Post on 11-Jan-2017
Standardy diagnozowania zaburzeń uczenia się na przykładzie dysleksji rozwojowej
Grażyna Krasowicz-Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia się IBE
Joanna Stańczak Pracownia Testów Psychologicznych PTP
Problemy z diagnozowaniem
różne reguły diagnozowania w zależności od rejonu/poradni
zróżnicowane rozumienie dysleksji, oparte jeszcze na teoriach sprzed 50 lat
konsekwencje: ° niezrozumienie i ośmieszenie zjawiska w
mediach ° nauczyciele, a nawet pracownicy poradni
„nie wierzą” w dysleksję
Jak rozwiązać problem?
Określenie zjawiska na tyle precyzyjne, na ile pozwala obecna (!) wiedza
Opracowanie reguł/procedur diagnozowania
Korzystanie z wzorców postępowania wypracowanych w innych krajach
Korzystanie z dobrych narzędzi diagnostycznych
Co diagnozujemy ?
Podstawa – np. DSM V 2013 ZABURZENIA NEUROROZWOJOWE
SPECYFICZNE ZABURZENIA UCZENIA
F 81.0 - Z ZABURZENIEM CZYTANIA
F 81.1 - Z ZABURZENIEM EKSPRESJI PISEMNEJ
F 81.2 - Z ZABURZENIAMI MATEMATYCZNYMI
Diagnoza SZU
CZTERY KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE - A,B,C,D WSZYSTKIE MUSZĄ ZOSTAĆ POTWIERDZONE !!!
KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE A co najmniej jeden z następujących symptomów,
1. nieprawidłowe lub powolne czytanie wyrazów
2. trudności w zrozumieniu znaczenia tego, co czyta
3. trudności z poprawnym pisaniem 4. trudności z ekspresją pisemną
5. trudności z ukształtowaniem pojęcia liczby i/lub liczenia
6. trudności z wnioskowaniem/rozumowaniem matematycznym
trwające od minimum 6 miesięcy, niezależnie od wprowadzenia interwencji
KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE B Dotknięte trudnościami sprawności: są poniżej oczekiwanych na podstawie wieku dziecka
wywołują istotne skutki w działaniach szkolnych czy
zawodowych albo w aktywnościach dnia codziennego,
potwierdzone indywidualnie przeprowadzonymi wystandaryzowanymi (psychometrycznymi) pomiarami osiągnięć i odpowiednio dostosowaną oceną kliniczną.
° Dla osób od 17 lat, wystandaryzowaną diagnozę można zastąpić
udokumentowana historią trudności w uczeniu się.
KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE C SZU rozpoznaje się w okresie szkolnym, może się zdarzyć, że nie ujawni się ono w pełni od samego poczatku edukacji, a dopiero, gdy wymagania przekroczą ograniczenia jednostki (np. w testach z presją czasu, w czytaniu/pisaniu długich złożonych raportów, przy zbyt dużych obciążeniach szkolnych).
KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE D SZU raczej nie są stwierdzane przy:
upośledzeniu umysłowym, nieprawidłowym słuchu i wzroku, innych zaburzeniach umysłowych lub neurologicznych, przeciwnościach psychospołecznych, braku biegłości w języku, w którym prowadzone jest nauczanie nieodpowiedniej metodzie nauczania.
zaburzenie czytania
obejmuje: ° poprawność czytania wyrazów ° tempo czytania i płynność ° czytanie ze zrozumieniem
zaburzenie ekspresji pisemnej obejmuje:
° poprawność pisania (spelling accuracy) ° poprawność gramatyczną i interpunkcyjną ° klarowność i organizację tekstów w ekspresji pisemnej
UWAGA: DYSLEKSJA jest alternatywnym terminem odnoszącym się do trudności w uczeniu charakteryzujących się problemem z poprawnym lub płynnym rozpoznawaniem słów, słabym dekodowaniem i ewentualnie niskimi sprawnościami pisania.
Patomechanizmy dysleksji
W literaturze można znaleźć różne teorie próbujące wyjaśnić przyczyny dysleksji
• WYKŁAD PROF. ANGELI FAWCETT.
Najsilniej udokumentowane empirycznie: • Teoria deficytu fonologicznego • Teoria podwójnego deficytu
• Deficyt umiejętności fonologicznych • Deficyt umiejętności szybkiego, zautomatyzowanego
przetwarzania informacji leksykalnych
Diagnoza dysleksji - fakty
diagnozujemy na podstawie objawów, którymi są trudności w czytaniu pojedynczych wyrazów (obniżona poprawność i tempo)
trudnościom w czytaniu może towarzyszyć
błędne zapisywanie wyrazów (trudności w pisaniu)
Diagnoza dysleksji - fakty
powyższe trudności są poważne (znacznie poniżej poziomu oczekiwanego ze względu na wiek i IQ)
i uporczywe (utrzymują się pomimo prób pomocy)
nie stawiamy diagnozy dysleksji u uczniów z IQ poniżej 70
Diagnoza dysleksji - fakty
Uwzględniamy w diagnozie różne możliwe patomechanizmy, ale przede wszystkim te najlepiej udokumentowane – czyli deficyt fonologiczny, a także tempo nazywania
Praktyka oparta na dowodach empirycznych (Evidence Based Practice EBP)
reguły wnioskowania – jasne, określone, powtarzalne.
techniki pomiaru – wiarygodne osoba dokonująca diagnozy musi łączyć:
• najlepsze dostępne dowody empiryczne • biegłość praktyczną • kontekst:
indywidualnych cech dziecka, preferencji dziecka i jego opiekunów kultury, z której pochodzi i w której aktualnie
żyje (Stemplewska-Żakowicz 2009)
Diagnozowanie oparte na dowodach empirycznych (Evidence-Based Assessment EBA)
Odpowiedzialność etyczna
Zgodnie z Wytycznymi Międzynarodowej Komisji ds. Testów, odpowiedzialność za etyczne stosowanie testów spoczywa na osobie diagnozującej.
Obejmuje: ° odpowiednie kwalifikacje badającego, ° wybór procedury badania i testu ° formułowanie zaleceń na jego podstawie
Wybierając test należy przeanalizować aktualne informacje dotyczące wszystkich potencjalnie odpowiednich narzędzi (np. dostępne informacje o testach, niezależne recenzje czy opinie ekspertów).
Jak wybrać test ? Na co zwracać uwagę wybierając test?
Założenia teoretyczne dla metody - ramy interpretacji
Rzetelność ° test o niskiej rzetelności nie może być wykorzystywany w diagnozie
indywidualnej (jest mało dokładny, a wynik obciążony jest dużym błędem pomiaru; skutek - nieprzydatne, nieprawdziwe informacje o dziecku).
Trafność testu ° należy stosować tylko narzędzia z potwierdzoną trafnością
(najlepiej na kilka sposobów)
Dane o rzetelności i trafności muszą być zawarte w podręczniku do testu.
Testy o niższej rzetelności i uznanych dowodach trafności mogą mieć zastosowanie jedynie w badaniach przesiewowych.
Jak wybrać test ? Na co zwracać uwagę wybierając test?
Normy rozkład wyników testu w grupie odniesienia, odpowiadającej
strukturze populacji oraz charakterystyce dziecka, które badamy wskazują miejsce, jakie zajmuje badane dziecko na tle tejże grupy aktualne (optymalnie nie starsze niż 10 lat, zwłaszcza testy inteligencji) wyrażone na skali standaryzowanej np. stenowej, centylowej,
wechslerowskiej. podręcznik do testu musi zawierać opis prowadzenia normalizacji.
Legalność diagnosta jest zobowiązany do stosowania tylko takich testów, które
zostały wydane legalnie, z poszanowaniem prawa autorskiego, i są dostępne w legalnej dystrybucji, a więc możliwe do zakupienia bądź dostępne bezpłatnie.
Jak wybrać test ? Co powinien zawierać podręcznik ?
① Wskazanie autora testu (i polskiej adaptacji w wypadku testów zagranicznych)
② Opis podstaw teoretycznych testu
③ Opis własności psychometrycznych – rzetelność i trafność, standardowy błąd pomiaru
④ Opis procedury normalizacji – normy, opis grupy normalizacyjnej (wielkość, dobór do grupy, czy próba ogólnopolska)
⑤ Normy wyrażone na skali standaryzowanej
⑥ Opis procedury badania, obliczania i interpretacji wyniku; dokładne instrukcje badania testem
BATERIA TESTÓW DO DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI
Cele stworzenia baterii diagnostycznej:
diagnoza oparta na współczesnej i aktualnej wiedzy na temat dysleksji i zaburzenia uczenia
diagnoza psychometryczna, realizująca „dobre praktyki” i standardy diagnostyczne
częściowe wykorzystanie narzędzi już używanych przez praktyków po ich modyfikacji
ujednolicenie praktyki diagnostycznej i stworzenie reguł (procedur) postępowania I wnioskowania
Podstawowa postępowania diagnostycznego
Najważniejszym krokiem wstępnym jest diagnoza psychometryczna i uwzględnienie obiektywnych kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, czy mamy do czynienia z dysleksją czy „zwykłymi” trudnościami w uczeniu.
Bateria do diagnozowania dysleksji w klasie III i klasie V
Pracownia Testów Psychologicznych PTP Rok 2008 Aneks dla klasy V – rok 2010 Autorzy:
• Marta Bogdanowicz • Aleksandra Jaworowska • Grażyna Krasowicz-Kupis • Anna Matczak • Olga Pelc-Pękala • Izabela Pietras • Joanna Stańczak • Marcin Szczerbiński
Obszary uwzględnione w diagnozie dysleksji
• Inteligencja
• Czytanie
• Umiejętności fonologiczne
• Tempo nazywania (szybkie automatyczne nazywanie – specyficzny aspekt tempa przetwarzania informacji)
• Dodatkowo pisanie
Testy umiejętności czytania
DEKODOWANIE:
Czytanie Sensownych Słów autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis inne wersje dla kl. III i V
Łatysz autorstwa Marty Bogdanowicz
CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM:
Czytanie ze Skreśleniami autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis
Domek Krasnoludków autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis tylko kl. III
Czytanie Sensownych Słów
• Czytanie serii niepowiązanych wyrazów o wzrastającej złożoności. Przykłady zadań:
Klasa III tej, jasne, wiadro, żaglowce, się, zagrać, gruba, będzie, zrobiło,
naburmuszony…
Klasa V miasta, źródłach, rycerskie, omówiony, krajobrazowe, budzi,
deszczu, wybrzeżu, fabularny, obumierając…
Łatysz
czytanie wyrazów sztucznych.
Przykłady zadań: łatysz paszer kleszrof trapeklisz sem wap ni przeszeł szrof
nieska wetra lewupilatra
Czytanie ze Skreśleniami
Czytanie ze zrozumieniem - odróżnianie słów posiadających znaczenie od bezsensownych.
Przykłady zadań:
szkoły, lel, zaprasza, kasiaj, trzy, ciekawe, szecią, tylko, jeczu, kijka, wirć, podniosła…
Testy umiejętności fonologicznych
Usuwanie Fonemów autorstwa Marcina Szczerbińskiego i Olgi Pelc-Pękali wersje dla kl. III i V
Nieznany Język autorstwa Marty Bogdanowicz
Zetotest autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis
Ocena: ° przetwarzania fonologicznego ° świadomości fonologicznej ° pamięci fonologicznej
Usuwanie Fonemów
badanie świadomości fonologicznej
Przykłady zadań:
KLASA III KLASA V BAJKA – połknij „b” KOŚCIÓŁ – połknij „ł”
KOŃ – połknij „k” JEŚĆ – połknij „j”
KOŚCIÓŁ – połknij „ł SPODNIE – połknij „s”
Nieznany Język Badanie różnicowanie głosek, dokonywania
operacji na cząstkach fonologicznych, pamięć fonologiczną.
Składa się z zadań: • Porównywanie i analiza paronimów: pni-pni, błon-płon,
żrof-szrof, otło-odło… • Analiza sylabowa i fonemowa: SON, ŁOMA, PAKOR,
SATELO… • Synteza sylabowa i fonemowa: BA-PA, FA-MA-DA, KNA-LI-
DA-RA… K-R-U, Z-O-R-A, G-A-R-U-S… • Pamięć: pamolar, polke, szadapak, karza…
Materiał to sztuczne słowa, np. arte-alte,
zarumon
Zetotest
Ocena krótkotrwałej pamięci fonologicznej. 40 sztucznych wyrazów, ułożonych w serie ze
względu na wzrastającą trudność fonologiczną.
Przykłady zadań: DABA, CABYKE, BUSIAKERA,
LACEGOSUNA, ZOTE, TOPERO…
Test Szybkiego Nazywania – wersja S
Ocena szybkiego przywoływania z pamięci informacji leksykalnych, zautomatyzowanego nazywania znanych bodźców pod presją czasu.
Zadania: obrazki ilustrujące znane obiekty (liść, klucz, oko, kot i stół), kolory (żółty, czarny, niebieski, zielony i czerwony), cyfry (7, 5, 2, 3 i 8), litery (S, M, A, E i K) bodźce pomieszane (kolory, cyfry i litery).
° Wskaźniki podstawowe - czas nazywania ° „Liter, cyfr i kolorów” ° „Przedmiotów” i „Kolorów” (suma) ° „Cyfr” i „Liter” (suma)
Test Szybkiego Nazywania – przykłady zadań
Testy umiejętności pisania
Dyktando autorstwa Izabeli Pietras inne wersje dla kl. III i V
Uzupełnianie Zdań autorstwa Izabeli Pietras tylko dla kl. III
Zalety Baterii
Jest „wyposażona” w algorytm diagnozowania
Jest znormalizowana na ogólnopolskiej, reprezentatywnych próbach dzieci z klas III i V szkół podstawowych
Ma sprawdzoną trafność diagnostyczną (przebadane grupy dzieci z podejrzeniem oraz z diagnozą dysleksji)
Różnice w wynikach uzyskanych przez dzieci z próby normalizacyjnej i dzieci z dysleksją
05
10152025303540
0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-71
Liczba poprawnie przeczytanych słów
Proc
ent p
róby
Próba normalizacyjna Dzieci z dysleksją
REGUŁY DIAGNOZY DYSLEKSJI PRZY UŻYCIU BATERII TESTÓW
Ocena czytania:
• Czytanie Sensownych Słów – wyniki niskie
• W pozostałych testach czytania:
Łatysz, Czytanie ze Skreśleniami i Domek Krasnoludków – najwyżej przeciętne (max 7 sten):
• Czytanie ze Skreśleniami – informacje dodatkowe do analizy jakościowej
• Domek Krasnoludków – informacje dodatkowe do analizy jakościowej
Badanie sprawności fonologicznych
Wyniki co najmniej dwóch z trzech testów ° Zetotest, ° Usuwanie Fonemów ° Nieznany Język
są niskie (1-3 sten)
Badanie tempa nazywania
Wyniki dla co najmniej dwóch z trzech wskaźników (czas nazywania)
° Obrazki i Kolory ° Cyfry i Litery ° Kolory, Cyfry i Litery
są niskie (1-3 sten)
Badanie pisania
Dyktando i Uzupełnianie Zdań wyniki niskie, ale nie jest to warunek konieczny
mogą występować izolowane trudności w pisaniu
Ocena poziomu inteligencji
co najmniej przeciętna inteligencja (IQ w Skali Pełnej, a w przypadku rozbieżności między IQ w Skalach Słownej i Bezsłownej – wyższy).
Przeciętny IQ = 100 ± 15 (czyli M ± SD). Uwzględniając przedział ufności (prawdop.
85%) – górna granica nie może być niższa niż 85.
Diagnozujemy dysleksję, gdy:
1. Niskie wyniki w teście Czytanie Sensownych Słów przy co najwyżej przeciętnych w pozostałych testach czytania
2. Niskie wyniki co najmniej w dwóch z trzech testów umiejętności fonologicznych I / LUB w dwóch spośród trzech wskaźników Testu Szybkiego Nazywania
3. Co najmniej przeciętny poziom inteligencji
Nowe propozycje IBE
Baterie Testów Czytania, Pisania i Fonologicznych dla oddziału rocznego przygotowania
przedszkolnego i klasy I
Pozwalają na „wyłowienie” dzieci doświadczających różnego rodzaju trudności na starcie edukacyjnym w zakresie czytania i pisania
Mogą służyć pogłębionej diagnozie ryzyka dysleksji