

X3 - spłaty rat kapitałowych / zadłużenie,

X4 - dochód narodowy per capita,

X5 - napływ zagranicznego kapitału / obsługa

zadłużenia,

X6 - średnia stopa wzrostu eksportu w przeszłości

32

TRANSFORMACJA LOGITOWATRANSFORMACJA LOGITOWA

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

0% 50% 100% 150% 200% 250% 300%

zadłużenie / eksport (D/X)

pra

wd

op

od

ob

ień

stw

o

ko

nw

ers

ji (

PR

)

ZePR

1

1

33

WYBRANIE KRYTYCZNEJ WARTOŚCI WYBRANIE KRYTYCZNEJ WARTOŚCI PR= PR*PR= PR*

PR > PR* znaczne ryzyko dokonania konwersji zadłużenia zagranicznego w najbliższej przyszłości.

PR < PR* brak ryzyka dokonania konwersji zadłużenia zagranicznego w najbliższej przyszłości

arbitralne określenie poziomu PR* = 0,5

nierówna dystrybucja błędów I i II rodzaju

Optimum:wartość PR* minimalizująca wielkość całkowitego możliwego do popełnienia błędu przy ograniczeniu, że występuje równy procentowy udział błędu w obu klasach obserwacji

34

RÓŻNICOWANIE WAG PRZYPISYWANYCH RÓŻNICOWANIE WAG PRZYPISYWANYCH UDZIAŁOM PROCENTOWYM UDZIAŁOM PROCENTOWYM

POSZCZEGÓLNYCH BŁĘDÓWPOSZCZEGÓLNYCH BŁĘDÓW

pożyczkodawcy unikający ryzyka

minimalizacja częstotliwości błędu I

rodzaju

wyższa waga błędów I rodzaju

poziom krytyczny PR* niższy niż w przypadku tych samych wag obu

rodzajom błędów

35

MODEL PROBITOWYMODEL PROBITOWY

• zamiana danego prawdopodobieństwa P na wartość dystrybuanty F standaryzowanego rozkładu normalnego N(0,1)

 • dla uzyskania dodatnich wartości - powiększenia

wartości F o liczbę pięć

• prawdopodobieństwo przyjęcia przez standaryzowaną zmienną losową o rozkładzie normalnym wartości mniejszej od minus pięć jest praktycznie biorąc równe zeru.

36

OBIEKCJE W STOSOWANIU OBIEKCJE W STOSOWANIU EARLY WARNING MODELSEARLY WARNING MODELS

• czy konwersja to zagrożenie otwartą repudiacją

kiedy zmienna zależna = 1;

 

• łańcuch przyczynowo-skutkowy jest dwukierunkowy,

 

• częsta współzależność zmiennych objaśniających;

 

• konieczność skonstruowania wiarygodnego modelu merytorycznego.

Assessing Financial Vulnerability: An Early Warning System for Emerging Markets

Znaczące instytucje:• Międzynarodowy Fundusz Walutowy• The Institute for International Economics

37

SPRAWY ISTOTNESPRAWY ISTOTNE W W PRAKTYPRAKTYCE CE WYKORZYSTANIA METOD WYKORZYSTANIA METOD COUNTRY RISK ANALYSIS COUNTRY RISK ANALYSIS

• utworzenia regularnej procedury country risk analysis

• wybór metody • określenie częstotliwości• jakie informacje i wskaźniki• jak wykorzystać w praktycznej działalności

banku• konieczne testy sprawdzające poprawność

przewidywań

38

PRAKTYKA WYKORZYSTANIA PRAKTYKA WYKORZYSTANIA METOD METOD COUNTRY RISK ANALYSISCOUNTRY RISK ANALYSIS

Udziały różnych metod country risk analysis

0%

20%

40%

60%

80%

100%

37 banków w1978 r.

70 banków w1981 r.

27 banków w1984 r.

podejście statystyczno-ilościowe

arkusz ocen

podejście całkowicie opisowe

zestrukturalizowane podejście opisowe

brak systematycznego podejścia

39

WYNIKI BADANIA WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.

część Iczęść I

ROZKŁAD CZĘSTOTLIWOŚCI PRZEPROWADZANIA COUNTRY RISK ANALYSIS

częstotliwość przeprowadzania analizy

udział w grupie

raz na kwartał 15%

raz na pół roku 15%

raz na rok 40%

brak sprecyzowanych procedur

30%

40

WYNIKI BADANIA WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.

część IIczęść II

Opinie na temat istotności wskaźników sytuacji społeczno-politycznej

stopień istotności udział w grupie

równie istotne jak wskaźniki ekonomiczne

70%

bardziej istotne niż ekonomiczne

13%

mniej istotne niż ekonomiczne

17%

41

WYNIKI BADANIA WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.

część IIIczęść IIIWskaźniki sytuacji społeczno-politycznej uznawane za istotne

wskaźniki udział banków uznających istotność

wskaźnikówstabilność polityczna 74%

poziom edukacji 43%

stosunki międzynarodowe 22%

system polityczny 22%

inne 9%

42

WYNIKI BADANIA WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R.

część IVczęść IV

Wskaźniki sytuacji gospodarczej uznawane za istotne

wskaźniki udział wskaźników

handlu zagranicznego 38%

zadłużenia zagranicznego 29%

stan gospodarki narodowej 25%

brak jednoznacznej kwalifikacji

8%

43

LITERATURA:LITERATURA:

• H.S.Czubek, „Metody oceny ryzyka finansowego kraju dłużniczego”, Ekonomista, No 4, 1992.

• H.S.Czubek, „Kwantyfikacja ryzyka udzielania kredytów krajom Europy Środkowo-Wschodniej przez banki zachodnie” w „Handel Wschód-Zachód. Materiały II Konferencji Naukowej”, Katedra Handlu Zagranicznego, AE Kraków, 1993.