UWARUNKOWANIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMIN WIEJSKICH

MAŁOPOLSKI A PERSPEKTYWY PRZEKAZANIA

GOSPODARSTWA ROLNEGO NASTĘPCY

- studium przypadkudr inż. Łukasz PaluchZakład Ekonomii i Polityki Gospodarczej,

Zakład Ekonomiki i Organizacji RolnictwaInstytut Ekonomiczno-Społeczny

Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.”Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 -

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

22 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

1. Wprowadzenie

2. Cel główny badań

3. Organizacja i metodyka badań

4. Lokalizacja badań

5. Wyniki badań

6. Wnioski

PLAN WYSTĄPIENIAPLAN WYSTĄPIENIA

33 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WPROWADZENIEWPROWADZENIE

Na przeobrażenia obszarów wiejskich coraz większy wpływ wywierają procesy globalizacji i urbanizacji, których skutkiem są nie tylko zmiany struktury podmiotowej gospodarki narodowej przejawiające się w zmniejszaniu znaczenia rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej, ale również zmiany w strukturze społeczno-zawodowej, w tym wzrost zatrudnienia w sektorze pozarolniczym, a także porzucanie działalności rolniczej.

Rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej zmienia często profil funkcjonalności gmin w wymiarze społeczno-gospodarczym, a możliwość znalezienia atrakcyjniejszej pracy w sektorze usług lub przemyśle sprawia, że zainteresowanie młodych ludzi pracą w rolnictwie jest bardzo znikome.

44 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WPROWADZENIEWPROWADZENIE

Dynamika procesów dezagraryzacyjnych w sferze społeczno-gospodarczej, tj. niosących ze sobą zmniejszanie zatrudnienia w rolnictwie, a także zamieranie tradycyjnej kultury chłopskiej i wiejskiej są jednak uzależnione również od szeregu uwarunkowań obiektywnych, w tym położenia obszarów wiejskich względem większych miast.

Bliskość dużego miasta, o wyraźnie bogatszej strukturze rynku pracy od strony popytowej, przyczynia się do zmniejszenia znaczenia rolnictwa w strukturze gospodarki danej jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto napływ ludności miejskiej do gmin położonych w strefach podmiejskich (subrubanizacja) powoduje zmianę ich dotychczasowego profilu funkcjonalności w wymiarze społeczno-gospodarczym.

55 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WPROWADZENIEWPROWADZENIE

W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż procesy dezagraryzacji wsi są zatem obecnie najsilniejsze w regionach o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego, a także w regionach bardzo rozdrobnionych agrarnie.

Można zatem postawić tezę, iż szczególnie nasilone procesy dezagraryzacyjne, w tym problem braku następców w gospodarstwach rolnych Małopolski dotyczy szczególnie jednostek samorządu terytorialnego o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego, a także położonych w bliskiej odległości od ośrodków miejskich.

66 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

CEL GŁÓWNYCEL GŁÓWNY

Celem opracowania jest próba oceny wpływu poziomu rozwoju gospodarczego gmin wiejskich województwa małopolskiego oraz ich położenia względem ośrodków miejskich na stan rolnictwa i perspektywy sukcesji gospodarstw rolnych, zlokalizowanych na ich obszarze.

77 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

Zdefiniowanie problemu badawczego

I ETAP

Analiza danych (2004-2010) (BDL, SAS)

Zastosowanie metody unitaryzacji zerowanej

Wyznaczenie syntetycznych miar rozwoju (125 gmin wiejskich)

II ETAP

Analiza zebranego materiału

S T

U D

I U M

L I T

E R

A T

U R

Y

Wywiad z kwestionariuszem (13 gmin dobranych w sposób celowy)

Podział 125 gmin wiejskich ze względu na poziom rozwoju gospodarczego (4 grupy)

Podział gmin o najwyższym poziomie rozwoju ze względu na położenie (grupa I)

Rysunek 1. Organizacja badańŹródło: opracowanie

własne.

88 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

ORGANIZACJA I METODYKA ORGANIZACJA I METODYKA BADAŃBADAŃ

Zestaw zmiennych charakteryzujący poziom rozwoju gospodarczego:

x1(s) - wskaźnik serwicyzacji gospodarki w 2010 r.,

x2(s) - liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON przypadających na 1000 mieszkańców w 2010 r., x3(s) - wielkość dochodów własnych na 1 mieszkańca w latach 2004 - 2010 [zł], x4(s) - udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem w latach 2004 - 2010 [%],x5(s) - wielkość środków pozyskanych z budżetu UE na 1000 mieszkańców w latach 2007 – 2010 [zł],x6(s) - wielkość wpływów do budżetu z tytułu podatków na 1 mieszkańca w 2010 r. [zł].

99 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

LOKALIZACJA BADAŃLOKALIZACJA BADAŃ

Tabela 1. Podział gmin wiejskich w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego

Tabela 2. Podział gmin wiejskich o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego ze względu na położenie

Grupa Rodzaj Liczba gmin Udział w

zbiorowości

IIIIIIIV

Najwyższy poziom rozwojuŚredni poziom rozwoju Niższy poziomie rozwojuNajniższy poziom rozwoju

17 33 63 12

13,626,450,4 9,6

Źródło: opracowanie własne.

Grupa GminyPołożenie w bliskim sąsiedztwie Krakowa

Kłaj, Lanckorona, Michałowice, Sułoszowa, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki

Położenie peryferyjneKościelisko, Poronin, Sękowa, Spytkowice, Szerzyny, Wietrzychowice

Wykluczenie z badań Spytkowice, Przeciszów, Bolesław, Wieprz

1010 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WYNIKI BADAŃWYNIKI BADAŃ

Tabela 3. Wybrane charakterystyki gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich

Źródło: obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

Wyszczególnienie

Gminy o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego Województwo

małopolskie ogółemogółem

gminy peryferyjne

gminy położone w bliskim sąsiedztwie

KrakowaUdział UR gospodarstw rolnych w powierzchni ogółem gmin [%]

36,8 30,8 45,4 43,5

Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej [pkt.]

66,1 50,0 88,7 65,5

Udział UR wyłączonych z produkcji rolnej [%] 21,4 23,6 19,2 18,5

Udział UR w gospodarstwach o powierzchni do 1 ha UR 9,2 6,7 12,1 9,4

1111 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WYNIKI BADAŃWYNIKI BADAŃ

Tabela 4. Wybrane charakterystyki struktury agrarnej badanych gmin wiejskich

Źródło: obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

Wyszczególnienie

Gminy o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego Województw

o małopolskie

ogółemogółem

gminy peryferyjne

gminy położone w bliskim sąsiedztwie

Krakowa

Udział gospodarstw rolnych o powierzchni do 1 ha UR 46,9 42,3 51,5 43,2

Przeciętna powierzchnia UR gospodarstwa rolnego 2,37 2,45 2,29 2,96

Przeciętna powierzchnia UR gospodarstwa rolnego powyżej 1 ha UR

4,03 3,96 4,11 4,72

Udział gospodarstw rolnych o wielkości powyżej 8 tys. euro SO

7,4 6,0 8,5 8,5

Udział gospodarstw rolnych nie prowadzących działalności rolniczej

20,1 16,4 24,1 22,4

Udział gospodarstw rolnych nie utrzymujących zwierząt 56,3 49,1 61,5 54,3

1212 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WYNIKI BADAŃWYNIKI BADAŃ

Tabela 5. Główne źródła dochodu gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich

Źródło: obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

Udział gospodarstw indywidualnych

Gminy o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego Województ

wo małopolskie ogółem

ogółemgminy

peryferyjne

gminy położone w bliskim sąsiedztwie

Krakowa

Dochody rolnicze >50% dochodów 11,9 13,4 10,6 13,1Dochody z pracy najemnej >50% dochodów 37,6 32,3 41,6 36,9

Emerytura i renta >50% dochodów 24,3 24,4 24,1 26,2Dochody pozarolnicze >50% dochodów 12,7 13,1 12,3 10,9

1313 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WYNIKI BADAŃWYNIKI BADAŃ

Tabela 6. Struktura wiekowa i wykształcenie kierowników gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich

Źródło: obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

Wyszczególnienie

Gminy o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego Województw

o małopolskie

ogółemogółem

gminy peryferyjn

e

gminy położone w bliskim sąsiedztwie

Krakowa

Udział gospodarstw, w których kierownik jest w wieku do 44 lat 27,0 30,7 24,4 27,4Udział gospodarstw, w których kierownik jest w wieku powyżej 55 lat

29,1 28,4 29,6 28,1

Udział kierowników gospodarstw posiadających co najmniej średnie wykształcenie rolnicze

4,1 3,6 4,4 4,5

1414 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WNIOSKIWNIOSKI

Wyraźnie rozdrobniona struktura agrarna oraz występowanie niekorzystnych warunków do gospodarowania ziemią, generujące ograniczone możliwości uzyskania parytetowych dochodów z małopolskiego rolnictwa, które są znacznie niższe niż średnio w kraju powoduje, ograniczenie w sukcesji gospodarstw rolnych Małopolski, gdzie dla ponad 25% gospodarstw wiek ich kierowników przekroczył 55 lat.

1515 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WNIOSKIWNIOSKI

Trudności w skutecznym przekazaniu gospodarstw Małopolski związane są jednak nie tylko ze specyficznymi uwarunkowaniami natury środowiskowej, ale wynikają one także z problemu odpływu młodzieży z obszarów peryferyjnych regionu w kierunku intensywnie rozwijających się ośrodków miejskich, o wyraźnie bogatszej strukturze rynku pracy od strony popytowej, zjawiska wzmożonej emigracji zagranicznych oraz napływu ludności miejskiej do gmin położonych w strefach podmiejskich, co powoduje zmianę ich dotychczasowego profilu funkcjonalności w wymiarze gospodarczym.

1616 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WNIOSKIWNIOSKI

Prowadzone badania w jednostkach samorządu terytorialnego, o statusie wiejskim, zlokalizowanych na obszarach peryferyjnych Małopolski wykazały, iż zjawisko intensywnych emigracji zarobkowych w kierunku miast i zagranicę jest czynnikiem destymulującym rozwój produkcji rolniczej, a tym samym perspektywy przekazania gospodarstw rolnych następcy. Większość z pytanych respondentów stwierdziła bowiem, że spośród 23% gospodarstw uznanych za potencjalnie rozwojowe, w co piątym z nich istnieją możliwości skutecznego przekazania gospodarstwa następcy.

1717 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

WNIOSKIWNIOSKI

Analiza pozyskanego materiału empirycznego wskazała, iż w gminach wiejskich, usytuowanych w strefach podmiejskich województwa małopolskiego spośród 14% gospodarstw potencjalnie rozwojowych, zaledwie co ósme posiada ewentualnego następcę. Rolnictwo ulega tu zatem nasilonym procesom dezagraryzacji, co związane jest z kolei, z napływem ludności miejskiej, której działalność gospodarcza zmienia często profil funkcjonalności gminy w wymiarze gospodarczym, a gospodarstwo rolne nie stanowi głównego źródła dochodu, ograniczając tym samym zainteresowanie młodych ludzi jego przejęciem i prowadzeniem produkcji rolnej.

dr inż. Łukasz Paluch

Zakład Ekonomii i Polityki Gospodarczej,Instytut Ekonomiczno-Społeczny

Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach

wiejskich Europy”wiejskich Europy”

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ