86 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Piotr Niemczyk

Literatura piękna jako źródło informacji o służbach specjalnych

WpowieściJamesaGrady’egoSześć dni Kondora1znajdujesięopisjednejzko-mórekCIA, której pracownicy zajmują się analizowaniem tekstów, także literackich,podkątemposzukiwaniainformacji,któremogływycieczesłużbbądźbyłybyinspiracjąprzyplanowaniudziałań,oraznowychśrodkówimetodpracyoperacyjnej.

ZadaniemTowarzystwa iWydziału 17 jest śledzenie w literaturze problematykiszpiegostwaizwiązanejznimdziałalności.Jednymsłowem,Wydziałczytapowieścikry-minalneiksiążkidotyczącewywiadu.Pomysłyisytuacjezawartewtysiącachtakichto-mówpoddawanesąszczególnejanalizie.(...)PracownicyWydziałuśledząpilniewszyst-kienowewydawnictwaidzieląsiępracąwedługwłasnegouznania.Każdyznichzajmujesięjakąśjednądziedziną,zwykleksiążkamitegosamegoautora.Mająonistreszczaćakcjępowieściianalizowaćmetodystosowanewakcji.(...)Dodatkowymzadaniempracowni-kówWydziałujestspisywanieoryginalnychpomysłówisztuczekstosowanychwpowie-ściach przez szpiegów.Taką listę przesyła się instruktoromDepartamentu Planowania,którzyzawszeposzukująnowychchwytów2.

Autorpowieścitwierdził,żekomórkaokreślonawksiążcejakoWydział17naprawdęistnieje,ajejopisoparłnaprzeciekachzCIA.Wykorzystałteżconajmniejpięćpublikacjido-tyczącychfunkcjonowaniawywiaduUSAorazinformacjenatematautentycznychzdarzeń3.

AlenietylkoGradywpadłnapomysł,żewpowieściachifilmachszpiegowskichmoż-naznaleźćwiele radprzydatnychdoprowadzeniadziałalnościwywiadowczej.BogusławWołoszańskiwksiążcept.Twierdza szyfrówtakopisałsamokształceniejednejzpostaci:

Obejrzałwszystkieszpiegowskiefilmywokolicznychkinach,przeczytałkilkanaściepowieści o szpiegach, a nawet kupił podręcznik dla prywatnych detektywów i starannieprzestudiowałrozdziałwyjaśniającytechnikęinwigilacji.Wierzył,żewszystkotopomożemupoznaćmetodywykrywaniaagentówkontrwywiadu.Oczywiściepoprzeczytaniuspaliłwszystkieksiążkiwpiecucentralnegoogrzewaniaidokładniewymieszałpopiół4.

1 J.Grady,Sześć dni Kondora,Warszawa1994.Książka stała się bestselleremm.in. dzięki ekranizacjipowieścidokonanejprzezSydneyaPollackapt.Trzy dni Kondora.GłównąrolęgraRobertRedfordjakoJoeTurner,postaćbędącąodpowiednikiemksiążkowegoRonaldaMalcolma.

2Tamże,s.13.3W przedmowie do pierwszegowydania (NewYork 1974) JamesGrady napisał:Wydarzenia opisane

w powieści są zmyślone. Tak przynajmniej uważa autor. Ale w rzeczywistości mogły się niewątpliwie wydarzyć, ponieważ organizacja i działalność opisanych tu instytucji wywiadu oparta jest na faktach. Wydział CIA, do którego należał Malcolm, jak też Grupa Operacyjna 54/12 istnieją po dzień dzisiejszy, być może już pod innymi nazwami.

Powieść ta oparta jest na następujących źródłach, Jak Anderson „Karuzela waszyngtońska”, Alfred W. McCoy – „Polityka a heroina w południowo-wschodniej Azji” (1972), Andrew Tully – „CIA – spoj-rzenie od wewnątrz” (1962), David Wise i Thomas B. Ross – „Niewidzialny rząd” (1964) i „Organizacja szpiegowska” (1967).

4B.Wołoszański,Twierdza szyfrów,Warszawa2004,s.20.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 87

PrzykładypodobnegomyśleniamożnaznaleźćuRobertaLittellaiTomaClancy’ego:

• Wasze technikiprowadzeniaprzesłuchańsąwzięteprostozestarychfilmówamerykańskich.(...)

• Nieprzeczę(...).Wostatecznymrozrachunkutetechnikisąskuteczne5.

Awinnymiejscu:

Obróciłasięispojrzaławlustro.Ciekawabyła,czyRosjaniesamiwymyślilijedno-stronnelustro,czywzięlipomysłzamerykańskichfilmówkryminalnych6.

RównieżklasykradzieckiejpowieściszpiegowskiejJulianSiemionowwswoichutworachtwierdzi,żezfikcjiliterackiejorazfilmowejmożnaczerpaćpomysłynadzia-łalnośćwywiadowczą.Wedługniego:

JednązulubionychksiążekDullesabyłapowieśćDefoe„RobinsonCrusoe”.Rów-nieczęstopowracałondo„Dziennikarokuzarazy”.Teksiążkinapisałjedenznajwspa-nialszychpracownikówwywiadu.DanielDefoebyłnietylkosamodzielnymorganizato-remdużejsiatkiwywiadowczej,zostałontakżepierwszymszefemangielskiegowywiadu,oczymświatdowiedziałsięwielelatpojegośmierci7.

Najbardziejoryginalnyprzypadekpowoływaniasięnapochodzącezliteraturyźró-dławiedzyna tematdziałalnościwywiadowczejmożnaznaleźćwksiążceZbigniewaK.S.Nowakapt.Kapitan Goethe.Autorpodnosiwniejproblemoszukiwaniaprzełożo-nych,wykorzystywanianiesprawdzonychinformacjiczywręczichzmyślania.TenbyłyoficerSB,opisującwymienionemetodydziałania,azwłaszczastosowanewsłużbachPRLsposobypisaniaraportów,powołujesięnakolejnegozklasykówgatunku:

GrahamGreeneopisałpodobnąsytuację.BrytyjskiagentnaKubieniemiałinfor-macjinazbyciu,notokreśliłczęściodkurzaczaisłałdoLondynujakoinstalacjemilitar-neRuskich.WMI6pializzachwytuibuliliciężkiepieniądze,ażwkońcusiękapnęli. Iszast-prastukadrowiligościa.Normalka8.

Z zupełnie innego punktu widzenia, ale także opartego na literaturze pięk-nej, swoją analizę przedstawił Frederick P. Hitz, były wieloletni funkcjonariusz ope-racyjny wywiadu Centralnej Agencji Wywiadowczej, a pod koniec pracy zawodo-wej przez osiem lat Inspektor Generalny CIA. Napisana przez niego Wielka gra. Prawdy i mity o szpiegach9 jest w zasadzie recenzją kilkunastu klasycznych, przedewszystkim szpiegowskich, powieści:Kim Rudyarda Kiplinga,Druciarz, krawiec, żoł-nierz, szpieg;Uciec z zimna; The Russia House i Szpieg doskonały Johna Le Carré,Czynnik ludzkiGrahamaGreena,Dzień szakalaFrederickaForsytha,Tajny agent Jose-

5R.Littell,Legendy czyli maski szpiega,Warszawa2006,273.6T.Clancy,Kardynał z Kremla,Warszawa2011,274.7J.Siemionow,Siedemnaście mgnień wiosny,Warszawa1985,s.69.WrelacjiSiemionowachodzipraw-

dopodobnieoto,żeDefoe,będącwlatach1704–1713wydawcąpisma„AReviewoftheAffairsofFrance”,stworzyłwokółpismasiatkękorespondentów.

8Z.K.S.Nowak,Kapitan Goethe,Warszawa2006,s.103.9F.P.Hitz,Wielka gra, prawdy i mity o szpiegach,Warszawa2004,s.132.

88 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

pha Conrada, Polowanie na Czerwony Październik Toma Clancy’ego, Pozdrowienia z RosjiiGoldfingerIanaFleminga.Hitzporównujewymienionetytułyzpozycjamilite-raturyfaktuinaukowej,m.in.My Silent WarKimaPhilby’ego10;Strategic Intelligence for American World PolicyShermanaKenta11;Anthony Blunt. His LivesMirandyCarter12,For the President’s Eyes Only, Secret Intelligence and American Presidency from Washington to BushChristopheraAndrew13,Battleground Berlin. CIA vs. KGB in Cold WarDavidaE.Murphy’ego,SiergiejaKondraszewa,George’aBailey’a14,The Spy Who Saved the World. How Soviet Colonel Changed the Course of the Cold WarJerroldaL.Schectera,PeteraS.Deriabina15 oraz Spy, The Inside Story of How the FBI’s Robert Hansen Betrayed America DavidaWise’a16),konfrontującjejednocześniezwłasnąwiedzą,doświadczeniemiintuic-ją.Natejpodstawieujawniapierwowzorykilkunajbardziejznanychbohaterówpowieściszpiegowskich:BillHydonzkilkupowieściLeCarré’gotoKimPhilby,MarkoRamiusz Polowania na Czerwony PaździerniktoradzieckioficerAleksandrDimitriewiczOgrod-nikow,MagnusPym(Szpieg doskonały)toRobertP.Hanssen,aVictorMaskell(zmałoznanejwPolscepowieściJohnaBanvilleThe Untouchable17)toAnthonyBlunt.

Jednaknieporównaniebohaterówksiążekdoichpierwowzorówtj.prawdziwychpo-stacijestwksiążceHitzanajważniejsze.Większeznaczeniemapokazanie,cowopisywa-nychprzezpowieściopisarzyhistoriachmapokryciewrzeczywistymwarsztaciepracywy-wiadowczej.Jużsametytułyrozdziałówwyjaśniają,coznalazłosięwjegozainteresowaniu:

1. Werbunek,2. Zdrada,3. Szpiegowskaadministracja,4. Kontrwywiad,5. Rzemiosło,6. Bohaterowie,7. Szpiedzyiseks,8. Zabójstwo,9. Łajdacyipreparatorzy,10. Fantastykanaukowa,11. Gradlasamejgry,12. Szpiegowanieprzyjaciółisojuszników,13. Terroryzmiwywiad,14. Niezgrabnysłoń,15. Szpiedzynaemeryturze.

Posługującsięprzykładamiliterackimi,byłyfunkcjonariuszCIAwyjaśnia,naczympolegająmetodyrekrutacjidosłużby,finansowanieilogistykadziałań,łącz-ność,dezinformacjaiwywiadelektroniczny.

10K.Philby,My Silent War,NewYork1968.11S.Kent,Strategic Intelligence for American World Policy,Princeton1949.12M.Carter,Anthony Blunt. His Lives,NewYork2001.13Ch.Andrew,For the President’s Eyes Only, Secret Intelligence and American Presidency from Washing-

ton to Bush,NewYork1995.14D.E.Murphy,S.Kondraszew,G.Bailey,Battleground Berlin. CIA vs. KGB in Cold War,NewHaven1997.15J.L.Schecter,P.S.Deriabin,The Spy Who Saved the World. How Soviet Colonel Changed the Course of

the Cold War,NewYork1992.16D.Wise,Spy, The Inside Story of How the FBI’s Robert Hansen Betrayed America,NewYork2002.17J.Banville,The Untouchable,London1977.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 89

Podobną do książki Hitza logiką posługuje się Michale Jago w opracowa-niuPrawdziwy George Smiley. Opowieść o agencie, który zainspirował Johna Le Carré18. Jest tobiografia JohnaBinghama,któryprzezponad25 lat (odpoczątku IIwojny światowejdokońca lat 60.XXw.) służyłwbrytyjskimkontrwywiadzieMI-5. Towłaśnie niektóre intelektualne rozgrywki i działania Binghama, a takżenapisane przez niego powieści19 podsuwałyDavidowiCornwellowi20 pomysły doksiążek.

Innepodejściedoanalizowaniapowieściszpiegowskichiopisywanychwlite-raturzemetoddziałaniasłużbprzyjąłemjasamjakoautorrecenzjipowieściszpie-gowskich21. Jakomateriał źródłowywybrałem46 powieści szpiegowskich, sensa-cyjnychikryminalnych,zczego12byłonapisanychprzezautorówpolskich,dwie(Tajny agentiJądro ciemności)przezJosephaConrada–któregoniemożnazaliczyćdoautorówpiszącychpopolsku,aleniechcęgorównieżzaliczaćdoautorówzagra-nicznych,31powieściautorstwazachodnichpisarzyijednąksiążkę(Siedemnaście mgnień wiosny)napisanąprzezJulianaSiemionowazZSRR.

Największa liczba powieści (18) dotyczy okresu zimnej wojny. Do tej gru-pynależągłównie tytuły JohnaLeCarré,FrederickaForystha,TomaClancy’ego. 17 książek dotyczy czasówwspółczesnych, głównie wojny z terroryzmem (znaj-dująsię tupozycje trzechwcześniejwymienionychautorów,a takżeVincentaSe-versky’egoiAlexaBerensona),aakcja11powieścirozgrywasiępodczasIIwojnyświatowejiwczasachprzedjejwybuchem(autoramisąm.in.AndrzejZbych,JulianSiemionow,AlanFurst,KenFollettiJosephConrad).

Wewszystkich46analizowanychpowieściachichautorzywróżnymstopniuujęliszczegółypracysłużbspecjalnych.Możnawnichznaleźćkilkaset(krótszychbądź dłuższych) fragmentów, które równie dobrzemogłyby się znaleźćwewspo-mnieniach,pozycjachdokumentalnychiliteraturzefaktuczywręczwopisachme-tod,regulacjachprawnychiinstrukcjachposzczególnychsłużb.

Autorzy ocenianych pozycji sporo miejsca poświęcają prezentacji strukturwywiadowczych,logistyceicharakterystycepracowników,funkcjonariuszyiagen-tówtajnychsłużb.Wśródopisywanychzagadnieńmożnawyróżnićtrzynajczęściejomawianetematy–strukturyizadania,finanseorazmotywację.Częstotliwośćichwystępowaniazostałaprzedstawionanawykresie1.

18M.Jago,Prawdziwy George Smiley, opowieść o agencie, który zainspirował Johna le Carré,Warszawa2014,s.237.

19WPolscezostaływydanedwieksiążkitegoautora:Nazwisko w aktach sprawy(Toruń2007)iRaj za piątym skrzyżowaniem(Toruń2007).

20PrawdziwenazwiskoJohnaLeCarre.21P.Niemczyk,Krótki kurs szpiegowania,„ExpressWieczorny.Kulisy”,odcinkidrukowanewlatach1994–

1995,m.in.wnumerze5z6stycznia1995r.,s.7;P.Niemczyk,Tajne przeszukanie w literaturze szpiegow-skiej, kryminalnej, sensacyjnej i political fiction, „PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego” 2014, nr 11 (6), s.223–236.

90 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Wykres 1. Liczba opisów tematów.Źródło:Opracowaniewłasneautora.Wykonanie:KajaPopoff-Szczepańska.

Jak łatwo zauważyć,w ponad połowie analizowanych powieścimożna znaleźćinformacjeostrukturachizadaniachorazsposobachmotywowanialudzi–zarównowła-snych funkcjonariuszy, jak i agentów.Niemalcoczwartapowieśćzawiera fragmentydotyczącesprawfinansowych.

Strukturysłużbsąprzedstawionezuwzględnieniempodziałunapionywcentralachiwplacówkachterenowych.Wtekstachmożnatakżeznaleźćopisykomórekspecjalne-goprzeznaczeniarealizującychzadaniazwiązanezprowadzenieminfiltracjiszczegól-niewrażliwychobszarów,przeznaczonedoszerzeniadezinformacjilubdziałającejakostrukturyparamilitarne.Fragmentyopisującesprawyfinansoweobejmująkilkaaspek-tów–metodyzacieraniaźródełpochodzeniapieniędzyprzeznaczonychnadziałaniaspe-cjalne(praniepieniędzy),wysokośćśrodkówprzekazywanychnakonkretnedziałania, ajedenzautorówprzytaczanawetprzykładzamieszczeniawtekścierzeczywistychsumprzyznawanychplacówkomterenowymnaichdziałania.

Przyopisywaniumotywówdziałaniazarównofunkcjonariuszy,jakiagentów(wbrewpozoromnieróżniąsięone,wedługautorówpowieści,takbardzoodsiebie)najczęściejmożna odnaleźć te,wskazywanew powszechnie używanym amerykańskim określeniu„MICE”(money, ideology,compromise lubcoercion,ego–czyli:pieniądze, ideologia,kompromis,opartynawzajemnychkorzyściach i zaniechaniach, lubprzymusorazego –najczęściej związane zpoczuciemniedowartościowania)22.Autorzy częstoprzypisująswoimbohateromrównieżpatriotyzm,altruizmalbopoczucieelitarnościsłużby.

W poddanych ocenie powieściach oprócz wyżej wymienionych wątków możnaznaleźć bardzo praktyczne informacje dotyczące m.in. narzędzi, którymi posługują sięsłużby specjalne. Można je podzielić na trzy grupy – metody analityczne, organizacja iwyposażenietechniczneplacówekorazwywiadelektroniczny.Ichczęstotliwośćpojawia-niasięwanalizowanejliteraturzeprzedstawiononawykresie2.

22https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol.-57-no.-1-a/vol.-57-no.-1-a-pdfs/Burkett-MICE%20to%20RASCALS.pdf[dostęp:4V2015].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 91

Wykres 2. Liczba opisów narzędzi w pracy wywiadowczej.Źródło:Opracowaniewłasneautora.Wykonanie:KajaPopoff-Szczepańska.

Ometodach analitycznych orazmożliwościach i zadaniach wywiadu elektro-nicznegomożnaprzeczytaćwkażdejpowieściconajmniejjednokrotnie.Informacjenatematwyposażeniaplacówkiwzwiązkuzprowadzonąprzezniedziałalnościąwy-wiadowcząznalazłysięnatomiastwponadpołowiez46analizowanychksiążek.

„Metodyanalityczne”obejmowały:przytoczonewpowieściachprzykładyiden-tyfikowania osób, struktur i ich zadań, narzędzia do sporządzania charakterystykiosób, opisy warsztatu analityków białego wywiadu oraz możliwości technicznychzwiązanychzanalizągłosu,zdjęciaczydokumentu.

Podwzględemorganizacjiiwyposażeniatechnicznegoplacówekautorzysku-piają sięprzedewszystkimna systemachbezpieczeństwa,w tymna takich szcze-gółach, jak wyposażenie pomieszczeń do bezpiecznych rozmów czy lokalizacja izabezpieczeniepomieszczeńszyfrantów.Najczęściejsąomawianenarzędziasłużącedoprowadzeniawywiaduelektronicznego,przedewszystkimsystemySIGINT23,orga-nizacjawywiadusatelitarnegoimożliwościsatelitówszpiegowskich.Ponadtomożnaznaleźćinformacjenatematwykorzystywaniaprzezbohaterówpowieścirozpoznanialotniczegowraz ze specyfikąwyposażenia samolotów.Niektórzy autorzy omawiająsystemypenetrowaniaInternetu,wspominajątakżeoistnieniusieciEchelon24.

Wiele miejsca poświęcono na szczegółowe nakreślenie obrazu konkretnychmiejscicharakterystykęzachowańzwiązanychzkamuflowaniemdziałalnościwy-wiadowczejwtzw.terenie.Najwięcejpomysłówdotyczyspecyficznejdziałalnościnielegałów,czylifunkcjonariuszydziałającychbezstatusudyplomatycznego(bywa,żewielelatukrywająsięnaobcymterenie).Wksiążkachmożnateżodnaleźćdo-kładneprzedstawienie różnegorodzajukryjówekiskrytekorazfirmprzykryciabędą-cychoparciemdlanielegałów.Nawykresie3przedstawionoliczbętegotypuopisów.

23„SignalIntelligence”najbardziejuniwersalneokreśleniewywiaduelektronicznego,chociażniezawszedotyczącepełnegospektrumjegomożliwości,por.https,//www.nsa.gov/sigint/[dostęp:4V2015].

24 Por. P.Krawczyk,Echelon – systemy monitorowania Internetu [online], https://ipsec.pl/prawo/2001/echelon-systemy-monitorowania-internetu.html[dostęp:4V2015].

92 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Wykres 3. Liczba opisów metod kamuflowania działalności.Źródło:Opracowaniewłasneautora.Wykonanie:KajaPopoff-Szczepańska.

Jakwidaćnawykresie,wpowieściachszpiegowskichnajczęściejmożnaznaleźćliteracką charakterystykę metod legendowania pracowników wywiadu działającychpozastatusemdyplomatycznymiposługującychsięfałszywątożsamością(nielegałów).Mowajestnietylkoosposobachichdziałania,lecztakżeometodachszkolenia,wyzna-czaniuzadańikamuflowaniudziałalności.Możnateżznaleźćinformacjenatematczasuaklimatyzacjinaobcymterenieimetodwprowadzania„natyłyprzeciwnika”.

Autorzystosująrozróżnieniekryjówekiskrytekwzależnościodprzeznaczenia–dlaosóbidlarzeczy.Omawiająmetodyichorganizacjii lokalizacjiorazsposobykamuflowania,atakżeopisująpułapki,któremająujawnićpróbęingerencjistronnie-wtajemniczonych.

Najrzadziejwocenianychpowieściachmożnaprzeczytaćofirmachprzykrycia,ichnajbardziejtypowychmetodachdziałania(handelidoradztwo),alezdarzasięteżopisstrukturytychfirmorazichzadania.

Autorzy często poruszają jeszcze jedną grupę tematów dotyczących skompli-kowanychprocedur związanych z łącznością (kurierzy i szyfry), typowaniem, skądwyciekająinformacje,lubktóryzewspółpracownikówmożeokazaćsięzdrajcą.Czę-stotliwośćtychwątkówzaprezentowanonawykresie4.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 93

Wykres 4. Liczba opisów dotyczących zdrad i procedur w łączności i kontrwywiadzie.Źródło:Opracowaniewłasneautora.Wykonanie:KajaPopoff-Szczepańska.

Łatwopoliczyć,żewpołowieomawianychksiążekznajdująsięopisyzdrady. Analizowanesąmotywyprzejścianadrugąstronę,ucieczkiiwywołanenimistraty.Wprocedurachkontrwywiadowczych sąomawianemetody typowania iprowoko-wania„podwójnychagentów”.

Wopisachsystemówłącznościsąujętedwazagadnienia.Dopierwszegonale-żą:organizacjałącznościkurierskiej,zrozróżnieniemnakurierówdyplomatycznych i„nielegalnych”,organizacjasiatkikurierów,kamuflowanieprzesyłekorazlogistykaekspedycjiprzesyłki.Drugiezagadnienietostosowaneprzezsłużbymetodykrypto-graficzne–odnajstarszychhistorycznych(szyfryksiążkoweczypodstawieniowe)pometodyszyfrowaniawsieciachITiobjaśnienia,czymsąkrzyweeliptyczne.Przyomawianiuniezawodnościróżnychmetodbywaocenianaichpodatnośćnazłamanie(chociażbyzapośrednictwembrute force–siłowegoprzełamaniaszyfrupolegają-cegonasukcesywnymsprawdzaniuwszystkichmożliwościpomagającychodczytaćukrytytekst.

Ostatniągrupązagadnieńszczególnieczęstopojawiającychsięwanalizowa-nych powieściach szpiegowskich są zabezpieczenia organizacyjne i technika ope-racyjna.Można tuwyróżnić trzy podstawowe tematy: rozpoznawanie obserwacji,martweskrzynki i tajneprzeszukanie.Częstotliwośćwystępowania tego typuopi-sówilustrujewykres5.

94 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Wykres 5. Liczba opisów zabezpieczenia organizacyjnego i techniki operacyjnej.Źródło:Opracowaniewłasneautora.Wykonanie:KajaPopoff-Szczepańska.

Zwszystkichprzedstawianychsprawnajwięcejjestprzykładówdotyczącychwy-krywaniaobserwacjiikontrobserwacji.Wyobraźniaautorówobejmujechybacałespek-trummożliwości,naprzykładjakrozpoznaćobserwacjępieszą,samochodową,kombi-nowaną.Autorzykonstruująciekawetrasysprawdzeniowe,pokazują,jaksprowokowaćekipęobserwacji,abysięujawniła.Elementemopisówbywatakżestrategiapostępowa-niawraziewykryciaobserwacji.

Stosunkoworzadko,chociażbardzociekawe,zdarzająsięopisymartwychskrzy-nek.Możnawięcznaleźćinformacjeoichmiejscuwsystemiełączności,kryteriumwy-borumiejsca,aleprzedewszystkimoichfunkcjonowaniu,metodachkamuflażu,sposo-bachobsługiorazsygnalizacjiinformującejozapełnieniubądźopróżnieniuskrzynki.

Oorganizacjitajnegoprzeszukanianapodstawiefragmentówliteraturynapisałemjużosobnyartykuł25.Alemimotowartowspomnieć,żewopisachtajnegoprzeszukaniaprzytaczasięetapyjegoprzygotowania(rozpoznaniemiejscawraznp.zsystememalar-mowym,kompletowaniekluczydobram,garaży, furtek itp.),zapewnieniekamuflażu iasekuracjiekipyprzeszukującej,sposobywejścia(włamania),postępowaniawprze-szukiwanymobiekcieorazopuszczaniamiejscarewizji.

Podsumowująctokrótkiezestawienie,trzebazauważyć,żebardzowieleopisówjestprecyzyjnych,szczegółowychipraktycznych.Nicdziwnego,sporagrupaautorówtobylifunkcjonariuszesłużbspecjalnych26.Możnasiędomyślać,żepozostaliznichwieleczasupoświęcilinaposzukiwania relacjiświadkówwydarzeń i studiowanie literaturyprzedmiotu.Stądfikcjaliterackaprzeplatasięzautentycznymizdarzeniamihistoryczny-mi,aopisywaneproceduryirozwiązaniaprawneczęstoodzwierciedlająregulacjerze-czywiściestosowaneprzezsłużbyopisywanegopaństwa(np.algorytmypostępowania,którymiposługująsięamerykańskiekomórkiwywiaduelektronicznego).Należydodać,

25Zob.P.Niemczyk,Tajne przeszukanie w literaturze szpiegowskiej…26NaprzykładJohnLeCarré,VincentSeverski,JohnBingham,HenrykBosak,WiktorSuworow,Vladimir

Volkoff.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 95

żenajlepszepowieścioddająspecyficznąatmosferępracywywiadowczejijejdynamikę(araczejzpunktuwidzeniamniejzorientowanegoczytelnika–jejbrak).

Wszystko to razem sprawia, że niektórzy autorzy w opisach środków i metodchronionychprzepisamiopracyoperacyjno-rozpoznawczejorazniejawnychsposobówdziałańsłużbspecjalnychinarzędzi,któreonestosują,naruszajązasadynieujawnianiategorodzajuszczegółów.Wielespostrzeżeńzwiązanychzpsychologicznąstronąpozy-skiwaniawspółpracownikówdośćwiernieoddajelogikędziałania(przywoływanejużkryteria„MICE”).Zauważalnejesttakżeprzenoszeniemetoddziałaniaiorganizowaniastrukturczy systemówze służb specjalnychnaorganizacjeprzestępczeczyprywatnestrukturywywiadugospodarczego.Dotyczytometodod„działaniapodprzykryciem”przezwykorzystywaneśrodkitechnikipometodyanalityczne.Takjakbyśrodowiskateniemiałyjużprzedsobążadnychtajemnic.

Napodobnyproblemzwracauwagę takżeAndrzejPrzemyski,omawiającwątkiterrorystycznewpowieściachTomaClancy’ego27.

Nazakończenietrzebadodać,żemetodydziałaniaiproblemysłużbspecjalnychstałysięnietylkotematamiliteraturyfachowej,prawniczej,historycznej,politologicznejczypięknej,aletakżetrafiłynastronyksiążekdla…dzieci.Wostatnimczasieukazałosiękilkapozycji,którejakoformęzabawyrekomendująnaukęszpiegowskiegorzemio-sła28.Cointrygujące,poruszajądośćszczegółowotakspecjalistycznezagadnienia,jakwykrywanieobserwacji,organizacjaskrzynekkontaktowych,zmianawygląduwruchu,błyskawiczneprzekazaniemateriałuiposługiwaniesiętajnopisem,aopisytesąsensow-ne,konkretne,łatwedozrozumieniaipraktyczne.

Bibliografia:

BerensonA.,Tajny agent,przekładM.Grala-Kowalska,Warszawa2012,HachettePolska,474s.

BerensonA.,Wierny szpieg,przekładC.Murawski,Katowice2006,SoniaDraga,442s.BinghamJ.,Raj za piątym skrzyżowaniem,przekładA.Klonowska,Toruń2007,C&T,186s.BosakH.,Rezydent z Genewy,Warszawa2002,Jaworski,280s.BosakH.,Werbownik,Warszawa2002,Jaworski,231s.BosakH.,Wnuk generała,Warszawa2000,Jaworski,282s.LeCarréJ.,Mała doboszka,przekładB.Maliborski,Warszawa2009,ŚwiatKsiążki,543s.LeCarréJ.,Przyjaźń absolutna,przekładJ.Rybicki,Warszawa2004,Amber,303s.LeCarréJ.,Russia House,przekładE.Życieńska,Warszawa1999,Amber,256s.LeCarréJ.,Subtelna prawda,przekładP.Korombel,Katowice2013,SoniaDraga,368s.LeCarréJ.,Tajny pielgrzym,przekładJ.Kozłowski,Warszawa2000,Amber,271s.LeCarréJ.,Z przejmującego zimna,przekładJ.Kraśko,Warszawa2008,ŚwiatKsiążki,

238s.LeCarréJ.,Za późno na wojnę,przekładR.Januszewski,Warszawa2003,Amber,223s.ClancyT.,Kardynał z Kremla,przekładL.Erenfeicht,Warszawa2011,FabrykaSensacji,

510s.

27A. Przemyski,Współczesny terroryzm w powieści sensacyjnej. Zjawisko terroryzmu w cyklu powie-ści Toma Clancy’ego,w:Współczesne zagrożenia terrorystyczne oraz metody ich zwalczania,J.Szafrański, J.Kosiński(red.),Szczytno2007,s.285–296.

28 J. Smith, Jak zostać szpiegiem w 7 dni,Warszawa 2007, s. 27; F. Travis, J. Hindley, R. Thomson, H.Amery,Ch.Rawson,A.Harper,Podręcznik szpiega,Kraków2013.

96 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

ClancyT.,Zęby tygrysa,przekładP.Martin,Warszawa2004,Amber,s.325.Conrad J., Jądro ciemności, przekładB.Koc,Warszawa 2000, LudowaSpółdzielnia

Wydawnicza,152s.ConradJ.,Tajny agent,przekładA.Glinczanka,Kraków2004,MediasatPoland,222s.DoyleA.C.,Księga wszystkich dokonań Sherlocka Holmesa, przekładA. Krochmal,

R.Kędzierski,M.Domagalska,Z.Wawrzyniak,Warszawa2011,REA,1119s.FollettK.,Igła,przekładM.Targowska-Grabińska,Warszawa1989,Czytelnik,301s.ForsythF.,Czarna lista,przekładA.Niewiadomski,Warszawa2014,AlbatrosA.Kuryłowicz,

430s.ForsythF.,Mściciel,przekładJ.Manicki,WitoldNowakowski,Warszawa2004,Albatros

A.Kuryłowicz,414s.Forsyth F.,Weteran, przekład P.Amsterdamski,A. Nakoniecznik,W. Nowakowski,

J.Manicki,Warszawa2012,AlbatrosA.Kuryłowicz,399s.ForsythF.,Fałszerz,przekładZ.Kusiak,Warszawa2009,Amber,399s.ForsythF.,Negocjator,przekładK.Kwiatkowska,Warszawa2011,Amber,479s.FurstA.,Szpiedzy w Warszawie, przekładE. Penksyk-Kluczkowska,Katowice 2010,

SoniaDraga,307s.GradyJ.,Sześć dni Kondora,przekładS.Wilkosz,Warszawa1994,Amber,156s.GreeneG.,Nasz człowiek w Hawanie,przekładM.Skibniewska,Katowice2012,Sonia

Draga,303s.GriffinW.E.B.,Butterworth IVW.E.,Poza prawem,przekładM.Szymański,Poznań

2011,Rebis,451s.HigginsJ.,Mroczne kryjówki,przekładJ.Kowalczyk,Warszawa2011,FabrykaSensacji,

317s.LittellR.,Legendy, czyli maski szpiega,przekładM.Fedyszak,Warszawa2006,Noir

SurBlanc,423s.LittellR.,W gąszczu luster,przekładD.Walasek-Elbanowska,AleksandraLercher-

Szymańska,Warszawa2005,NoirSurBlanc,888s.LudlumR.,Zdrada Tristana,przekładJ.Kraśko,Warszawa2004,Amber,375s.MackiewiczJ.,Sprawa pułkownika Miasojedowa,Londyn2010,Kontra,605s.NowakZ.K.S.,Kapitan Goethe,Warszawa2006,ŚwiatKsiążki,160s.PrestonD.,ChildL.,Miecz Gideona,przekładK.Kasterka,Warszawa2012,Książki

Gruner+JahrPolska,437s.QuinnellA.J.,Szlak łez,przekładG.Kołodziejczyk,Warszawa2004,Amber,176s.SekielskiT.,Sejf,Poznań2012,Rebis,344s.SiemionowJ.,Siedemnaście mgnień wiosny,przekładZ.Romanowski,Warszawa1985,

WydawnictwoMinisterstwaObronyNarodowej,272s.SeverskiV.V.,Nielegalni,Warszawa2011,CzarnaOwca,808s.SeverskiV.V.,Nieśmiertelni,Warszawa2014,CzarnaOwca,799s.SeverskiV.V.,Niewierni,Warszawa2012,CzarnaOwca,862s.SuworowW.,Akwarium,przekładA.Mietkowski,Poznań2007,Rebis,334s.VolkoffV.,Werbunek,przekładB.Biały,Dębogóra2007,KlubKsiążkiKatolickiej,457s.WołoszańskiB.,Twierdza szyfrów,Warszawa2004,Wołoszański,303s.ZbychA,Stawka większa niż życie. Drugie narodziny,Warszawa1988,Wydawnictwo

MinisterstwaObronyNarodowej,268s.ZbychA.,Stawka większa niż życie. Kurierka z Londynu,Warszawa1989,Wydawnic-

twoMinisterstwaObronyNarodowej,237s.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 97

Abstrakt

Literaturapięknamożebyćwartościowymźródłeminformacjiozadaniachime-todachpracysłużbspecjalnych.Dotyczytoprzedewszystkimpowieściszpiegowskich,ale nie tylko– również powieści kryminalnych, sensacyjnych i politicalfiction.Nie-którzyzautorówdysponująfachowąwiedząosłużbachspecjalnychtakżedlatego,żewtychsłużbachwcześniejpracowali.Nastronachpowieścimożnaznaleźćinformacjezarównoostrukturachorganizacyjnychsłużb,oichzadaniach,jakiosystemachmo-tywacyjnych,metodachrekturacjiipowodach,dlaktórychwerbowanizgadzająsięnaprzejścieproceduryrektutacyjnejlubwspółpracęagenturalną.Znaleźćwnichteżmoż-nabardzokonkretneprzykładyzastosowaniaśrodkówtechnikioperacyjnej:łączności,obserwacji,zabezpieczeniaobiektówczynawettakzaawansowanychdziałań,jaktajneprzeszukanie.

Słowa kluczowe: powieść szpiegowska, powieść sensacyjna, służby specjalne, fikcjaliteracka,technikaoperacyjna,struktury,motywacja,bezpieczeństwo.

Abstract

Fictioncanbeavaluablesourceofinformationontasksandworkingmethodsofsecretservices.Itconcernsmainlyspynovels,butnotonly–alsodetectivenovels,thril-lersandpoliticalfiction.Someofauthorshaveexpertiseaboutspecialservices,becausetheyworkedpreviously insuch institutions. Insuchnovels,onecanfind informationontheorganizationalstructuresofsecretservices,theiractionsandmotivationsystems,recruitmentmethods and reasons forwhich recruited people agree towork as secretagents.Veryspecificexamplesofoperationalmeasurescanbefoundinthem,suchas:operationalcommunicationmeans,surveillancetechniques,buildingprotectionorevensuchcomplicatedoperationalmethodasasecretsearch.

keywords: spy novel, detective story, special services, fiction, operationalmethods,structure,motivation,protection.